11 jyldyq matematika: Qazaqstan men özge el oqulyqtaryndaǧy aiyrmaşylyqtar

Keşe matematikter sezıne bailanysty bır top matematik ministrmen kezdestık. Ashat Qanatūly baǧdarlamada ketken qatelıkterdı bılıp otyrǧanyn,  11 jyldyq baǧdarlamany qaita jasap şyǧuǧa tapsyrma bergenın aitty. Kezdesude bıraz ūsynystarymyzdy aittyq. Būl jerde menıŋ aitaiyn dep otyrǧanym ol emes.

 Matematika 1-11 synypqa deiın ötıletın eŋ maŋyzdy pän ekenın bılemız. Al sonyŋ ışınde bastauyş matematikasy barlyq adamǧa qajettı negızgı taǧan ekenı tüsınıktı. Osyǧan bailanysty bırneşe şäkırtterımızben bırge Qazaqstan bastauyş matematikasy men älemdegı keibır elderdıŋ matematikasy arasyndaǧy aiyrmaşylyqtar turaly 3-synyp baǧdarlamasyn negızge ala otyryp, zerttep körgen edık.

Aldymen özımızdıŋ bastauyş matematika baǧdarlamasynya qysqaşa toqtalyp öteiın.

Bastauyş matematikasynyŋ qazırgı jaǧdaiyn balasy bastauyştaǧy ata-ana men bastauyş synyp mūǧalımderı jaqsy tüsınedı.

Atalmyş "Spiraldy (şirşyq) oqytu" boiynşa bastauyş matematika baǧdarlamasy myna bes bölımnen tūrady.

1) Sandar men şamalar, 2) Algebra elementterı, 3) Geometriia elementterı, 4) Jiyndar. Logika elementterı, 5) Matematikalyq modeldeu. Jäne būl bes bölım 1-, 2-, 3-, 4-synyptada bar. Sol qaitalanyp kele beredı.

Mysaly «Jiyn» mazmūny 1-synyptada, 2-, 3-, 4-synyptada kezdesedı. 1-synypta «bos jiyn» ūǧymy berıledı auelı. Al älem elderınıŋ eşqaisysynda da bastauyşta «Jiyn» joq ekenın baiqadyq.

Baǧdarlama avtorlarymen de kezdesude osy mäselenı aityp, moiyndata almap edım.

3-synyptarda matematika aptasyna 5 saǧat, oqu jylynda 170 saǧat.

 3-synyp boiynşa baǧdarlama men oqulyqqa zertteu jūmysy

I. Bılım beru boiynşa älemdık reiting

II. 3-synyp boiynşa ärtürlı memleketterdıŋ baǧdarlamasy:

A. Singapur

B. Resei

C. Özbekstan

D. Belarus

E. Qytai

F. Finliandiia

III. Qazaqstannyŋ 3-synypqa negızdelgen oqu baǧdarlamasy men oqulyqtardyŋ arasyndaǧy bailanys.

 Bılım beru boiynşa älemdık reiting.

Düniejüzılık Ekonomikalyq Forum jürgızgen  “The Global Competitiveness Report” zertteu jūmysy boiynşa memleketterdıŋ bastauyş bılım beru deŋgeiınıŋ reitingı qūrylǧan bolatyn (2018 jyl).

 3-synyp boiynşa ärtürlı memleketterdıŋ baǧdarlamasy.

Singapur

Jalpy mälımet:

● Bastauyş 6 men 12 jas aralyǧyn, orta buyn 12 men 17 jas aralyǧyn qamtidy. 6 synyptan keiın emtihan tapsyrady.

● Orta buyn 4 jyldy qamtidy, odan keiın emtihan tapsyrylady.

● Jalpy oqu ūzaqtyǧy-10 jyl.

Saǧat sany: aptasyna 4 saǧat, oqu jylynda-136 saǧat.

Bır taqyrypty jazudaǧy qoldanylatyn şablon:

- Negızgı matematikalyq tūjyrymdamalarmen tanysu ärqaşan körnekı mysaldan bastalady.

- Oquşylar kıtaptaǧy jäne jūmys däpterındegı esepterdı şyǧaru arqyly tüsıngenderın bekıtedı.

- Kezdesetın qaitalau esepterı oquşynyŋ sol taqyryp turaly bılımın qaita şolu emes, odan saiyn tereŋdetu üşın berıledı.

Ötıletın jalpy taqyryptar:

Sandar men algerbra elementterı:

A. Bütın sandar:

a. 10 000-ǧa deiıngı sandar (jazyluy, ömırdegı qoldanysy, salystyru)

b. Tört taŋbaly sandarǧa deiıngı sandardy qosu men azaitu  (auyzşa/jazbaşa)

c. 6-9  sandarynyŋ köbeitu kestesı. Qaldyqpen bölu

B. Bölşek sandar

a. Bırdei bölşekter

b. Bölşekterdı qysqartu

c. Bölımı 12-den aspaityn bölşekterdı salystyru

d. Bölşekterdı qosu men azaitu

C. Aqşa

a. $1000-dyŋ $100*10 teŋ ekenıne tüsınu. Amaldar oryndau

Ölşem bırlık pen geometriia:

A. Ūzyndyq

B. Massa

C. Kölemdı millilitr arqyly körsetu

D. Uaqyt

Audan:

A. Tıktörbūryştyŋ/şarşynyŋ audany, ölşem bırlıgı

B. Būryş, türlerı

C. Perpendikuliar, parallel ūǧymdary

Statistika:

A. Mälımettı oqi bılu

Qazaqstannyŋ oqu baǧdarlamasymen aiyrmaşylyǧy:

● Logika joq

● Üşbūryştyŋ audany ötılmeidı

● Şeŋber, döŋgelek ötılmeidı

● Nüktenıŋ koordinatasy ötılmeidı

● Jiyn joq

● Keŋıstıktegı figuralar joq

● Bölşekterdı qosu men azaitu, salystyru ötıledı

● Statistika turaly ūǧym qalyptasaly

● Parallel, perpendikuliar ūǧymy engızıledı

Resei

Jalpy mälımet:

● Mektepke qabyldau 7 jastan bastalady. Bastauyş-alǧaşqy 3 nemese 4 synyp, orta buyn- 9-synypqa deiın, joǧarǧy buyn-10 nemese 11 synyp. 

● Jalpy oqu baǧdarlamasy.

● Oqu jylynyŋ ūzaqtyǧy 1-synypta – 33 oqu aptasyn, 2-4-synyptarda 35 oqu aptasyn qūraidy. (statia 13 FZ «Ob obrazovanii»).

● Bastauyş mekteptegı bılım aluşylardyŋ aptalyq oqu jüktemesınıŋ eŋ joǧary kölemı 1-synyptar üşın 21 saǧattan, 2-4 synyptar üşın 23 saǧattan aspaidy.

Saǧat sany:

- Aptasyna 4 saǧat, oqu jylynda –136 saǧat;

Bır taqyrypty jazudaǧy qoldanylatyn şablon:

- Teoriialyq mälımet köp kezdespeidı.  

- Esep şyǧarudy oquşy berılgen algoritmderge süiene otyryp üirenedı. Algoritmderdıŋ tüsındırmesı mysaldardan keiın berıledı.

- Esepter sany 6-8 aralyǧynda.

- Ötkendı pysyqtauǧa arnalǧan 2-nūsqalyq özdık jūmystary, 30-eseptık qaitalau sabaqtary bar.

Ötıletın jalpy taqyryptar:

1-bölım.

A. Qosu men azaitu (jalǧasy)

B. Teŋdeulerdı şeşu

C. Geometriialyq figuralardy ärıptermen belgıleu

D. Köbeitu men bölu (jalǧasy)

E. Amaldardy oryndau tärtıbı

F. Kestelık köbeitu men bölu (jalǧasy)

G. Audan. Audan ölşem bırlıkterı

H. 1-ge köbeitu. 0-ge köbeitu. Nöldı sanǧa bölu

I. Üles

J. Şeŋber men döŋgelek.

K. Uaqyt ölşem bırlıgı.

2-bölım

A. Kesteden tys köbeitu men bölu

B. Qaldyqpen bölu

C. Nömırleu (razriadtar boiynşa)

D. Massa ölşem bırlıgı

E. Auyzşa amal oryndau täsılderı

F. Jazbaşa amarl oryndau täsılderı

G. Kalkuliatormen tanysu

Qazaqstannyŋ oqu baǧdarlamasymen aiyrmaşylyǧy:

● Kıtaptary 2-bölımnen tūrady. Är kıtap 113 betten.

● 1 000 000-ǧa deiıngı sandar ötılmeidı, tek 1000-ǧa deiın

● Mümkındıkter tarmaǧy ötılmeidı

● Jiyn ötılmeidı

● Sannyŋ kvadraty/kuby ötılmeidı

● Simmetriialy figuralar ötılmeidı

● Üşbūryştyŋ audany ötılmeidı

● Nüktenıŋ koordinatasy ötılmeidı

● Keŋıstıktegı figuralar ötılmeidı

 Özbekstan

Jalpy mälımet:

● Bastauyş-alǧaşqy 1-4 synyp, orta buyn- 5-9-synypqa deiın. 2019 jylǧa deiın 9-jyldyq oqu ürdısı bolaǧan, keiın 11-jyldyqqa köştı.

Saǧat sany:

- Aptasyna 5 saǧat, oqu jylynda–170 saǧat;

Bır taqyrypty jazudaǧy qoldanylatyn şablon:

- Jaŋa taqyrypty tüsındıru üşın aldymen mysal keltırılıp, oquşyǧa sol mysalǧa negızdelgen ereje ūsynylady. Sonymen qatar, keibır taqyryptarda tek esep şyǧaru ülgısın körsetu, tek erejenı beru metodikasy qoldanylǧan.

- Taqyrypty meŋgeruge arnalǧan qanşa saǧat sany bolsa, sonşa sabaq sany bölıngen.

- Esep sany 6-8 aralyǧynda, ärbır 2 soŋǧy esep üide oryndalatyn jattyǧular dep belgılengen. Olar ötılgen taqyrypqa bailanysty nemese ötkendı qaitalauǧa arnalǧan.

Ötıletın jalpy taqyryptar:

2-synypta ötıletın taqyryptardy qaitalau

A. Ekı jäne üş taŋbaly sandardy qosu men azaitu, qosu men köbeitudıŋ qasietterı

B. Nöl jäne bır sandarymen köbeitu

C. Sannyŋ bölıgın/bölıgı boiynşa sandy tabu

D. Kombinatorika men logika

Kesteden tys köbeitu men bölu. Geometriialyq figuralar.

A. Ärtürlı tiptegı sandardy köbeitu men bölu

B. Qaldyqpen bölu

C. Bölgış pen eselıkter

D. Üşbūryştardyŋ türlerı

E. Kesındını, döŋgelektı, köpbūryştardy bırdei bölıkterge bölu

10 000 kölemındegı sandardy nömırleu. Ölşem bırlıkter.

A. Tört taŋbaly sandar

B. Tarihi derekter, rimdık sanau jüiesı

C. Ūzyndyq, massa ölşem bırlıkterı

Matematikalyq örnekter. Teŋsızdıkter. Geometriialyq figuralar.

A. Ärıptı örnekter

B. Aqiqat jalǧan pıkırler

C. Parallel/perpendikuliar

D. Ostık simmetriia

Bölşeter. Jai ondyq bölşekter.

A. Dūrys/būrys bölşekter; bölşekterdı salystyru; bölşekterge amaldar qoldanu; ondyq bölşekter (+-)

B. Audan ölşem bırlıgı

C. Kalendar

D. Būryştyŋ gradusy

E. Figuralardy būru

F. Keŋıstıktegı figuralar

Qazaqstannyŋ oqu baǧdarlamasymen aiyrmaşylyǧy:

● Bır 206-bettık kıtaptan tūrady

● Bölşekter (ondyq, jai, dūrys, būrys, olarǧa amal qoldanu men salystyru) ötıledı

● Kışı nemese teŋ, ülken nemese teŋ ötıledı

● Konus ötıledı

● Figuralardy gradus boiynşa būru ötıledı

● Būryştardyŋ türlerı ötıledı, gradustyq ölşemmen

● Parallel, perpendikuliar ūǧymdary berıledı

● Küntızbemen jūmys jasau ötıledı

● Tarihi derekter berıledı, sandar qalai paida boldy

● Bırdei bölıkterge bölu ötıledı

● Aqiqat pen jalǧan pıkır ötıledı

● Bölgış pen eselık ūǧymy engızıledı

● Jiyn ötılmeidı

● Sannyŋ därejesı ötılmeidı

● Nüktennıŋ koordinatasy men qozǧalys baǧyty ötılmeidı

Belarus

Jalpy mälımet:

● Mektepke qabyldau 6 jastan bastalady.

● 1-4-bastauyş, 5-9-orta buyn, 9-11-joǧarǧy buyn.

● 12 jyldyqty engızgızı keldı, bıraq engızbedı

Saǧat sany:

- Aptasyna 4 saǧat, oqu jylynda–140 saǧat;

Bır taqyrypty jazudaǧy qoldanylatyn şablon:

- Keibır taqyryptardyŋ tüsındıru qūraly-mysaldar. Olar oquşy üşın jaŋa materialmen tanysudaǧy oilau ülgısı bolyp tabylady.

- Kıtaptyŋ ekı betıne bır taqyryp arnalady, sol sebeptı esep sanynyŋ az-köptıgı berılgen teoriia kölemıne bailanysty. Esep sany köp bolǧan jaǧdaida olardyŋ bärı taqyrypqa bailanysty emes boluy mümkın, köbınese ötkendı qaitalauǧa arnalǧan üide oryndalatyn tapsyrmalar.

Ötıletın jalpy taqyryptar:

A. Ekınşı synypty qaitalau

a. 100- ge deiıngı sandardy auyzşa, jazbaşa qosu jäne azaitu

B. Köbeitu men bölu, onyŋ qasietterı

C. Kestelık köbeitu

D. Geometriialyq figuralardy ärıptermen atau

E. Būryştardyŋ türlerı

F. Amaldardy oryndau tärtıbı

G. Üles, ülesterdı salystyru

H. Sannyŋ bölıgın, bölıgı boiynşa sandy tabu

I. Teŋdeu

J. Qaldyqpen bölu

K. Audan, onyŋ ölşem bırlıkterı

L. Üş taŋbaly sandar, razriad, salystyru, köbeitu men bölu

M. Qūn

N. Jyldamdyq

O. Massa ölşem bırlıkterı

P. Uaqyt ölşem bırlıkterı

Q. Alşaqtau, kezdesuge berılgen esepter

Qazaqstannyŋ oqu baǧdarlamasymen aiyrmaşylyǧy:

● Ekı kıtaptan tūrady

● Būryştardyŋ türlerı ötıledı

● Jyldamdyq, alşaqtau, kezdesuge esepter berıledı

● Logika joq

● Jiyn joq

● Keŋıstıktegı figuralar joq

● Kvadrat, kub ūǧymy joq

● Şeŋber, döŋgelek ūǧymy joq

● Simmetriia joq

Qytai

Jalpy mälımet:

● 6-jastan bastap mektepke qabyldaidy

● 12 jyldyq bılım beru formasy

● 1-6 synyp-bastauyş, 7-9 synyp-tolyq emes orta mektep, 10-12 synyp-orta mektep

 Saǧat sany: Aptasyna 5 saǧat, oqu jylynda–210 saǧat;

Bır taqyrypty jazudaǧy qoldanylatyn şablon:

- Materialmen tanystyru oquşylardyŋ taqyrypty qalai paiymdau kerektıgıne bailanysty berıledı. Mysaly, eseptıŋ şyǧaru ülgısın tüsındıru ekı balanyŋ arasyndaǧy dialog bolyp tabylady.

- Taqyryp turaly jalpy tüsınık beru üşın komiks tiptes surettı jaǧdaiattar qoldanylady.

- Esep sanynyŋ ortaşa mänı 10.

Ötıletın jalpy taqyryptar:

A. 100-ge deiıngı sandarǧa amaldar qoldanu

B. Köbeitu men bölu

C. Söz esepter

D. Ūzyndyq

E. Audan

F. Massa

G. Keŋıstıktegı figuralar

H. Piktogramma, statistikalyq diagrammalardy oqi bılu

I. Uaqyt

J. Üles, olardy salystyru

K. Ondyq bölşekter

L. Ornalasu

Qazaqstannyŋ oqu baǧdarlamasymen aiyrmaşylyǧy:

● Jiyn joq

● Sannyŋ kvadraty, kuby joq

● Şeŋber, döŋgelek ötılmeidı

● Ondyq bölşekter, amaldar qoldanu

Finliandiia

Jalpy mälımet:

● Mektepke 7 jastan bastap qabyldaidy.

● 1-6 synyp-bastapqy tömengı buyn, 7-9 synyp-joǧarǧy buyn. 10-synypta olar baǧalaryn jaqsarta alady, 11-12-synypta kolledjge tüse alady nemese oquyn liseide jalǧastyra beredı.

● 3-şı synyptar üşın oqu jyly 22 apta.

Saǧat sany:

Bır taqyrypty jazudaǧy qoldanylatyn şablon:

Ötıletın jalpy taqyryptar:

Qazaqstannyŋ oqu baǧdarlamasymen aiyrmaşylyǧy:

 Qazaqstannyŋ 3-synypqa negızdelgen oqu baǧdarlamasy men oqulyqtardyŋ arasyndaǧy bailanys.

● Kıtaptaǧy keibır taqyryptardyŋ retı baǧdarlama bölımşelerınıŋ retıne  säikes kelmeidı.

● Oqulyqtyŋ köptegen taqyryptarynda berılgen taqyrypqa qatysty emes nemese basqa taqyryptardyŋ esepterı kezdesedı.

Mysaly:

1-bölım. A. 1000 kölemındegı sandar. Qosu jäne azaitu.

1-taqyryp. 1000 kölemındegı sandar: 8-esep (baǧan türınde ekı taŋbaly sandardy qosu jäne azaitu), 9-esep (mätın esep, bır taŋbaly sandarǧa amaldar qoldanu arqyly) (6-bet)

3-taqyryp: 7-esep (ärıptı örnek) (11-bet)

4-taqyryp: 7-esep (qatysty emes) (13-bet)

5-taqyryp: 5-esep (ärıptı örnek) (15-bet)

7-esep (ekı taŋbaly jäne bır taŋbaly sandardy qosu) (15-bet)

7-taqyryp: 6-esep (teŋdeu) (21-bet)

8-esep (qatysty emes) (21-bet)

9-taqyryp: 7-esep (qatysty emes) (26-bet)

10-takyryp: 7-esep (qatysty emes) (28-bet)

11-taqyryp: 6-esep (qatysty emes) (30-bet)

 7-esep (amaldar oryndau tärtıbı) (30-bet)

● Oqulyqta kelesı taqyryptar joq  (basqa taqyryptarda esep türınde ǧana berıledı):

1-bölım. A. 1000 kölemındegı sandar. Qosu jäne azaitu.

➢ Sandy jäne ärıptı örnekter

○ 3.2.1.1 bır/ekı ärpı bar ärıptı örnekterdı ajyratu, qūrastyru, jazu jäne oqu; 3.2.1.2 ärıpterdıŋ berılgen mänderınde ekı ärpı bar ärıptı örnektıŋ mänın tabu (baǧdarlamada berılgen oqu maqsattary)

➢ Teŋdık jäne teŋsızdık. Teŋdeu.

○ 3.2.2.1 qarapaiym teŋsızdıkterdıŋ şeşımder jiynyn tabu (baǧdarlamada berılgen oqu maqsattary).

 Avtorlar:

Yrysbek Mäuıt, Arujan Malikova,

Jadyra Omarova Marjan Rahimjan