Mektep qabyrǧasynda bırge oqyǧan ǧalym dosymyz Sätbai Rahatov ömırden öttı degende özegımızdı ökınış örtedı.
Sätbai bılımdı, naǧyz ǧalym edı, halyqqa bererı älı köp bolatyn…
Alystan qalǧan balalyq şaq köz aldymyzdan kölbeŋdep öte şyqty. Sätbai Zaiyr kökemız ben Jūpar apaidyŋ otbasynda törtınşı bala bolatyn. Bız Qyzylorda oblysynyŋ Qarmaqşy audany, Tūrmaǧambet auylynda (būrynǧy Lenin sovhozy) düniege keldık.
Sätbaidyŋ otbasy bılımge qūştar jandar edı. Äkesı – Zaiyr soǧysqa qatysyp kelgen maidanger bolsa, anasy – Jūpar apai bastauyş synypta sabaq berdı. Aiauly jan auyldyŋ bükıl balasyna alǧaş ret ärıp üiretıp, ömırden öz jolyn tabuyna baǧyt-baǧdar berdı. Otbasynda körgen tärbienıŋ äserı şyǧar, şattyǧy şalqyǧan şaŋyraqtan talai bılımdı azamattar şyqty. Sätbaidyŋ aǧa-apalary, ınısı de matematika ǧylymyn şeber meŋgerdı.
Bızdıŋ Sätbai bılımdılıgımen klastaǧy barlyǧymyzdan oq boiy ılgerı tūratyn.
Balǧyn balalyq şaqtaǧy myna bır oqiǧa älı künge deiın köz aldymda tūr. Ol kezde onynşy synypta oqimyz, algebra sabaǧy bolatyn. Bızge algebradan Sätbaidyŋ ülken apaiy – Dämeş därıs beretın.
Sol künı barlyǧymyz sabaq oryndamai kelgen sekıldımız. Taqta aldynda sümıreiıp tūrǧan jaiymyz bar. Apaiymyzdyŋ aşu-yzasy kelıp tūrǧany türınen baiqalady. Bır sätte Sätbaiǧa qarap:
– Rahatov, şyq taqtaǧa! - dedı. Taqta aldyna barǧannan keiın Sätbai da: «Men sabaqqa daiyn emespın!» - dedı.Aşuǧa äbden berılgen Dämeş apai janyna jetıp baryp şapalaqpen jaǧynan tartyp jıberdı. Şapalaqtyŋ dauysy qatty şyqty. Sümıreiıp tūrǧan bız qoryqqannan bükıreiıp qaldyq.
– Basqa, basqa senıŋ sabaqqa daiyndalmai kelgenıŋ ne degen sūmdyq! Bılmeseŋ sūramaisyŋ ba menen? Şyǧar tez, eseptı taqtaǧa! – dedı apai.Şyndyǧynda, Sätbai eseptı şemışkedei şaǧatyn. Bıraq ainalasyndaǧy bız sekıldı dostarynan aspaiyn degen nietı baiqaldy. Sonyŋ saldarynan esep şyǧarmadym dep taiaq jep qaldy. Oǧan älı künge deiın taŋ bolamyn. Sol sätte Sätbai taqtaǧa eseptı sartyldatyp şyǧara jöneldı. Bız ony däpterımızge köşırıp jattyq. Sätbaidyŋ bala jasynan dostyqqa adaldyǧy, tazalyǧy, şynaiylyǧy baiqalatyn. Ol öte sypaiy, tärbielı bolatyn. Qanşa jyl boiy bırde-bır ret oǧaş qylyq körsetkenın baiqaǧan emespın. Keiınnen bärımız mektep bıtırıp, jan-jaqqa oquǧa tüsıp kettık. Ūldar üilendı, qyzdar tūrmysqa şyqtyq, otbasyly, balaly boldyq. Älı esımde, Sätbai üilengende auylda ülken toi boldy. Bızdı Dämeş apai şaqyryp alyp:
«Qūrdastaryŋnyŋ toiyn özderıŋ jürgızıŋder» dedı. Toidyŋ tamaşa ötkenı şyǧar, kelgen qonaqtardyŋ barlyǧy rizaşylyǧyn bıldırıp jatty. Aita ketkenımız abzal, qatar oqyǧan qyz-jıgıtter bır-bırımızge şynaiy bolǧan edık. Qaşanda bır-bırımızdıŋ jetıstıgımızge quandyq. Syrttai tılekşı boldyq. Tūrmaǧambet auylynyŋ 1966 jylǧy qyz-jıgıtterı osyndai qasietımen erekşelenetın... Qazaqtyŋ «Ūiada ne körseŋ, ūşqanda sony ılersıŋ» degen sözı ras. Qarapaiym auyldan şyqqan qaǧylez ūl jastaiynan bılımge qūştarlyǧyn körsettı. Aldymen Jambyl gidromeliorativtık-qūrylys institutynyŋ Qyzylorda filialyn bıtırdı. Odan keiın Mäskeu qalasyndaǧy V.P.Goriachkin atyndaǧy auyl şaruaşylyǧy öndırısı injenerlerı institutynyŋ (qazırgı agroinjenerlık universitetı) aspiranturasynda bılımın şyŋdady. Osylaişa ǧylym jolyna tüsıp, keiınnen tehnika ǧylymdarynyŋ kandidaty ataǧyn qorǧap şyqty. Al berıde Almaty qalasynda
«Qazaq auyl şaruaşylyǧyn mehanikalandyru» ǧylymi-öndırıstık ortalyǧynda ǧalym doktory atandy. Sätbai eŋbek jolyn 1990 jyly Y. Jaqaev atyndaǧy Qyzylorda agroönerkäsıp öndırısı injenerlerı institutynda bastady.Ol qazır Qorqyt Ata atyndaǧy Qyzylorda universitetı atalady. Joǧary oqu ornynda «Maşina-traktor parkın paidalanu» kafedrasynyŋ aǧa oqytuşysy qyzmetıne qabyldandǧan ol 1996-1999 jyldarda atalǧan kafedranyŋ meŋgeruşısı boldy. Odan keiın 1999-2004 jyldarda fakultet dekany atansa, 2005 jyldan qaitadan būrynǧy kafedrasyna basşylyq jasady. Ūzaq jyldar boiy jastarǧa «Maşina paidalanu jäne Avtokölıkterdı paidalanu» taqyrybynda därıs berdı. Sätbai jastarǧa ünemı aqyl-keŋesın aiamaityn. Ǧylym jolyna qadam basqan köptegen azamattarǧa jol körsettı. Nätijesınde 3 ǧylym kandidatyn daiyndap şyǧardy. Al 4 ǧylym kandidatynyŋ jūmysyna baǧyt-baǧdar berdı. Odan keiıngı uaqytta 2 aspirant pen 5 ızdenuşıge jetekşılık jasady. Eselı eŋbektıŋ arqasynda 2004 jyly «QR ǧylymynyŋ damuyna sıŋırgen eŋbegı üşın» medalımen marapattaldy. 2007 jyly QR «Joǧary oqu ornynyŋ üzdık oqytuşysy» ataǧyna ie boldy. Özınıŋ ǧylym jolynda 2 kıtap, 10 oqu-ädıstemelık qūral, 100-den astam maqala, 7 önertapqyştyq jobaǧa avtorlyq jäne aldyn-ala patent aldy. Ärine, bız Sätbaidyŋ ömır jolyn üş-tört auyz sözge syidyra almaimyz. Onyŋ ǧylym jolyndaǧy ızdenısterı men eŋbekterı oŋailyqpen kelgen joq. Būl baǧytta ǧibraty mol ǧalym san jyldar boiy tynymsyz ter töktı. Onyŋ qiyn jolyn özı ǧana tüsınıp, özı ǧana bıler. Sätbai tärbielep şyǧarǧan azamattardyŋ aldy ǧalym bolyp, ūstaz eŋbegın tolyqtai aqtap şyqty. Ol äuletıne, aǧaiyn-tuǧanyna qimas bauyr, qūdai qosqan qosaǧyna aiauly jar, balalaryna asyl äke bola bıldı. Sätbaidyŋ ömırden ötkenın estıgende bırden esıme ūstazym, Sätbaidyŋ ülken apaiy – Dämeş apai tüstı. Közbe-köz körıp köŋıl aita almaǧandyqtan, ol kısıge zamanaui qūral - telefon arqyly köŋıl aittym. Elge barǧanda, äulettıŋ şaŋyraǧyna kırıp şyǧamyn. İä, qaşanda adamgerşılıktıŋ biıgınde tūrǧan dosymyzdyŋ aty ölmeidı. Qazaqta «Jaqsynyŋ aty ölmeidı, ǧalymnyŋ haty ölmeidı» degen ǧibratty söz bar. Būl naqyl – Sätbaidyŋ ǧibratty ömır jolyna aitylǧan söz dep sanaimyn.
Läile DÄULET, «Altyn Alqa» iegerı, Almaty qalasy, Äuezov audanyna qarasty köpbalaly janūialar odaǧynyŋ müşesı
