2 qaŋtarda gazdyŋ qymbattauyna bailanysty Maŋǧystau tübegınde bastalǧan beibıt şeru Almatyda jalǧasty. Alaida, beibıt şerudıŋ arty qandy qyrǧynǧa ūlasqany el basynda jürgenderge de, ziialy qauymǧa da abyroi äkelmegenı anyq! Qazır uaqiǧany qanşama saiasattanuşylar, sarapşylar taldap, tarqatyp aityp jatyr. Iаǧni, olardy da tüsınuge bolady. Keibıreulerı Toqaevqa tym asyra jalpaqtap ta jatyr. «Toqaev köregen basşy» degendei. Kezınde sondailardyŋ qolymen Nazarbaevtan «tırı Qūdai» jasalyp edı.
Osydan keiın mende sūraq tudy. Eldıŋ basyna auyr künder tuǧanda halqyna qamqor bolatyn tūlǧalar dep kımderdı aitamyz? Mysaly, bız üşın kezınde 1975 jyldan 1990 jylǧa şeiın saiasatta Qonaevtan basqa esımdı bılmeitın edık. Almatyda qūrylysşylar jataqhanasynda tūrǧan kezımızde, aqyn Oljas Süleimenovtıŋ esımıne qanyq bola bastadyq. Ol aǧamyz turaly nebır aŋyzǧa bergısız äŋgımeler estıp, esımız ketetın.
I.Esenberlinnıŋ "Köşpendılerın» de sol jataqhanada qoldan-qolǧa tigızbei oquşy edık. Köpşılık bır kıtapty kezek-kezek oqyǧandyqtan bolar, syrtyndaǧy jazulary jartylai körınbei qalatyn. Ş.Mūrtaza aǧamyzdyŋ «Qyzyl Jebe» romany da köp oqyldy. Jūban Moldaǧalievtyŋ «Men qazaqpyn» degen tolǧauyn jatqa aitatyn jastar da boldy. Keiın, Mūhtar Şahanovtyŋ şyǧarmalaryn da ızdep oqityn edık.
Bızder ädebiette, saiasatta osyndai aǧalarymyzǧa elıktep östık. Sportta, Şoqyr Böltekūly,Äbdısalan Nūrmūhanov, Äbılseiıt Aihanov, Ämin Tūiaqov, Timur Segızbaev, t.b. aǧalarymyzdyŋ şeberlıkterıne täntı bolǧan ūrpaqpyz.
Qazaqiianyŋ tüpkır-tüpkırınen kelgen jastar älbette bır-bırınıŋ auyldaryna qonaqqa baratyn. Sonda ülkender oblys basşysy bolǧan Erkın Äuelbekov aǧamyzdyŋ atyn jiı aitatyn. «Qonaevtan keiın sol basqarady» deitın şaldar. Ol zamanda bırınşı basşydan özgelerı gazet betterınde köp nasihattalmaityn. J.Täşenov aqsaqal turaly da qarttar öte jaqsy pıkırler aityp otyruşy edı.
Aǧalarǧa degen süiıspenşılıgımız 1986 jylǧy Jeltoqsan köterılısınen soŋ suyi bastady. Sözderın tyŋdap, oqyp jürsek te, būrynǧydai şeksız elırıp, elıktegen joqpyz.
«Elırgen» sözın aityp otyrǧan sebebım, egerde sol aǧalarymyz bızdı bastap şyǧar bolsa, jolynda ölıp ketuge bar edık. Odan keiın de talai-talai tarihi oqiǧalar boldy. Bızdıŋ sengen aǧalarymyz bız armandaǧan biıkterden körıne almady.
Biyl Jaŋaözen halqy qaitadan köşege şyqqanda, qatty alaŋdap otyrdyq. Sol jaqta tūratyn joldas jıgıtterden ünemı habar alyp tūrdyq.
Basynda bilık ūrda-jyq ädetıne basyp, öktem basyp tastauǧa tyrysty. «Auzy küigen ürlep ışedı» demekşı, būl joly tübek halqy asqan ūstamdylyq körsettı.
Halqyn alaŋǧa şaqyrǧan azamattar da, şerulerge bara bermeitın jergılıktı ziialy qauym da osy joly biıkterden körıne alǧandary süisınttı. Äsırese, soŋǧy jyldary eldıŋ auzynda jürgen belgılı ırı şaiyr Svetqali Nūrjannyŋ (Ait-Man) Aqtau qalasynda söilegen sözderı el ışınde keŋ qoldau tapty. Keiınnen taramai tūrǧan Jaŋaözende de söilegen jalyndy, jürek jardy sözderın şeruge şyqqan köpşılıktıŋ qalai qabyldaǧanyn kördık. Qiyn-qystau kezeŋde elınıŋ aldyna şyǧyp qana qoimai, sol jiylǧan äleumetke sözderın ötkıze alatyn tūlgalar neken-saiaq ekenı de dausyz. Qūdaiǧa şükır, Ait-Man özınıŋ elı üşın suǧa da, otqa da tüse alatyn naǧyz tūlǧa ekenın körsettı. Elıne demeu berıp qana qoimai, arandatuşylardyŋ tūzaǧynan saqtap qaluǧa zor üles qosty. Alla razy bolsyn!
Maŋǧystaudyŋ ör halqynyŋ mūŋ-mūqtajyn bilıkke mäimöŋkelemei aita alatyn tūlǧaly şynşyl azamattary bar ekenıne közımız jettı.
Jaqtyrsyn, jaqtyrmasyn elınıŋ datyn aitqandardyŋ sözderıne qūlaq asatyn bilıkterı de qalyptasqan eken. Allaǧa myŋ şükır!
Maŋǧystau oblysynyŋ äkımı N.Noǧaev ınımız de sözderın dūrys tyŋdamasa da halyqtyŋ arasynda boldy. Almaty äkımı siiaqty tyǧylyp alyp, tasadan oq atqan joq! Sonysymen syily!
Prezident Toqaevtyŋ tapsyrmasymen "QAZAQSTAN HALQYNA" degen qor qūryldy. Qordyŋ müşelerınıŋ köpşılıgı Qazaq tılınen jūrdai azamattar ekenın oqyp otyrmyz. Sonda qalai? Basqa tılde söilep, oilaityndar qazaqtyŋ jastarynyŋ naqaqtan-naqaq tögılgen qanyna bailanysty paida bolǧan qordy basqara ma? Tüsınıksız! Qordyŋ qamqorşylyq keŋesı qūramyna bılımdı, basşy qyzmetterde de bolǧan Mäjılıstıŋ qos deputaty Edıl Jaŋbyrşin men Samat Mūsabaev syndy azamattar nege tartylmady eken? Taǧy da qazaq tılı şet qalaiyn dep tūr emes pe? Osyndai saiasi maŋyzy bar ıske sol Ait-mannyŋ özın de tartyp, müşesı qylsa da bolar edı ǧoi.
Bızdıŋ bilık eldıŋ arasyndaǧy aitylyp jürgen sözderge asa män bermeitını anyq! Eldıŋ sözderıne uaqytyly qūlaq qoiyp otyrsa, äleumettık tolqulardyŋ aldyn aluǧa bolatyn edı. Osylardy aldyn-ala saraptama jürgızıp otyratyn Aqordanyŋ ideologiia bölımı nemen ainalysyp otyr eken.
Almaty äkımı Saǧyntaev özı qoryqsa da, elge säl-päl bolsa da bedelı bar tūlǧalarǧa iek artuy kerek edı. Kün körısterı qiyndaǧan, aşynǧan halyq küşke küşpen jauap beretını de belgılı edı... Qalyŋ toptyŋ arasyndaǧy piǧyly jamandar beibıt şeruşılerdıŋ peiılın öz maqsatyna paidalana almas edı...
Endı Ait-mannyŋ myna sözderın oqyp körsek:
«21-jyldyŋ 22 qyrküiegınde bylai jazyppyn(üzındı): “…jan-jaqtyŋ bärı topansu, qūtyryndy qūiyn, jūt, ındet, janartaular atqylap, jer de mıgırsız sılkınıp jatyr. Demek EL DE ŪZAMAI BIR SILKINER! Öitkenı būlai ruhsyz, yryqsyz ömır süre beruge bolmaidy. Būlai ömır süruge bırjolata köndıksek, onda Jaratuşy İenıŋ bızdı - adam, onyŋ ışınde qazaq qylyp jaratqany - jalǧan!..”
R.S. Sılkındık, keşe, şynynda! Al Mümkındık atty ūly küş taǧy da jattyŋ - QAZAQQA HAS DŪŞPANDARDYŊ qolynda ketpes pe eken degen qorqynyş ta keudenı keulep barady…»
(Ait-Man. Közdıoiyq qonysy Maŋǧystau uälaiaty. 16.01.22.)
Aitqany kelgendei...
Amankeldı JŪMAŞŪLY,
"Adyrna" ūlttyq portaly
