Qaŋtar qyrǧyny qabyrǧamyzdy qaiystyryp, azat künde 225 adam ajal qūşty. Däl osy jaǧdaidan keiın elımızde bırqatar ülken özgerıster oryn aluda. “Adyrna” tılşısı saiasatker Ämırjan Qosanovpen osy taqyryp jaiynda äŋgıme örbıttı.
-Elımızde oryn alǧan soŋǧy jaǧdailar “Jaŋa Qazaqstandy” qūruǧa qanşalyqty septıgın tigızdı?
-İä, osy künderı bärımız de abyrjyp qaldyq! Üş ūiyqtasaq, tüsımızge kırmegen jaǧdai boldy. Beibıt Qazaqstanda 225 adam qaza tapty degen ne sūmdyq! Oǧan arandatuyşylar da, bilık te aiypty dep sanaimyn!
Osyndai psihologiialyq şok kezınde maŋyzdy şeşımder qabyldauda asyǧystyq tanytu da kerek emes bolar.
-Eskı men jaŋanyŋ ortasynda tolyǧyraq aitqanda naqty ne özgeruı tiıs?
-«Eskı», sözsız, jaŋaruy kerek, al «jaŋa» öz talaptaryn qoiǧanda, tabandy da tegeurındı boluy kerek. Bıraq, bärı de zaŋ aiasynda boluy tiıs! Äipese, elden, memleketten aiyrylyp qalamyz!
-Jaily oryndardy jailaǧan eks-prezidenttıŋ jaqyn-tuystary bırtındep mansattarynan aiyryluda. Būl nenıŋ nyşany?
-Jaman nyşan emes! Eger de būl prezident Toqaevtyŋ eskımen bırjolata at qūiryǧyn kesısıp, elde osy künge deiın üstemdık etken bır otbasynyŋ monopoliiasynan qūtylu maqsatyndaǧy batyl äreket bolsa, qos qolymmen qoldaimyn. Būl sonymen bırge, ekınşı prezidenttıŋ tūŋǧyş prezidenttıŋ orynsyz yqpalynan qūtyluynyŋ basy bolar edı.
Bıraq, bır monopoliianyŋ ornyna özınıŋ, Toqaevtyŋ otbasy, dos-jarandary jäne taǧy basqa jaqyndarynyŋ monopoliiasyn ornatu jospary bolsa, oǧan üzıldı-kesıldı qarsymyn!Basqa sözben aitqanda, bızge «ekınşı Nazarbaev» kerek emes!-Halyq qalasa han tüiesın soiady. Halyqtyŋ qalauy - jüienıŋ, basşylyqtyŋ tübegeilı özgerıp, äl-auqattyŋ jaqsaruy. Jaŋa Qazaqstanda jüie özgere me? -Özgeruı tiıs! Qazır halyq ta özgerdı, ol özınıŋ konstitusiialyq mümkındıkterın bıledı, solardy qorǧauǧa daiyn. Terrorister keldı eken dep, beibıt narazylyq toqtamaidy! Toqaevtyŋ aldynda ülken, tarihi taŋdau tūr. Ne ol halyq jaǧynda bolady jäne de ondai mümkındıgı de joq emes. Öitkenı osy putch kezınde halyqtyŋ kökeiınde jürgen köp närsenı aityp qaldy. Sonyŋ süispenşılıgıne ie boldy. Eger de ol osy tolqulardan jöndı taǧylym almai, elde qalyptasqan jüiege tek kosmetikalyq reforma jasaimyn dese, oŋbai qatelesedı. -Özıŋız de kezınde prezident sailauyna tüstıŋız. Jalpy, el basşysy halyq basyna qaiǧy tüskende aldyŋǧy qatarda jön sılteitın adam. Elbasymyz qaiǧyly qaŋtar qyrǧyny “aiaqtalǧannan keiın” el aldyna kütpegen jerden şyǧuyna ne sebep? -Onyŋ bıraz uaqyttan keiın ǧana öz elınıŋ aldyna şyǧuyn, men sol künderı bas bilık ışınde bolǧan, bız bıle bermeitın qūpiia, jasyryn kelıssözdermen bailanystyramyn. Menıŋşe, qazır de sol kelıssözder jalǧasuda.
Menıŋ sailauǧa qatysqanym turaly bır auyz ǧana söz qosaiyn, rūqsat bolsa. Men sol kezde sailau qorytyndysyn moiyndauymnyŋ artynda «ışkı jäne syrtqy küşter aralasyp ketıp, «är qazaǧym – jalǧyzym» qūrban bolmasa», memlekettıkten aiyrylyp qalmasaq» degen oiym ǧana boldy. Öz kareramdy oilaǧan joqpyn, halqymnyŋ amandyǧyn oiladym. İä, odan keiın menı bıraz adam, sonyŋ ışınde radikaldy oppozisiia ökılderı synady.Şetelde jürıp, eldı revoliusiialyq, töŋkerıs jolymen özgertkısı keletınderdıŋ el ışınde jürgen serıktesterı de joq emes. Bälkım, olar sol künı bır qyrǧyn bolǧanyn, sonyŋ arqasynda bilıkke keludı josparlady ma, kım bılsın (maǧan sondai aqparat tüsıp jatty). Ol kezdegı taŋdauyma eş ökınbeimın, öitkenı el aman qaldy. Al qazırgı joiqyn qyrǧynnyŋ kezınde qanşama beibıt adam qyryldy deseŋızşı! Olardyŋ qany bıreulerdıŋ moinyna jazylmai ma? -ODKB äskerınıŋ kıruı bızdegı reseilık yqpaldy qanşalyqty arttyruy mümkın? Qazaqstan proreseilık bolyp ketken joq pa? -Bızdıŋ bilık baiaǧydan-aq proreseilık. Ony eşqaşan da jasyrǧan emes. ODKB kontigentınıŋ kelıp-ketuı – sonyŋ zaŋdy körınısı ǧana. Ärine, 7 jarym myŋ ortaq şekaramyz bar körşımen ūrysuǧa, janjaldasuǧa bolmaidy. Bıraq, bırtındep, onyŋ geosaiasi yqpalynan şyǧa bergenımız abzal. Äitpese, taǧy da otar bop qalamyz. -Prezidenttıŋ qandai da bır partiiada bolǧany dūrys pa? Jalpy endıgı taŋda “Nūr Otannyŋ” rölı qandai bolmaq, jaŋa partiialar qūrylu mümkındgı qandai? -Menıŋşe, sūraǧyŋyzdyŋ ekı jauaby bar. Bır jaǧynan, «artyq qylamyz dep, tyrtyq qylu» – el bolaşaǧy üşın asa qauıptı. «Nūrotandy» jek köremız dep, partiialyq jüienı mansūq etuge bolmas. Bıraq, menıŋ oiymşa, otyz jyl boiǧy jüienı qoldap kelgen «Nūrotannyŋ» qazırgı funksonerlerı elbasy sekıldı zeinetke ne basqa jūmysqa (memlekettık qyzmetke emes!) ketuı kerek! Bır palataly parlamentke köşu kerek, sol kezde Senatta otyrǧan barşa zeinetkerler öz ornyn tabady. Ekınşıden, ekı jyldan keiın kezektı prezident sailauy boluy tiıs. Toqaev ne şeşım qabyldaidy? Ekınşı merzımge bara ma? Barmasa, öz maqsattasyn ūsyna ma? Al onyŋ bärı üşın partiia kerek, öitkenı bızdıŋ zaŋnama sondai. Jaŋa partiia qūryp, ony sailaularǧa deiın aiaqqa tūrǧyza ala ma? Bailyǧynan, qyzmetınen aiyrylyp jatqan yqpaldy klandar men tūlǧalar Toqaevqa qarsy maidan aşpai ma? Osy tūrǧydan alǧanda, taǧy bır memlekettık töŋkerıs jasau äreketı boluy äbden mümkın!
Öz basym, qaŋtar basynan Toqaev aita bastaǧan myqty sözderdı Qazaqstan oppozisiiasy talai jyldan berı aityp keledı dep sanaimyn. Qolynan kelse, sol küşterge arqa süiesın. Bıraq, öz basym ondai fantastikalyq ssenariige senbeimın. Onyŋ üstıne, bızdıŋ resmi de beiresmi oppozisiialyq toptar men tūlǧalar da yrdu-dyrdu, şetınen «napoleon», bır-bırın jamandap älek. Olar sondai sättterde bırıgıp, bıregei küş retınde saiasi erık-jıger tanyta almaitynyn men qatysqan prezident sailauy körsettı emes pe?Aitpaqşy, kezınde bız ärıptestermen bırge «Jaŋa Qazaqstan» forumyn tırkei almadyq. Endı Toqaev myrza «Jaŋa Qazaqstan» qūru ideiasyn jariia ettı. Bızdıŋ sol kezde ūsynǧan baǧdarlamyzdyŋ da maŋyzdy baptardyŋ bırazyn, mäselen, oligarhtar bilıgın joiu turaly talaptarymyzdy prezident aityp jatyr. İgılıktıŋ erte, keşı joq deidı mūndaidy qazaqtar. Sonymen bırge parlament tek partiialyq tızım boiynşa sailanbai, būdan keiın de bolǧan bır mandatty okrugter arqyly sailau mehanizmın engızu qajet. Äitpese, partiiadan tys azamat ne prezident, ne deputat bola almaidy. Onyŋ özı qoǧam damuyna terıs äser etıp jatyr.
Sondyqtan özınıŋ partiialyq bolaşaǧyn Toqaev özı şeşe jatar.Qazır bızden aqyl sūrap jatqan bilık joq. Talai jylǧy oppozisioner retınde menı taǧy bır närse mazasyzdandyryp otyr. Prezident osy künderı köp taqyryp qozǧady. Bıraq tübegeilı saiasi reforma jaiynda älı de tıs jarǧan joq. Ol jaitty moiyndausyz basqa barlyq bastamanyŋ qūny bes tiyn! Ony 30 jyldyq Nazarbaev jüiesı ap-anyq körsettı emes pe? -Sūhbattasqanyŋyzǧa raqmet!
Inju ÖMIRZAQ,
“Adyrna” ūlttyq portaly
