2 qańtarda gazdyń qymbattaýyna baılanysty Mańǵystaý túbeginde bastalǵan beıbit sherý Almatyda jalǵasty. Alaıda, beıbit sherýdiń arty qandy qyrǵynǵa ulasqany el basynda júrgenderge de, zııaly qaýymǵa da abyroı ákelmegeni anyq! Qazir ýaqıǵany qanshama saıasattanýshylar, sarapshylar taldap, tarqatyp aıtyp jatyr. Iaǵnı, olardy da túsinýge bolady. Keıbireýleri Toqaevqa tym asyra jalpaqtap ta jatyr. «Toqaev kóregen basshy» degendeı. Kezinde sondaılardyń qolymen Nazarbaevtan «tiri Qudaı» jasalyp edi.
Osydan keıin mende suraq týdy. Eldiń basyna aýyr kúnder týǵanda halqyna qamqor bolatyn tulǵalar dep kimderdi aıtamyz? Mysaly, biz úshin kezinde 1975 jyldan 1990 jylǵa sheıin saıasatta Qonaevtan basqa esimdi bilmeıtin edik. Almatyda qurylysshylar jataqhanasynda turǵan kezimizde, aqyn Oljas Súleımenovtiń esimine qanyq bola bastadyq. Ol aǵamyz týraly nebir ańyzǵa bergisiz áńgimeler estip, esimiz ketetin.
I.Esenberlınniń "Kóshpendilerin» de sol jataqhanada qoldan-qolǵa tıgizbeı oqýshy edik. Kópshilik bir kitapty kezek-kezek oqyǵandyqtan bolar, syrtyndaǵy jazýlary jartylaı kórinbeı qalatyn. Sh.Murtaza aǵamyzdyń «Qyzyl Jebe» romany da kóp oqyldy. Juban Moldaǵalıevtyń «Men qazaqpyn» degen tolǵaýyn jatqa aıtatyn jastar da boldy. Keıin, Muhtar Shahanovtyń shyǵarmalaryn da izdep oqıtyn edik.
Bizder ádebıette, saıasatta osyndaı aǵalarymyzǵa eliktep óstik. Sportta, Shoqyr Bóltekuly,Ábdisalan Nurmuhanov, Ábilseıit Aıhanov, Ámın Tuıaqov, Tımýr Segizbaev, t.b. aǵalarymyzdyń sheberlikterine tánti bolǵan urpaqpyz.
Qazaqııanyń túpkir-túpkirinen kelgen jastar álbette bir-biriniń aýyldaryna qonaqqa baratyn. Sonda úlkender oblys basshysy bolǵan Erkin Áýelbekov aǵamyzdyń atyn jıi aıtatyn. «Qonaevtan keıin sol basqarady» deıtin shaldar. Ol zamanda birinshi basshydan ózgeleri gazet betterinde kóp nasıhattalmaıtyn. J.Táshenov aqsaqal týraly da qarttar óte jaqsy pikirler aıtyp otyrýshy edi.
Aǵalarǵa degen súıispenshiligimiz 1986 jylǵy Jeltoqsan kóterilisinen soń sýyı bastady. Sózderin tyńdap, oqyp júrsek te, burynǵydaı sheksiz elirip, eliktegen joqpyz.
«Elirgen» sózin aıtyp otyrǵan sebebim, egerde sol aǵalarymyz bizdi bastap shyǵar bolsa, jolynda ólip ketýge bar edik. Odan keıin de talaı-talaı tarıhı oqıǵalar boldy. Bizdiń sengen aǵalarymyz biz armandaǵan bıikterden kórine almady.
Bıyl Jańaózen halqy qaıtadan kóshege shyqqanda, qatty alańdap otyrdyq. Sol jaqta turatyn joldas jigitterden únemi habar alyp turdyq.
Basynda bılik urda-jyq ádetine basyp, óktem basyp tastaýǵa tyrysty. «Aýzy kúıgen úrlep ishedi» demekshi, bul joly túbek halqy asqan ustamdylyq kórsetti.
Halqyn alańǵa shaqyrǵan azamattar da, sherýlerge bara bermeıtin jergilikti zııaly qaýym da osy joly bıikterden kórine alǵandary súısintti. Ásirese, sońǵy jyldary eldiń aýzynda júrgen belgili iri shaıyr Svetqalı Nurjannyń (Aıt-Man) Aqtaý qalasynda sóılegen sózderi el ishinde keń qoldaý tapty. Keıinnen taramaı turǵan Jańaózende de sóılegen jalyndy, júrek jardy sózderin sherýge shyqqan kópshiliktiń qalaı qabyldaǵanyn kórdik. Qıyn-qystaý kezeńde eliniń aldyna shyǵyp qana qoımaı, sol jıylǵan áleýmetke sózderin ótkize alatyn tulgalar neken-saıaq ekeni de daýsyz. Qudaıǵa shúkir, Aıt-Man óziniń eli úshin sýǵa da, otqa da túse alatyn naǵyz tulǵa ekenin kórsetti. Eline demeý berip qana qoımaı, arandatýshylardyń tuzaǵynan saqtap qalýǵa zor úles qosty. Alla razy bolsyn!
Mańǵystaýdyń ór halqynyń muń-muqtajyn bılikke máımóńkelemeı aıta alatyn tulǵaly shynshyl azamattary bar ekenine kózimiz jetti.
Jaqtyrsyn, jaqtyrmasyn eliniń datyn aıtqandardyń sózderine qulaq asatyn bılikteri de qalyptasqan eken. Allaǵa myń shúkir!
Mańǵystaý oblysynyń ákimi N.Noǵaev inimiz de sózderin durys tyńdamasa da halyqtyń arasynda boldy. Almaty ákimi sııaqty tyǵylyp alyp, tasadan oq atqan joq! Sonysymen syıly!
Prezıdent Toqaevtyń tapsyrmasymen "QAZAQSTAN HALQYNA" degen qor quryldy. Qordyń músheleriniń kópshiligi Qazaq tilinen jurdaı azamattar ekenin oqyp otyrmyz. Sonda qalaı? Basqa tilde sóılep, oılaıtyndar qazaqtyń jastarynyń naqaqtan-naqaq tógilgen qanyna baılanysty paıda bolǵan qordy basqara ma? Túsiniksiz! Qordyń qamqorshylyq keńesi quramyna bilimdi, basshy qyzmetterde de bolǵan Májilistiń qos depýtaty Edil Jańbyrshın men Samat Musabaev syndy azamattar nege tartylmady eken? Taǵy da qazaq tili shet qalaıyn dep tur emes pe? Osyndaı saıası mańyzy bar iske sol Aıt-mannyń ózin de tartyp, múshesi qylsa da bolar edi ǵoı.
Bizdiń bılik eldiń arasyndaǵy aıtylyp júrgen sózderge asa mán bermeıtini anyq! Eldiń sózderine ýaqytyly qulaq qoıyp otyrsa, áleýmettik tolqýlardyń aldyn alýǵa bolatyn edi. Osylardy aldyn-ala saraptama júrgizip otyratyn Aqordanyń ıdeologııa bólimi nemen aınalysyp otyr eken.
Almaty ákimi Saǵyntaev ózi qoryqsa da, elge sál-pál bolsa da bedeli bar tulǵalarǵa ıek artýy kerek edi. Kún kóristeri qıyndaǵan, ashynǵan halyq kúshke kúshpen jaýap beretini de belgili edi... Qalyń toptyń arasyndaǵy pıǵyly jamandar beıbit sherýshilerdiń peıilin óz maqsatyna paıdalana almas edi...
Endi Aıt-mannyń myna sózderin oqyp kórsek:
«21-jyldyń 22 qyrkúıeginde bylaı jazyppyn(úzindi): “…jan-jaqtyń bári topansý, qutyryndy quıyn, jut, indet, janartaýlar atqylap, jer de migirsiz silkinip jatyr. Demek EL DE UZAMAI BIR SILKINER! Óıtkeni bulaı rýhsyz, yryqsyz ómir súre berýge bolmaıdy. Bulaı ómir súrýge birjolata kóndiksek, onda Jaratýshy Ieniń bizdi - adam, onyń ishinde qazaq qylyp jaratqany - jalǵan!..”
R.S. Silkindik, keshe, shynynda! Al Múmkindik atty uly kúsh taǵy da jattyń - QAZAQQA HAS DUShPANDARDYŃ qolynda ketpes pe eken degen qorqynysh ta keýdeni keýlep barady…»
(Aıt-Man. Kózdioıyq qonysy Mańǵystaý ýálaıaty. 16.01.22.)
Aıtqany kelgendeı...
Amankeldi JUMAShULY,
"Adyrna" ulttyq portaly
