اۋەلى اۆانگارديزمنىڭ ادەبيەتتەگى كورىنىسى تۋرالى ءبىر اۋىز ءسوز. مۇنى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن كوكىرەگىنىڭ ساۋلەسى بار كىسىنىڭ بارشاسى بىلەدى: ادەبيەتتىڭ اۆانگارد اتاسى – يرلاندتىق جازۋشى دجەيمس دجويس. ونىڭ قالامىنان تۋعان «ۋليسس» رومانى اۆانگارد ءتاسىلىنىڭ قارا سوزدەگى وزىق ۇلگىسى. بۇل دەگەنىڭىز، قازاقىلاپ ايتساق، كەيىپكەر ساناسىنا اعىنداپ كەلگەن ويدىڭ، سەزىمنىڭ سۋرەتى، ياعني ويدىڭ فوتوگرافياسى. ادامنىڭ باسىنا وسى مەزەتتە، ءدال وسى قازىر قانداي وي كەلسە – سونىڭ قاعازعا تۇسكەن دالمە-ءدال كوشىرمەسى.
قازاق ادەبيەتى دە اۆانگارد ۇلگىسىنەن ادا-كۇدە ەمەس، ول ءاردايىم الەمنىڭ ءتورت بۇرىشىندا تۋىنداعان اۋقىمدى كولليزيا مەن جانرلىق فابۋلانى بويىنا مولىنان ءسىڭىرىپ دامىدى. مۇحتار اۋەزوۆتىڭ 20-شى جىلدار باسىندا جازعان «كىنامشىل بويجەتكەن»، «قارالى سۇلۋ» اڭگىمەلەرىندە باتىستىڭ تاڭداي قاعىپ، باس ۇرىپ ءمىناجات ەتكەن وسىناۋ ءادىس-ءتاسىلىنىڭ نىشانى ايقىن سەزىلەدى. جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتىڭ «اقبىلەك» رومانىنداعى قازاق بويجەتكەنى اقبىلەك پەن ورىس وفيتسەرىنىڭ ءبىرىن-ءبىرى تىلمەن ەمەس، يشارا، مەگزەۋ، سەزىم يىرىمدەرى ارقىلى ءتۇسىنۋى – قازاق پروزاسىنداعى اۆانگارد نىشاندارى. ارادا قانشاما جىل ءوتتى، نەشەمە مايتالمان جازۋشىلار شىڭدالۋدىڭ شىڭىنا كوتەرىلدى، ماڭدايالدى نەشە الۋان تاقىرىپتاردى يگەردى. ارناسى كەڭ القاپقا جايىلىپ اعاتىن داريا سەكىلدى ءسوز ونەرىنىڭ بۇگىنگى باستاۋ بۇلاعىنىڭ ءبىر تارماعى قۋانىش جيەنباي ەسىمىمەن تىعىز بايلانىستى.
بۇرقىراپ شىعىپ جاتقان وزگە كىتاپتارعا ات ءىزىن سالماي-اق، قۋانىش قالامىنان تۋعان حيكاياتتار مەن اڭگىمەلەرگە ارنايى توقتالۋ سەبەبىمىز: ونىڭ ءسوز ساپتاسىندا اۆانگارد نىشانى، وي اعىنى انىق كوزگە ۇرىپ، مەن مۇندالاپ تۇرادى. جازعىشتىعىندا ءسوز جوق. قالامگەر قالاي جازادى؟.. نەندەي كوركەم تاسىلگە جۇگىنەدى، گاپ سوندا.
الگى ايتقان اۆانگارد ءتاسىلىن، بىزدەر كوبىنە وي اعىنى دەپ ءجۇرمىز. ءار نارسەگە سالىستىرۋ ارقىلى كوز جەتكىزەمىز. جوعارىداعى «دۋبليندىكتەر»، «ۋليسس»، «سۋرەتشىنىڭ بالالىق شاعى» دەپ اتالاتىن شىعارمالارى ءۇشىن نوبەل سىيلىعىن يەلەنىپ، ادەبيەت تورىنەن ويىپ تۇرىپ ورىن العان دجەيمس دجويس ءوزىنىڭ مىڭ بەتتىك «ۋليسس» رومانىندا ءبىر كەيىپكەردىڭ ەرتەڭگىسىننەن كەشكە دەيىنگى، ياعني ءبىر تاۋلىك ىشىندەگى تىرشىلىگىن سۋرەتتەپ شىققان. ءار سويلەمىنە، ديالوگ، شەگىنىس، اللەگوريا، پسيحواناليتيكالىق قالىبىنا ايتارى جوق كول-كوسىر ماعىنا سىيعىزعانى سونشا، كەيىنگى زايىرلى ادەبيەتشىلەر الگى رومانعا ءدال سونداي كولەمدە تۇسىنىكتەمە جازعان. ەڭ قيىنى – دۋبليندىك قاراپايىم كەيىپكەردىڭ اتام زامانعى گومەردىڭ «يليادا» داستانىمەن شەندەسىپ كەلەتىن عاجايىپ مەگزەۋ مونولوگى. ال، قۋانىش جيەنبايدىڭ «توقتا، ولەسىڭ بە» اتتى حيكاياتىنداعى ءبورىبايى، ونىڭ زايىبى گۇلجاميلا كەشكەن پەندەنىڭ باسىنا بەرمەسىن دەپ تىلەيتىن جۇلىندى وقيعالارى شىعارمانىڭ باسىنان اياعىنا دەيىن وي اعىنى ارقىلى وربىگەن. تەكستە اۆتور بوي سالىپ كورىنبەيدى، كەيىنگى جاستار بالعا ۇيمەلەگەن اراداي اينالىپ شىقپايتىن جاستىق رومانتيكاسى، ياكي، قاتال رەاليستىك سۋرەت، پالساپاشىلدىق جوققا ءتان. كەيىپكەر قالاي ويلاسا، سولاي قاعازعا تۇسكەن ويدىڭ سۋرەتى. جادىنىڭ، قابىلەتتىڭ فوتوگرافياسى.
ءبورىباي – جەر الەمگە ايگىلى عارىش ايلاعىنىڭ ماڭىنا ورىن تەپكەن تورەتام تۇرعىنى، شوفەر، ەكى يىعىن جۇلىپ جەپ جۇرگەن بوزبالا انشەيىن: اۋەلى بايقوڭىردىڭ ماڭايىنا تۇسكەن ءار جەردەگى راكەتا قالدىقتارىن، ماڭ دالانىڭ ميىنداي شاشىلىپ جاتقان قالايى، جەز سىنىقتارىن جيناپ-تەرىپ، ونى كەرەك جەرىنە وتكىزىپ، قالتاسى تومپايىپ قارجىلانىپ ۇلگەرەدى. ءبورىبايدى كورىپ وزگە دە قولى بوس كاسىپكەرلەر شىعادى. اۋەلى قارىننىڭ قامى، ودان ارتىلسا بالا-شاعا اسىراۋ… ايەلىنىڭ كوڭىلىن تابۋ… ودان ارتىلسا تۇنىمەن وتىرىپ كارتا ويناۋ… اراق ءىشۋ… باس جازۋ… سەندەلىپ ءجۇرىپ... ساي-سالادان سىمتەمىر تەرۋ. سىرت كوزگە وڭاي كاسىپپەن-اق اقشاعا، پايداعا گۇرپ ەتە تۇسكەن كىسى بوپ كورىنەدى. ايتسەدە الگىنىڭ جان-الەمى الاي-تۇلەي، يت ۇلىپ، قاسقىر جورتىپ جۇرگەندەي عوي. ءوستىپ الگى دايىن اسقا تىك قاسىق بوپ جۇرگەن كاسىپكەردىڭ ءبىرى كەزدەيسوق جارىلماي قالعان راكەتا گازىنان ۋلانىپ، تاباندا تىراپاي اسادى. تەكسەرۋ شىعادى. قادالعان جەرىنەن قان الاتىن تەرگەۋشىنىڭ تىرناعىنا ىلىككەن «ءبورىباي، ءاي، ولگەن جەرىم وسى بولار، پاشپىرتىم بىتكەن شىعار» دەپ جۇرگەندە ايەلى شىركىن اقىل تابادى.
شۋ قاراقۇيرىق دەپ بوستەگىن كوتەرىپ، ءبىر تۇندە بازارى قۇجىناعان ۇلكەن قالاعا كوشەدى دە كەتەدى. تاۋىپ كور ەندى! تىشقانشىلاپ ءىن قازىپ، بازارشىلاپ ناپاقا تەرىپ جان باعىپ كور پىسىق بولساڭ. اۆتوردىڭ وي اعىنى وسى تۇستا شىنداپ كادەگە اسادى، مۇندايدا اۆتورلىق بايانداۋعا تۇسسەڭ – اربا سىنادى، پسيحولوگيزمگە بوي ۇرساڭ – وگىز ولەدى، كوكە مىلجىڭ كوكىمەمەن رومانعا قول ارتۋعا بولار ەدى... «ءبورىباي... ءبورىباي بولماسا سويتە مە؟ الدەكىمگە نەعىپ بەتالدى ۇرەسىڭ دەپ ءبورىباساردى جامباستان وڭدىرماي ىڭق ەتكىزگەنى. الاقتاپ جان-جاعىنا قارايدى. شىلىم شەكسە اشۋى تارقايتىنداي. ءتۇبىڭ تۇسكىر، اسپان توسىندەگى جۇلدىزداردىڭ بۇگىن ولگەنشە جارقىراۋىن. تابانىنان سىز وتكەنىن سەزەدى. ءبىر اياعىن ەكىنشى اياعىنىڭ ۇستىنە قويىپ، ۇزاق سونار ويعا بەرىلەدى. وي دەيتىن قايبىر وي، دەنى دۇرىس وي قالدى ما ءبورىبايدىڭ باسىندا. ويى دۇرىس ادام كىشكەنتايىنان اسىراعان ءيتىن تەبە مە. ءيتتىڭ كيەسى ۇرسا قايتەدى. ول كوزگە كورىنبەيدى، ءبىر وڭتايلى ءساتتى اڭدىپ جۇرەدى دە الىپ ۇرادى. 594-ءشى مارشرۋتتاعى تاكسي قۇيىنداتىپ كەلە جاتادى دا، الدىڭعى دوڭگەلەكتىڭ ءبىرى مۇرتتاي ۇشادى. امالىڭ قايسى، ءبىر جاعىنا قيسايىپ بارا جاتىپ، قارسى كەزىككەن ماشينەنى قاعىپ وتەسىڭ. ايقاي... جاعاعا جارماسۋ، توبەلەس. ءوز كوزىڭە ءوزىڭ سەنبەيسىڭ. نەدەن قاتەلەستى؟ جاڭا عانا ىڭىلداپ اندەتىپ، ءوز اۋانىمەن ءجۇرىپ كەلە جاتقان سەكىلدى ەدى. ال، ەندەشە!.. ءيا، ءيا... ينەنىڭ جاسۋىنداي جازىعى جوق ءبورىباساردى تەپكىلەپ نەڭ بار ەدى سورماڭداي؟!» (قۋانىش جيەنباي، «قاتەلەسەسىڭ، قىمباتتىم...»، الماتى، «جازۋشى»، 2004 جىل، 46-بەت). بايقاساڭىز، باستىڭ اياق، اياقتىڭ باس بولعان بىلىققان شارۋاسى، تىرشىلىك كيكىلجىڭى، كوڭىل-كۇيى، كەيىپكەر پسيحولوگياسى ارقىلى سونى سەزىنۋ، ءتۇيسىنۋ، كورۋ ارەكەتى سەگىز ءورىم قامشى ورىمىندەي جىمداسا ءورىلىپ كەلەدى. ءجۇرىپ جاتقان ارەكەتتەن، وقيعادان، كەيىپكەر كوڭىل-كۇيىنەن اۆتورىمىز ادا-كۇدە، نەدە بولسا، «ءوز باسىڭمەن ءوزىڭ بول» دەگەن كىسىشە سىرت قالادى. جازۋشى تەك ۋاقىتتىڭ تىزگىنىن ۇستاپ وتىرسا بولعانى. جەلى، كولليزيا، شەندەستىرۋ، وزگە دە ءادىس-تاسىلدەر ءوز-وزىنەن قۇيىلىپ كەلىپ جاتاتىنداي عوي.
مىنەكەي، مىنەزى دە مىنەز ەمەس، قۇيىسقانى كەرى كەتكەن ءبورىباي قالاعا كەلگەلى وزىنە سور بوپ جابىسقان يت مىنەزدەن ەپتەپ ارىلا باستايدى، بەينە كۇن قىزا سىرت قابىعىن تاستاعان جىلان سەكىلدى. گۇلجاميلا دا مىنەز مەتامورفوزاسىنا تۇسكەندەي مە، پەيىلى كەڭەيىپ، بالا-شاعانى قۋىرماي، تىرشىلىك كوشىنە باسى سالبىراپ ىلەسە بەرمەي، كۇرەسۋگە، تىرمىسۋعا جاراپ قالعان. قۇر كەۋدە ەمەس، كۇيىنۋ، ءسۇيسىنۋدىڭ اششى-تۇششى ءدامىن تاتا باستاعانداي. قالا شەتىنەن قىزىل قىش ءۇي بوي كوتەرەدى، اۋەلى جاي سالادى، كوزگە باتتيىپ كورىنە بەرمەيتىن قۇباتوبەل، قوڭتورعاي تىرشىلىك اقىرىندا ءبىر جوباعا كەلىپ، «تاعدىر» اتتى ۇلى كوپىر بەكي تۇسكەندەي بولادى. سىرتتاي قاراساڭ قاراپايىم تىرشىلىك يەلەرىنىڭ كۇنكورىس قامى، كۇيبەڭى، تۇككە تۇرعىسىز ىرىڭ-جىرىڭى سەكىلدى وسىناۋ شىعارما ىشىنە دەندەپ ەنگەن سايىن مىنا اعىسى قاتتى اساۋ ءومىردىڭ تايفۋن دۇلەيىنەن كورىنىس بەرەدى. ۇلكەن ارىپپەن جازىلاتىن پەندە، بولمىس دەگەن بار عوي، سول بولمىستىڭ تەرەڭ اعىسىنا ۇڭىلە بىلسەك، ءبىز كورمەگەن سۇمدىق، ءبىز بىلمەگەن شىندىق جاتىر دەگەن پالساپاعا تابان تىرەيدى اۆتور.
الگىندە ايتقان وي اعىسى ءتاسىلىنىڭ قازىرگى رەاليستىك بايانداۋ، سۋرەتتەۋ، ءسوز ساپتاۋ ادىسىنەن ايىرىم-بەلگىسى مول، ارينە. مىنا قۋانىش جيەنباي پروزاسىنان سول ءادىستىڭ ءۇش ءتۇرلى نىشانىن سەزدىك. ءبىرىنشىسى، ءاۋ دەگەننەن اساۋدىڭ جالىنا جارماسقان اتبەگى سەكىلدى سيتۋاتسيانىڭ ىشىنە ەنەدى، سيتۋاتسيادان ارەكەت تۋادى، ارەكەتتەن وقيعا ورىلەدى، وقيعادان مىنەز قىرى كورىنىس تابادى. مىسالى، ءبورىباي كومانداسى ايدالانى كەزىپ، تەمىر-تەرسەك جيناپ جۇرگەن كەزدە ءبىر اۋىلداسى ۋلى گاز جۇتىپ و دۇنيەلىك بولىپ ەدى عوي. ارتى كەلىپ تەكسەرۋدەن تەكسەرۋگە ۇلاسادى. ءبورىباي ويى تومەندەگىشە ءوربيدى. «مويىنعا قيىپ سالار ايعاق جوق. سورىڭدى ۇرايىن تەرگەۋشى دەگەندەرىڭ دە اۋزىڭنان شىققان ءار ءسوزدى تىزە بەرەدى ەكەن عوي ەرىگىپ وتىرىپ» (سوندا، 15-بەت). ءبورىبايدىڭ تەرگەۋشىگە دەگەن ويى: «سورىڭدى ۇرايىن، ياعني «وزگە شارۋاسى قۇرىپ قالعانداي، تەرگەۋشى دەگەن ىلعي ەرىگىپ جۇرەدى». مۇندا ءارى ءبورىبايدىڭ ويى، ءارى كوزقاراسى قوسىلا جىمداسقان. ءبىر وقپەن ەكى قوياندى اتىپ الدى دەۋشى مە ەدى مۇندايدى. ەكىنشى، ءۇشىنشى جاقتاعى سيتۋاتسيانى ءۇشىنشى كەيىپكەر ويىمەن بەرۋ ءتاسىلى. مىسالى، وقيعا ءبورىبايدىڭ كۇيەۋ بالاسى تۋرالى. «ءسىرا، شەكتەن شىعىپ بارا جاتقانىن بىرەۋلەر جوعارعى جاققا زىڭ ەتكىزسە كەرەك. سىرتتاي تەكسەرەدى. بولجام دۇرىس. ۇشۋ الاڭىنداعى جاعدايدى كەز كەلگەن تورەتامدىق ەرتەڭىنە-اق اينا-قاتەسىز ءبىلىپ وتىرادى. كوزىن قۇرتۋ كەرەك. جانە كەشىكتىرمەي. اسپانعا ادام ۇشىرۋعا باستارى جەتكەن باستىقتارعا بۇل نە ءتايىرى. ەڭبەكاقىسىن قولىنا ۇستاتىپ، تەمىر قورشاۋدىڭ ار جاعىنا تەكتەن-تەك جىبەرە سالۋعا جانە بولمايدى. سول قۇپيا وتىرىستىڭ ناتيجەسى الگىدەي. ەكى-ءۇش ايدان كەيىن اۋرۋحاناعا ءتۇستى، بەلى شويىرىلىپ» (سوندا، 28-بەت). كۇيەۋ بالانىڭ پاشپىرتى ءبىتتى ءسويتىپ. بۇل وقيعانى وي اعىنىسىز، بىلايشا بايانداپ شىقساڭ، ەكى-ءۇش بەتكە سوزىلار ەدى. وي اعىنىنىڭ ۇرىمتال تۇسى وسى. ءۇشىنشى ەرەكشەلىك، بارشا وقيعا، وي اعىنى ارقىلى ءوربيدى، ياعني، ادام ويىنان ۇشقىر، ءۇيىرىپ اكەتەر يكەمدى ەشتەمە جوق. وقيعانى ويدىڭ ءبىر ورالىمىنا سىيعىزۋ وڭاي. ال ەندى، كەرىسىنشە، سول مەزەتتىك ويعا سىيعان وقيعانى ءتۇسىنىپ، اسىقپاي، تۇششىنىپ وقىعان ءلازىم.
مۇندايدا وقيعا قۋىپ، ىلەسپە اۋدارما جاساعانداي كوز جۇگىرتىپ، اسىعىس-ۇسىگىس پاراقتاپ شىقساڭىز، شىعارمانىڭ ىشكى پەرنەلەرىن باسا المايسىز. جۇگىرتىپ قانا وقىساڭىز-اق كوپ ءجايتتى ءۇستىرت شولىپ، الگى سيتۋاتسيا كىمنىڭ باسىندا ەكەنىن، كىمنىڭ ويىمەن بەرىلىپ جاتقانىن بىلمەي تەككە شارشايسىز. وي اعىنىمەن جازىلعان شىعارمانى ويلانىپ وقىساڭىز عانا تەرەڭىنە كوز جەتكىزە الاسىز.
كىتاپتاعى «تەڭىزدەگى ءبىر تامشى»، «قايعىنىڭ قۇنى قانشا تۇرادى؟»، «ەسكى كىتاپتىڭ ەكى ەسە باعاسى»، «ۇرەي» اڭگىمەلەرى ءىنجۋ-مارجان سەكىلدى وزىندىك سالماعى، ءپالساپاسى، ءوز شىندىعى تابىلعان تۇشىمدى دۇنيەلەر. اڭگىمەنى اركىم-اق جازدى، ايتسە دە كەيىپكەردىڭ كوكەيىندەگى شىندىقتى تابۋ قيىننىڭ قيىنى. شىنىنا ۇڭىلسەك، وسى كۇنى جازارى تاۋسىلعان جازۋشىلار كوپ. وسەك-اياڭمەن ۋاقىت ءولتىرىپ، شەتەل باسىلىمىنداعى اۋزى دۋالى ايتقىشتىڭ تۇيمەدەيىن تۇيەدەي عىپ، ۇستىنەن وتەكتەپ، ءوز جانىنان شىعارعانداي قۇلپىرتىپ، قازاقشا بايانداۋعا شەبەرلەنىپ العان جازعىشتار قارىمى تەگى مول. باياعى تولستوي شوشىعان «باسقانىڭ ويىمەن ءومىر ءسۇرىپ، ءوزىن وزگەنىڭ ورنىنا قويا المايتىن» كىساپىر مىنەزدەر جيىنتىعى كوبەيدى. مۇنىڭ ءبارى ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا توبەمىزدەن توپ ەتە تۇسكەن رىنوك-كاپيتاليزم جاعدايىنىڭ بويىمىزعا جاماعانى، بالكىم. بالكىم، مىنا بىزدەر – قازاق قالامگەرلەرى تىم وڭعاق، تىم تاقۋا، تىم اسىرەشىل، تاياقتىڭ ەكى باسىندا جۇرەتىن اپەندىلەرمىز. بۇل رەتتە قۋانىش جيەنبايدىڭ ادەبيەتكە سالعان ءوز سۇرلەۋى، ءوز شىندىعى، ءوز جوسىعى بار، سونىسىمەن قۋانتادى دەپ اۋىز تولتىرىپ ايتا الامىز.
كەۋدەسىندە دارىنى بار ءار قالامگەر ءوزىن سول جانردىڭ گەنەرالى، يا مارشالى سانايدى. مىنا كىتابى ارقىلى اۆتور پروزانىڭ گەنەرالى بولامىن دەگەن ءسوزدى شاپپاي بەر ايتىپ وتىر.
ءسوزىمىز قۇرعاق بولماسىن. «كەشىرىڭىزدەر...» اتتى اڭگىمەسىندەگى وقيعا ەلگە كەلە جاتقان جازۋشىنى كۇتىپ الۋدىڭ ەتىمىز ۇيرەنگەن قاربالاس تىرشىلىگى تۋرالى. «كۇتىپ الىڭدار»، – دەپ جوعارىدان اكىم تاپسىرعان. اكىمنىڭ ءسوزى – اللانىڭ پارمەنى. ۆاگوننان تۇسە قالعان جازۋشىنىڭ ويى: «ۇيات-اي، انە ءبىر ەستيار جىگىتتىڭ جازۋشى ءدۇيىم جۇرتتىڭ اراسىمەن ۆوكزالدىڭ شىعىس بەتىنە اڭداۋسىز ءوتىپ كەتىپ جۇرمەسىن دەپ، ارباڭداي جۇگىرگەنىن قويشى; جەرگىلىكتى راديودان مۇنىڭ ەسىمىنە جىرشىنىڭ تەرمە توگىلدىرگەنىن قويشى; كۇزدە گۇلدەستە ىزدەگەنىن قويشى; بارىنەن دە مىنا بۇلدىرشىندەردى اس جوق، سۋ جوق، قاراداي قاڭتارىپ، دىردەكتەتكەندەرى ماسقارا ەمەس پە!» (سوندا، 131-بەت). جازۋشىمىز جەرگە كىرەردەي بوپ «ءومىردى ءوز كوزىنەن وتكەرىپ» جۇرسە، اكىم: «حالقىم، جۇرتىم، ەلباسىمىز امان بولسىن!» – دەپ قاراداي سوزبەن سەمىرىپ، توست كوتەرۋمەن اۋرە. ءار كاللادا ءبىر قيال، اركىمنىڭ ءوز شىندىعى ءوز باسىنا جەتىپ ارتىلادى.
ءار نارسەنىڭ ءمىنسىز، كەمشىلىكسىز بولمايتىنى سەكىلدى، ءورىسى تارلاۋ وي اعىنىنا تۇسەم دەپ اۆتوردىڭ كاكىر-شۇكىردى تىزبەلەپ ءجۇرىپ الاتىن تۇستارى دا جوق ەمەس. مىسالعا، جوعارىداعى ءبورىباي مەن گۇلجاميلانىڭ ىشتەي بىتىسپەس تاجىكەسى "ۇيلەسپەسە نەگە ءۇيلى-جايلى بولىپ، ۇرپاق ءوسىرىپ وتىر ەكەن" دەگەن ساۋالدى كولدەنەڭدەتىپ العا تارتادى. «قاتەلەسەسىڭ، قىمباتتىم» اڭگىمەسىندەگى جيدەلىتوعاي جىندىحاناسىنداعى كليەنتتەردىڭ وي-ورالىمى، ءسوز ساپتاسى، ءۋاج تاجىكەسىنە قۇرىلعان مىنەزدەر دە سونشالىق دارالانباعان. ميداي باتىسقان، تابانى قارا جەردەن اجىراعان اپەندىلەر وڭشەڭ. چەحوۆ، دوستوەۆسكي قالامىنان تۋعان «6-پالاتا»، «ناقۇرىستا» جىندانۋ ارەكەتىن فيزيولوگيالىق پروتسەسس، مەتامورفوزا دەيدى; ادامي قاسيەتتەردىڭ مايدالانۋ جايى كەزەڭ-كەزەڭىمەن بەرىلەدى، بىتىستىرىپ، ءۇيىپ-توگىپ ەمەس. ءۇيىپ-توگە بەرسەڭ كوكىمە مىلجىڭدىققا تۇمسىق تىرەيسىڭ. كوكىمە مىلجىڭ مەن جالعان پالساپاشىلدىقتىڭ اراسى ءبىر-اق تۇتام. وقىرماندى جەرىنتۋ، مەزى ەتۋ، مىنە، وسىندايدان كەلىپ شىعادى.
ءار جازۋشى ءوز شىندىعىن يمانشارت تۇتادى، ءوزىنىڭ شىققان شوشاعىن تاۋ كورەدى. وقىرمان قاۋىم وسى كۇندەرى وڭكەي «مىقتىلاردان» كىمنىڭ كىم ەكەنىن ايىرا الماي ابدەن شاتاسىپ ءبىتتى. كىتاپ شىعارعاننىڭ ءبارى جازۋشىمىن دەپ كەۋدەسىن سابالايدى. ابايلاپ، ومىرگە تۋرا قاراساڭىز، شىندىق ولاي ەمەس قوي. اۋەلى ءتىرى ءسوزدىڭ، ءولى ءسوزدىڭ ارا جىگىن ايىرار قابىلەت، اۋرا قاجەت. ءومىردى بوياۋمەن، ءتىرى سوزبەن كورە ءبىلۋدىڭ ءوزى ونەر. وندايلاردى تابيعاتىنا، تالاعىنا بەرگەن، جاراتقان يە نازارى تۇسكەن دەيمىز. ەندى كەلىپ سول سوزبەن سالعان سۋرەتىڭنەن ادام، جازمىش تاعدىر سويلەيدى. سويلەتە بىلسەڭ عانا جازۋشىسىڭ. پروزاشى وسى باسپالداقپەن بىرتىندەپ كوتەرىلىپ، ەندى سول سۋرەتكەرلىك الەمنەن ءوز بوياۋىن، ءوز شىندىعىن، ءوز ءستيلىن تاۋىپ ۇلگەرگەن. شىعارماسىن باستان-اياق وي اعىنىمەن جازاتىن جازۋشىنىڭ بىرەن-سارانى، ءبىرى بولسا – ءوزى.
قۋانىش جيەنباي – ادەبيەت اۋىلىنداعى جاس، جاڭا ەسىم ەمەس. ماقتاساڭ دا، داتتاساڭ دا كوتەرە بىلەتىن قابىرعالى قالامگەر. قازاق پروزاسىنداعى اۆانگارد ۇلگىسىندەگى ءادىس-ءتاسىلى قالىپتاسا باستاعانى ريزا ەتتى. قۋانىش شىن قۋانتتى. الداعى كەزدە الگى ادەمى امبەباپ ءستيلدى اۋىل اراسىنىڭ اجىك-كۇجىگىنە سالا بەرمەي، ءىرى، كەزەڭدى وقيعالارعا، مىنەزدەر قاقتىعىسىنا، جازمىش پەن تاعدىرلار تايتالاسىنا ەركىن تىزگىن بوساتقان سالىمشىداي ساڭلاق دۇنيەلەرگە قالام سىلتەسە!.. ۋاقىت – اساۋدىڭ جالىنا جارماسا جۇرسە!.. ىسكە ءسات، قارۋلاسىم، دودانى جارىپ، مارەگە كەۋدەلەپ كەلۋىڭدى توسايىق، مىنا بىزدەر – وقىرمان قاۋىم!
«قازاق ادەبيەتى»، 5 تامىز، 2005 جىل.
