Jambyl oblysy, Tūrar Rysqūlov audanynda ornalasqan köne qala sonau VIII ǧasyrda salynyp, belgısız sebeptermen qūrylysy toqtap qalǧan. Ǧalymdardyŋ zertteu jūmystaryn jasap kele jatqanyna 130 jyldan assa da, qalany kım saldyrǧany, ne sebeptı orta jolda qūrylystyŋ aiaqsyz qalǧany jaily naqty tarihi derek keltıre almai keledı.
Batys Europa-Batys Qytai avtomagistralı – jalpy ūzyndyǧy 8445, al bızdıŋ şekara ışınde 2787 şaqyrymǧa sozylyp, Qazaqstannyŋ 5 bırdei oblysyn kesıp ötetın airyqşa maŋyzǧa ie halyqaralyq tranzittık avtojol. Bügınde ol – kärı qūrlyqtyŋ ekı bölıgın bır-bırımen tyǧyz bailanystyryp tūrǧan altyn köpır. Nöpır halyqtyŋ paidasyna asqan avtojoldy bügıngınıŋ enşısıne jazu da qatelık bolar. Öitkenı, däl osy baǧytta b.z.b II ǧasyrdan bastap qazaq jerıne örkeniet pen mädeni tūrmysty ala kelgen Ūly Jıbek jolynyŋ keruenderı qatynaǧan. Qytaidyŋ Han patşalyǧy tūsynda elden jıbek önımderın artqan qytai saudagerlerı jol-jönekei Ortalyq Aziianyŋ, Batystyŋ halqymen bailanys ornatyp, öz elderıne qaitarynda barǧan jerlerınıŋ tauarlary jäne muzykasy siiaqty aluan türlı mädeniettı alyp qaitqan. Alty qyrdyŋ arǧy jaǧyndaǧy halyqpen bailanysu arqyly sol zamanǧy tūrmys, türlı sala, mädeniettıŋ köşı däl osy Ūly Jıbek jolynyŋ keruenderındei alǧa jylji bastady.
Qazaqstannyŋ oŋtüstık öŋırın basyp ötken saudagerler köşınıŋ arqasynda osy joldyŋ boiynan qalalar tūrǧyzyldy, būrynnan bar qonystarǧa erekşe köŋıl bölındı. Bekınıster men qamaldar, kışıgırım qalalar salu dästürı beleŋ alǧannyŋ arqasynda bügınde tarihymyz saf altynǧa balar estelıkter men qūndy jädegerlerge tolyp tūr.
Ūly Jıbek jolynyŋ boiynda tūrǧyzylǧan säulettı qonystardyŋ qatarynda bırneşe qala bolsa, sonyŋ ışınde tolyq zerttelıp, älı künge deiın syry aşylmaǧan erekşe bır tūraq bar. 2 myŋ jyldyq tarihy bar köne Taraz qalasynan şyǧysqa qarai 40 şaqyrym qaşyqtyqta ornalasqan būl meken – Aqyrtas qalasy.
Öz zamanynda būl qalanyŋ atauy basqaşa bolǧan. «Aqyrtas» bertıngı ūrpaqtyŋ däl osy qonysqa bailanystyryp qoiǧan atauy. Qalanyŋ maŋynan malǧa şöp, su, jem beretın aqyrǧa ūqsas tastardyŋ tabyluyna bailanysty jergılıktı oblystyŋ tūrǧyndary būl mekendı osylai atap ketken.
Būl aumaqtyŋ zerttelıp, alǧaş arheologiialyq jūmystardyŋ bastalǧanynan berı arada 130 jyl ötıptı. Osy uaqyttan berı bırneşe ǧalym zertteu jūmystaryn jürgızgenımen, döp basyp aitar naqty tūjyrym jasai almaǧan. Tarih tolqynyndaǧy jazbalarǧa köz tıger bolsaq, būl qala jaily alǧaş estelık qaldyrǧan Chan-Chun esımdı Qytai saiahatşysy. Ol 1222 jyly Taraz qalasyna saparlap kele jatyp, jol-jönekei tūrǧyzylyp bıtpegen qamaldy körgenın jazǧan. «Jol boiynda tastan tūrǧyzylǧan qalaǧa tap boldyq. Qyzyl tüstı tastan qalanypty. Ejelgı äskeri qonys mekenınıŋ belgılerı baiqalady» dep kündelıgıne türtıp alǧan.
Osy estelıkten keiın tarih betterınde Aqyrtas jaily mülde aqparat kezıkpeidı. Tek Resei imperiiasynyŋ tūsynda qazaq jerınıŋ oŋtüstık aimaǧyndaǧy bekınısterdı basyp alu jūmystary jürgızılgende general Cherniaev bastaǧan top Äulieta bekınısın basyp alady. Generaldyŋ tobynda Şoqan Ualihanov ta bolǧan. Sonymen qatar, qolbasşynyŋ qasyna Resei jerınen M.S.Znamenskii atty suretşı de ere kelgen.
Ol 1864 jyly däl osy Aqyrtas qalasy ornalasqan aimaqtan ötıp bara jatyp, būl qalanyŋ ornyna erekşe qyzyǧuşylyq tanytqan körınedı. Bırden qarandaşy men qaǧazyn alyp, qalanyŋ syzbasyn, ädemı körınısın suretke tüsırgen. Osy suret keŋınen taraǧan bolu kerek, az uaqyttan keiın būl mekenge zertteuşıler, arnaiy jasaqtalǧan ekspedisiia qūramy aǧyla bastaidy.
Būl orynǧa türlı zertteuşıler keluıne bailanysty olardyŋ ärqaisy är türlı boljam jasapty. Mysaly, P.İ.Lerh: «Aqyrtas salynyp bıtpegen budda ǧibadathanasy» dese, akademik V.V.Bartold: «Būl nestorian ǧibadathanasynyŋ orny» dep boljam jasaidy. Al, arheolog T.K.Basenovtyŋ tūjyrymdamalary boiynşa, Aqyrtas qūrylysy bıtpei qalǧan ırı bek saraiynyŋ ırgesı eken. Būl aimaqta 1940 jyldan bastap 30 jyl boiy zertteu jūmystaryn jürgızgen akademik Pasevich öz jūmysyn bylai qorytyndylapty: «Mūndai qūrylystyŋ keremet esepterge süienıp jasaluy men bloktarǧa paidalanǧan materialdar būdan būryn bolǧan emes. Babalarymyzdyŋ tarihi maqtanyşy ǧajap eskertkışı Aqyrtastyŋ älem ǧajaptarynyŋ qatarynan oryn aluyna qūny da qūpiiasy da, qūdıretı de jetedı» (Şekeev, Zerde jurnaly, H,1993 j.).
Aqyrtas qalasynyŋ ışıne bükken qūpiiasyn şeşuge arnalǧan zertteu jūmystary Täuelsızdık alǧannan keiın de jalǧasty. 1996 jyly Qazaqstan jäne Fransiia ǧalymdarynyŋ bas qosuynan keiın, atauly mekendı zertteu jūmystary köp keşıktırmei bastalyp kettı. Qos eldıŋ ǧalymdary öz jūmystaryn qorytyndylai kele, Aqyrtas qalaşyǧy VIII-IX ǧasyr arasynda salynyp bastalyp, belgısız jaǧdaimen öz qūrylysyn toqtatqan Keruen saraidyŋ orny degen tūjyrym jasaidy. Keltırgen dälel boiynşa, būl qūrylystyŋ jobasy däl Siriia jäne İraktaǧy ortaǧasyrlyq qūrylystarǧa qatty ūqsas keledı eken.
Keibır ǧalymdar bügıngı Aqyrtasty arab derekterınde kezıgetın Ūly Jıbek jolynyŋ boiyndaǧy Kasribas qalasy degen boljam jasaidy. Būl tūjyrymnyŋ dälelı mynadai: VIII ǧasyrdyŋ ekınşı jartysynda (751 jyly) qarlūqtar men arab äskerı bırıgıp Atlah maŋynda Qytailardy tas-talqan qylyp jeŋıske jetedı. Osy jeŋısten keiın beibıt ömır bastalyp, ekı memleket arasynda kelısım ornaǧan şaqta, basşylar qala saluǧa kırısken, bıraq taǧy sol belgısız sebeptermen qūrylys toqtap qalǧan. Būl qala jaiynda naqty döp tüsıp aitylǧan derek joqtyŋ qasy. Sondyqtan, aldaǧy uaqytta jaŋa ǧasyrdyŋ ǧalymdary, mülde basqa tūjyrym jasar bolsa oǧan taŋǧalmaimyz. Estıgen, sūraǧan, ızdestırıp, jinaǧan aqparattar qatary joǧarydaǧylar.
Al, endı nazarlaryŋyzǧa massaget.kz tılşısınıŋ köz körgen derekterın ūsynamyz. Qala qūrylysynyŋ jalpy aumaǧy 2,5 gektar jerdı alyp jatyr. Meken logikalyq tūrǧydan qaraǧanda jaudan qorǧanu maqsatynda salynǧan. Sebebı, onyŋ qabyrǧasy 2 metr tereŋdıkke qazylyp salynǧan. Syrtqy qabyrǧalardyŋ qalyŋdyǧy – 5 metr. Sonymen qatar, jer asty qūbyrlary arqyly qamaldyŋ ışıne su tartylǧan. Qūbyr arqyly tartylǧan su qamaldyŋ qasynda aǧyp jatqan Ūzyn būlaqtan emes, 4-5 şaqyryş qaşyqtyqta jatqan tau būlaqtarynyŋ tübınen tartylǧan.
Ondaǧy oi, jau qamaldy qorşauǧa alyp, qamaldyŋ qasyndaǧy sudyŋ arnasyn būrǧan jaǧdaida jasyryn qūbyr arqyly tırşılık közınen ajyramau. Sonymen qatar, qystyŋ künı Ūzyn būlaqtyŋ suynyŋ qatyp qalu qaupı baryna bailanysty, alystaǧy senımdı su közınen qūbyr tartudy alǧa qoiǧan.
Qūbyrlardyŋ ūzyndyǧy şaşamen 1 metr şamasynda qūiylyp, bas jaǧy jıŋışkerıp, aiaqqy tūsy juandap otyrǧan. Osylaişa bır qūbyrdy ekınşısıne kigızıp bırneşe şaqyrymǧa oŋai tartqan. Qamal negızgı 4 bölıkke bölıngen. Hannyŋ jeke saraiy, hannyŋ janūiasyna arnalǧan nysan, hannyŋ äkımşılık-bilık ökılderıne arnalǧan jataqtar jäne şaruaşylyq qyzmetkerlerı tūratyn qarapaiym tūraq. Mūndaǧy bölmeler sany – 70. Bırneşe bölmenıŋ arasyna arnaiy qūbyrlar tartylǧan.
Sonymen qatar, jaudan saqtanu, qamaldy qorǧap qalu maqsatynda töbenıŋ eŋ biık tūsyna qarauyl mūnarasy tūrǧyzylypty. Jergılıktı köneköz qariialardyŋ aituynşa būl mūnaranyŋ biıktıgı 1917 jylǧa deiın 4 metrden artyq bolǧan. Osy maŋnan ötken Türksıb temır jolynyŋ qūrylysy jürıp jatqan uaqytta jūmysşylar däl osy mūnara qabyrǧasyndaǧy tastardy paidalanǧannyŋ äserınen, mūnara qabyrǧalary sögılıp qalǧan. Qamaldyŋ ortasynda jarty gektar aşyq alaŋy bar. Būl alaŋnyŋ geometriialyq esep boiynşa barlyq būryşynyŋ ölşemı bırdei. Qamaldyŋ syrtqy 4 qaqpasy bar.
Qaqpanyŋ bıreuı soltüstıkke, qalǧan üşeuı oŋtüstıkke qaratylǧan. Qaqpa maŋdaişalary türlı formada qaşalyp, äsemdelgen tastarmen qalanǧanǧa ūqsaidy. Qabyrǧalarǧa qalanǧan tas blogtar 500 metr qaşyqtyqta ornalasqan Qoŋyrtöbede öŋdelıp, töbeden tömenge qarai tasymaldanǧan. Salmaǧy jarty tonnaǧa juyqtaityn bır tas blogty nenıŋ kömegımen tasyǧandary belgısız. Qoŋyrtöbenıŋ baurynan ırı kesek qyzyl tastyŋ mol qory barlanǧan. 1965-1966 jyldary injener Lupport bastaǧan zertteu jūmystarynyŋ jürgızılu kezınde Qoŋyrtöbege dinamit qoiyp jaryp, būndaǧy kesek tastyŋ qory tabyldy. Sonymen qatar, aqyr formasyndaǧy tastardyŋ 6 danasy jer qoinauynan syrtqa şyqqan. Bügınde osy 6 aqyrtastyŋ tek ekeuı közge ılıgedı. Qalǧandary, joǧalǧan nemese qaitadan jer qoinauyna enıp, joq bolǧan.
Osy aqyr formasyndaǧy tastar jaily da boljamdar bar. Bırneşe ǧalymnyŋ tūjyrymy säikes kelıp, būl aqyrtastar han otbasynyŋ juynuǧa arnalǧan vannasy degen qorytyndyǧa kelgen. Bügınde saqtalǧan ekı aqyrtastyŋ bırı tereŋ, ekınşısı taiaz oiylǧan. Ekeuın qatar qoiǧan jaǧdaida bır-bırımen oŋai bailanystyrylady. Sebebı, tastyŋ ekı şetı bır-bırıne kiılıp, qozǧalmai tūruy üşın arnaiy tūmsyqtary qosa qaşalǧan.
Tarihi eskertkışterımız ben qūndy mūralarymyzdy tügendep, nazardan tys qalǧan jädıgerlerdı tügendeuge elımızde ötken EHRO-2017 Halyqaralyq körmesı bırşama äser ettı. 2017 jyly körmege kelgen qonaqtar üşın, qazaq jerınıŋ tarihi oryndaryn körsetu maqsatynda däl osy Aqyrtas qalasyna tasjol töselıp, turistık orynǧa qatynau mäselesı bır jolǧa qoiyldy. Köne qalanyŋ körnekılıgın körsetu üşın däl osy mekennen «Aqyrtas sapar ortalyǧy» tūrǧyzyldy. Bügınde elımızdıŋ aimaqtarynan, alys-jaqyn şet elderden kelıp jatqan turisterge qyzmet körsetu tolyqtai öz şeşımın tapqan. Aqyrtas qalasy jaily bızge mälım mälımetter qatary osylar. Būl meken öz zamanyndaǧy qūrylysynyŋ aiaqtalmaǧany siiaqty bügın de zertteuı de aiaqtalmai tūrǧan tarihi eskertkış. Köne qalany eşqandai boljamsyz, naqty tarihi derek keltıre otyryp zertteu, mümkın, bolaşaqtyŋ, uaqyttyŋ enşısınde bolar. Elımızdegı Turizm salasy bügınde erekşe qarqynmen jandanyp kele jatqany sezıledı. Sala osy jyldamdyqpen jalǧasa berer bolsa, onda taiau jyldarda Aqyrtastyŋ da jūmbaǧy şeşılıp, kömbe astynan şyqqan saf altyndai jarqyrap şyǧary anyq.
Būl aumaqtyŋ zerttelıp, alǧaş arheologiialyq jūmystardyŋ bastalǧanynan berı arada 130 jyl ötıptı. Osy uaqyttan berı bırneşe ǧalym zertteu jūmystaryn jürgızgenımen, döp basyp aitar naqty tūjyrym jasai almaǧan. Tarih tolqynyndaǧy jazbalarǧa köz tıger bolsaq, būl qala jaily alǧaş estelık qaldyrǧan Chan-Chun esımdı Qytai saiahatşysy. Ol 1222 jyly Taraz qalasyna saparlap kele jatyp, jol-jönekei tūrǧyzylyp bıtpegen qamaldy körgenın jazǧan. «Jol boiynda tastan tūrǧyzylǧan qalaǧa tap boldyq. Qyzyl tüstı tastan qalanypty. Ejelgı äskeri qonys mekenınıŋ belgılerı baiqalady» dep kündelıgıne türtıp alǧan.
Osy estelıkten keiın tarih betterınde Aqyrtas jaily mülde aqparat kezıkpeidı. Tek Resei imperiiasynyŋ tūsynda qazaq jerınıŋ oŋtüstık aimaǧyndaǧy bekınısterdı basyp alu jūmystary jürgızılgende general Cherniaev bastaǧan top Äulieta bekınısın basyp alady. Generaldyŋ tobynda Şoqan Ualihanov ta bolǧan. Sonymen qatar, qolbasşynyŋ qasyna Resei jerınen M.S.Znamenskii atty suretşı de ere kelgen.
Ol 1864 jyly däl osy Aqyrtas qalasy ornalasqan aimaqtan ötıp bara jatyp, būl qalanyŋ ornyna erekşe qyzyǧuşylyq tanytqan körınedı. Bırden qarandaşy men qaǧazyn alyp, qalanyŋ syzbasyn, ädemı körınısın suretke tüsırgen. Osy suret keŋınen taraǧan bolu kerek, az uaqyttan keiın būl mekenge zertteuşıler, arnaiy jasaqtalǧan ekspedisiia qūramy aǧyla bastaidy.
Būl orynǧa türlı zertteuşıler keluıne bailanysty olardyŋ ärqaisy är türlı boljam jasapty. Mysaly, P.İ.Lerh: «Aqyrtas salynyp bıtpegen budda ǧibadathanasy» dese, akademik V.V.Bartold: «Būl nestorian ǧibadathanasynyŋ orny» dep boljam jasaidy. Al, arheolog T.K.Basenovtyŋ tūjyrymdamalary boiynşa, Aqyrtas qūrylysy bıtpei qalǧan ırı bek saraiynyŋ ırgesı eken. Būl aimaqta 1940 jyldan bastap 30 jyl boiy zertteu jūmystaryn jürgızgen akademik Pasevich öz jūmysyn bylai qorytyndylapty: «Mūndai qūrylystyŋ keremet esepterge süienıp jasaluy men bloktarǧa paidalanǧan materialdar būdan būryn bolǧan emes. Babalarymyzdyŋ tarihi maqtanyşy ǧajap eskertkışı Aqyrtastyŋ älem ǧajaptarynyŋ qatarynan oryn aluyna qūny da qūpiiasy da, qūdıretı de jetedı» (Şekeev, Zerde jurnaly, H,1993 j.).
Aqyrtas qalasynyŋ ışıne bükken qūpiiasyn şeşuge arnalǧan zertteu jūmystary Täuelsızdık alǧannan keiın de jalǧasty. 1996 jyly Qazaqstan jäne Fransiia ǧalymdarynyŋ bas qosuynan keiın, atauly mekendı zertteu jūmystary köp keşıktırmei bastalyp kettı. Qos eldıŋ ǧalymdary öz jūmystaryn qorytyndylai kele, Aqyrtas qalaşyǧy VIII-IX ǧasyr arasynda salynyp bastalyp, belgısız jaǧdaimen öz qūrylysyn toqtatqan Keruen saraidyŋ orny degen tūjyrym jasaidy. Keltırgen dälel boiynşa, būl qūrylystyŋ jobasy däl Siriia jäne İraktaǧy ortaǧasyrlyq qūrylystarǧa qatty ūqsas keledı eken.
Keibır ǧalymdar bügıngı Aqyrtasty arab derekterınde kezıgetın Ūly Jıbek jolynyŋ boiyndaǧy Kasribas qalasy degen boljam jasaidy. Būl tūjyrymnyŋ dälelı mynadai: VIII ǧasyrdyŋ ekınşı jartysynda (751 jyly) qarlūqtar men arab äskerı bırıgıp Atlah maŋynda Qytailardy tas-talqan qylyp jeŋıske jetedı. Osy jeŋısten keiın beibıt ömır bastalyp, ekı memleket arasynda kelısım ornaǧan şaqta, basşylar qala saluǧa kırısken, bıraq taǧy sol belgısız sebeptermen qūrylys toqtap qalǧan. Būl qala jaiynda naqty döp tüsıp aitylǧan derek joqtyŋ qasy. Sondyqtan, aldaǧy uaqytta jaŋa ǧasyrdyŋ ǧalymdary, mülde basqa tūjyrym jasar bolsa oǧan taŋǧalmaimyz. Estıgen, sūraǧan, ızdestırıp, jinaǧan aqparattar qatary joǧarydaǧylar.
Al, endı nazarlaryŋyzǧa massaget.kz tılşısınıŋ köz körgen derekterın ūsynamyz. Qala qūrylysynyŋ jalpy aumaǧy 2,5 gektar jerdı alyp jatyr. Meken logikalyq tūrǧydan qaraǧanda jaudan qorǧanu maqsatynda salynǧan. Sebebı, onyŋ qabyrǧasy 2 metr tereŋdıkke qazylyp salynǧan. Syrtqy qabyrǧalardyŋ qalyŋdyǧy – 5 metr. Sonymen qatar, jer asty qūbyrlary arqyly qamaldyŋ ışıne su tartylǧan. Qūbyr arqyly tartylǧan su qamaldyŋ qasynda aǧyp jatqan Ūzyn būlaqtan emes, 4-5 şaqyryş qaşyqtyqta jatqan tau būlaqtarynyŋ tübınen tartylǧan.
Ondaǧy oi, jau qamaldy qorşauǧa alyp, qamaldyŋ qasyndaǧy sudyŋ arnasyn būrǧan jaǧdaida jasyryn qūbyr arqyly tırşılık közınen ajyramau. Sonymen qatar, qystyŋ künı Ūzyn būlaqtyŋ suynyŋ qatyp qalu qaupı baryna bailanysty, alystaǧy senımdı su közınen qūbyr tartudy alǧa qoiǧan.
Qūbyrlardyŋ ūzyndyǧy şaşamen 1 metr şamasynda qūiylyp, bas jaǧy jıŋışkerıp, aiaqqy tūsy juandap otyrǧan. Osylaişa bır qūbyrdy ekınşısıne kigızıp bırneşe şaqyrymǧa oŋai tartqan. Qamal negızgı 4 bölıkke bölıngen. Hannyŋ jeke saraiy, hannyŋ janūiasyna arnalǧan nysan, hannyŋ äkımşılık-bilık ökılderıne arnalǧan jataqtar jäne şaruaşylyq qyzmetkerlerı tūratyn qarapaiym tūraq. Mūndaǧy bölmeler sany – 70. Bırneşe bölmenıŋ arasyna arnaiy qūbyrlar tartylǧan.
Sonymen qatar, jaudan saqtanu, qamaldy qorǧap qalu maqsatynda töbenıŋ eŋ biık tūsyna qarauyl mūnarasy tūrǧyzylypty. Jergılıktı köneköz qariialardyŋ aituynşa būl mūnaranyŋ biıktıgı 1917 jylǧa deiın 4 metrden artyq bolǧan. Osy maŋnan ötken Türksıb temır jolynyŋ qūrylysy jürıp jatqan uaqytta jūmysşylar däl osy mūnara qabyrǧasyndaǧy tastardy paidalanǧannyŋ äserınen, mūnara qabyrǧalary sögılıp qalǧan. Qamaldyŋ ortasynda jarty gektar aşyq alaŋy bar. Būl alaŋnyŋ geometriialyq esep boiynşa barlyq būryşynyŋ ölşemı bırdei. Qamaldyŋ syrtqy 4 qaqpasy bar.
Qaqpanyŋ bıreuı soltüstıkke, qalǧan üşeuı oŋtüstıkke qaratylǧan. Qaqpa maŋdaişalary türlı formada qaşalyp, äsemdelgen tastarmen qalanǧanǧa ūqsaidy. Qabyrǧalarǧa qalanǧan tas blogtar 500 metr qaşyqtyqta ornalasqan Qoŋyrtöbede öŋdelıp, töbeden tömenge qarai tasymaldanǧan. Salmaǧy jarty tonnaǧa juyqtaityn bır tas blogty nenıŋ kömegımen tasyǧandary belgısız. Qoŋyrtöbenıŋ baurynan ırı kesek qyzyl tastyŋ mol qory barlanǧan. 1965-1966 jyldary injener Lupport bastaǧan zertteu jūmystarynyŋ jürgızılu kezınde Qoŋyrtöbege dinamit qoiyp jaryp, būndaǧy kesek tastyŋ qory tabyldy. Sonymen qatar, aqyr formasyndaǧy tastardyŋ 6 danasy jer qoinauynan syrtqa şyqqan. Bügınde osy 6 aqyrtastyŋ tek ekeuı közge ılıgedı. Qalǧandary, joǧalǧan nemese qaitadan jer qoinauyna enıp, joq bolǧan.
Osy aqyr formasyndaǧy tastar jaily da boljamdar bar. Bırneşe ǧalymnyŋ tūjyrymy säikes kelıp, būl aqyrtastar han otbasynyŋ juynuǧa arnalǧan vannasy degen qorytyndyǧa kelgen. Bügınde saqtalǧan ekı aqyrtastyŋ bırı tereŋ, ekınşısı taiaz oiylǧan. Ekeuın qatar qoiǧan jaǧdaida bır-bırımen oŋai bailanystyrylady. Sebebı, tastyŋ ekı şetı bır-bırıne kiılıp, qozǧalmai tūruy üşın arnaiy tūmsyqtary qosa qaşalǧan.
Tarihi eskertkışterımız ben qūndy mūralarymyzdy tügendep, nazardan tys qalǧan jädıgerlerdı tügendeuge elımızde ötken EHRO-2017 Halyqaralyq körmesı bırşama äser ettı. 2017 jyly körmege kelgen qonaqtar üşın, qazaq jerınıŋ tarihi oryndaryn körsetu maqsatynda däl osy Aqyrtas qalasyna tasjol töselıp, turistık orynǧa qatynau mäselesı bır jolǧa qoiyldy. Köne qalanyŋ körnekılıgın körsetu üşın däl osy mekennen «Aqyrtas sapar ortalyǧy» tūrǧyzyldy. Bügınde elımızdıŋ aimaqtarynan, alys-jaqyn şet elderden kelıp jatqan turisterge qyzmet körsetu tolyqtai öz şeşımın tapqan. Aqyrtas qalasy jaily bızge mälım mälımetter qatary osylar. Būl meken öz zamanyndaǧy qūrylysynyŋ aiaqtalmaǧany siiaqty bügın de zertteuı de aiaqtalmai tūrǧan tarihi eskertkış. Köne qalany eşqandai boljamsyz, naqty tarihi derek keltıre otyryp zertteu, mümkın, bolaşaqtyŋ, uaqyttyŋ enşısınde bolar. Elımızdegı Turizm salasy bügınde erekşe qarqynmen jandanyp kele jatqany sezıledı. Sala osy jyldamdyqpen jalǧasa berer bolsa, onda taiau jyldarda Aqyrtastyŋ da jūmbaǧy şeşılıp, kömbe astynan şyqqan saf altyndai jarqyrap şyǧary anyq.
