Qoǧamdaǧy qazaq tılınıŋ beinesı men mädenietı

Til – jüielı häm kürdelı qūbylys ekenı anyq. Onyŋ qūdırett de qasiettıı küşınde eş ölşeu joq, şekteu de qoiylmaǧan. Kez kelgen memlekettıŋ tılıne jäne onyŋ  körkemdıgıne teŋ keler teŋeu de tabylmasy anyq. Ūly ūǧym – barşa ūlttyŋ jany ärı halyqtyŋ ünı. Tılı joiylsa halyq ta jer betınen joǧaluy sözsız ekenı talaidan berı aityluda. Ūlt sözı qozǧalǧan tūsta, şübäsız «memlekettık tıl»  ūǧymy paida bolary haq. Memlekettıŋ ortaq tılı – el ruhyn köteretın, jeke memlekettık rämızderı bairaq, eltaŋba, änūran sekıldı därejesı asqaq el qazynasy bolyp tabylatyny jasyryn emes. Qazırgı qazaq qoǧamyndaǧy keibıreulerdıŋ tıldı bılmeuı,  mäŋgürttıktıŋ basy da öz ana tılın ūmytudan ärı ony özge tılge aiyrbastaudan tuǧandai-aq. Tılı men mädenietınen aiyrylǧan mūndai adam ruhani kedeilenuımen qatar öz bolmysyn tüsınbeitını taǧy bar. Memleketınıŋ erteŋın oilaǧan, bolaşaqtyŋ jarqyn boluyn qalaǧan adam är patriot aldymen qoǧamda özın jöndeuı tiıs dep esepteimız. Däl qazırgı söileu jäne jazu ädebımız ben tılımızdegı köptegen amal-täsılderdıŋ qoldanyluy men sözderdıŋ aityluyna nazar audaru qajet.  Aitar sözdıŋ orynsyzdyǧy  baiqalsa, onyŋ aityluy qazaq tılınıŋ tıldık normalaryna säikes emestıgı belgılı. Osy jaiynda köŋılge küdık ūialatar sūrlanǧan saualdar men küdıkter sany arta beretındıgın de aita ötkenımız jön. Söz qoldanysynyŋ dūrystyǧy ne būrystyǧyn baǧalau,oǧan naqty baǧa beru arqyly pıkır bıldıru oŋai emes. Būl tūsta qoǧamda tartysty pıkırtalastar men talqylaular tolassyz jürude. Özektı mäselenıŋ bırıne ainalǧan tıldık mädeniet –ūlttyq qūndylyqty saqtauǧa baǧyttalǧan deuge bolady. Qazır konsertterde, konferensiialarda ne bolmasa şeruler barysynda, qoǧamdyq jerlerde spikerdıŋ köpşılık aldynda söilegen sözı jūrtşylyqty ūiytyp qana qoimaidy ärı tyŋdauşyǧa özındık äser syilauy qajet. Oi men sanaǧa qatar äser etıp, jaŋa lep syilaityn sözdı tyŋdaudan eşkım de jalyqqan emes. Sondyqtan adamdar arasyndaǧy qarym-qatynas taza söileu arqyly jüzege asyp otyratynyn eskergen jön. Tıl mädenietı men söileu ädebıne ekpın qoiǧan tūlǧa söileu etiketıne, qazaq tılınıŋ tıldık qūrylymyna zer salady, mūqiiat bolady. Öz oiynda söileudıŋ ızettılıgı men ornyn, özındık qyrlary men syrlaryn aŋǧarady. Söz tazalyǧy – bızdıŋ qazırgı qoǧamda asa qajettı maŋyzy bar dünielerdıŋ bırı de bıregeiı. Zamannan talaby boiynşa qarapaiym tūlǧa söileu barysynda,  söz arasynda bögde tıldıŋ elementterın qoldanbaǧany dūrys. Mūndai qaǧidanyŋ boluy ol  şarttylyq. Sebebı bır tılde taza ärı anyq söileu – ūltqa, halyqqa, tuǧan jerge degen ülken qūrmettıŋ belgısı. Tıl mäselesınde qoiylar negızgı talaptardyŋ bırı – sözdık qordyŋ moldyǧy. Talapqa moiynsynbai söz bailyǧyna den qoimaǧannyŋ tılı jūtaŋ, sözı az bolary barşaǧa mälım. Sapanyŋ funksionaldyq stilderdegı beinesı ärqily bolǧanymen,  qoǧamnyŋ barlyq  müşelerıne qoiylatyn talap pen mındetteme bır. Tıldıŋ bailyǧy sözdık mädeniettıŋ qūramdas bölıkterınıŋ bırı. Tıldıŋ bai boluy ol – ūlt bailyǧy ärı maqtanyşy ekenı anyq. Söz ädebı – adamdardyŋ arasyndaǧy tıldık qarym-qatynastyŋ, söilesudıŋ odar ary tıl qatudyŋ qoǧamdyq jūrtşylyq qabyldap saralai bılgen ūlttyq sipaty bar qūrylymy, etiketı jäne erejesı. Söileu ädebın qalyptastyru üşın adamda tıldık qatynastar boluy şart.  Söileu bılu- tıl mädenietıne barar joldyŋ alǧaşqy bastauy deuge bolady. Söilei bıludıŋ özı de – öner. Būl syndy pıkır halyq arasynda qalyptasqan. Memlekettık tıl kategoriiasyna toqtalmai ötpeu jön bolmas. Prezident Qasym-Jomart Toqaev jasaǧan ündeulerınıŋ bırınde tıldıŋ ǧūmyryna qatysty ülken problema kötergen. Joldauda qazaq tılın saqtau men ony qūrmetteu kerektıgı söz etıledı. Tamyry tereŋge jaiylǧan tarihtyŋ eŋ qiyn-qystau kezeŋderın ötkergende ana tılimız dara tuǧan babalarymyzdyŋ arqasynda halqymyzǧa mūra bolyp saqtalǧan. Sol sebeptı, memlekettık tıldı bılu –sol elde tūryp jatqan ärbır azamattyŋ basty mındetı, basty paryzy. Qazaq tılı- ūlt maqtanyşy ärı san ǧasyr boiy saqtalǧan sarqyt, mūra. Ol uaqyt öte kele eskırmeidı, kerısınşe uaqyttyŋ ozyq ülgısı bola bıledı.  Qazaq tılındegı sözderdıŋ bailyǧyna qyzyǧyp, «tıldı üirenemın,  dūrys qoldanamyn» deudıŋ özı öte jaqsy bastama. «Tıldık mädeniettı, söileu ädebın qoldaimyn» dep janaşyrlyq tanytyp, ana tıldıŋ därejesın qorǧauǧa niet etkender bolsa qazaq tılınıŋ ǧūmyry ūzaq bolmaq. Kündelıktı qoldanatyn ärbır söz ben aitylar oiǧa mänge abai, mūqiiat boluǧa tiıspız. Degenmen halyq ışınde adamdardyŋ söileu daǧdysynda, tıl tazalyǧyna kır keltıretın, söilem arasynda qyzmetsız, orynsyz qystyrma sözder men bos sözder köptep kezdesedı. Qazaqtyŋ tıldık mädeniet deŋgeiı kez kelgen adamnyŋ sözı men jazuynda edäuır aitylyp ta, baiqalyp ta keledı. Söz mädenietın nasihattau bızdıŋ qoǧamda älı de jetkılıksız ekenı aşy bolsa da şyndyq. Alaida este saqtau qajet! Qazaq tılı – kürdelı bolsa da, älemdegı eŋ körkem äri eŋ sūly tilderdiŋ bıri de bıregeii.  Ana tılımız – ūltymyzdyŋ jüregı jäne  ötkenderdıŋ amanaty ekenın ūmytpaiyq!