QR Memlekettik hatshysy Erlan Qarın qazaqtildi saıttardyń jýrnalısterimen kezdesip, jaqynda qurylǵan «Qazaq media Association» qaýymdastyǵynyń maqsat-mindetterimen tanysty. BAQ salasy boıynsha barynsha ashyq ótken bas qosýdyń sońynda qoǵamdaǵy ózekti máseleler boıynsha qoıylǵan suraqtarǵa jaýap berdi. Nazarlaryńyzǵa «Adyrna» ulttyq portaly jáne ózge de áriptester tarapynan qoıylǵan mańyzdy suraqtar men tuymdy jaýaptardy usynamyz.
– «Qańtar oqıǵasyna» qatysty kózqarasyńyzdy, pikirińizdi aıtsańyz?
– «Qańtar oqıǵasy» týraly kóp aıtyldy. Menińshe, birinshi kúnnen bastap oqıǵaǵa qatysty memleket tarapynan qajetti aqparat únemi berilip otyrdy. Memleket basshysy da alǵashqy sátten bastap jıi úndeý jasap, suhbat berip otyrdy. Al, sońǵy ýaqytta Bas prokýratýra, Ishki ister mınıstrligi brıfıngter uıymdastyryp, qoǵam kókeıindegi suraqtarǵa jaýap berýde. Olar tergeý barysy týraly, jańadan paıda bolǵan aqparattar boıynsha ýaqytynda túsinikteme berip keledi. Iaǵnı, buryn osyǵan uqsas oqıǵalar kezindegi memlekettiń aqparattyq júıesi men bul jolǵy aqparat taratýda úlken aıyrmashylyq bar. Bılik múmkindiginshe belsendi ári ashyq saıasat ustandy.
«Qańtar oqıǵasynda» biz neni kórdik? Biz oqıǵalardyń tolqyn-tolqyn bolyp damyǵanyna kýá boldyq. Birinshi tolqynda azamattar beıbit sherýge shyqty. Sherýshiler men polıııa arasynda eshqandaı qaqtyǵys bolǵan joq. Osyny birden ashyp aıtý kerek. Oǵan túrli beınejazbalardy qarap, kóz jetkizý qıyn emes. Men sol kúnderi, ıaǵnı 3-8 qańtar aralyǵynda Mańǵystaýda úılestirý shtabynda jumys istedim. Osy ýaqytta birde-bir qaqtyǵys oryn alǵan joq. Sebebi sherýge shyqqan azamattar arandatýshylyqqa jol bermedi. Soǵan sáıkes, kúshtik qurylym ókilderi de kıkiljińge barmady. Áıtpese, Aqtaýdyń ózinde jıyrma myńǵa jýyq adam alańda turdy. Biz budan quqyq qorǵaý organdarynyń qaqtyǵysqa múddeli bolmaǵanyn baıqaımyz. Almatyda da bas kezinde jaǵdaı solaı órbidi. Biraq ekinshi tolqynda kóshege ártúrli jastardyń túrli toptary shyqty. Olardyń arasyna saıası ekstremıster endi. Túrli urandar tastap, beıbit sherýdi radıkaldy baǵytqa ıtermeleı bastady. Ekinshi tolqynda qaqtyǵystar oryn aldy. Al úshinshi tolqynda kóshege krımınaldy toptar men radıkaldy top ókilderi shyqty. Nátıjesinde ǵımarattardy órteý, polıııa ókilderimen qaqtyǵys, memlekettik jáne quqyq qorǵaý mekemelerine shabýyldar, dúkenderdi tonaý áreketteri beleń aldy. Qańtar oqıǵasyn osyndaı negizgi úsh tolqynǵa bólip qarastyrý kerek. Bulardyń arajigin ajyratyp aıtý mańyzdy.
Biz úsh tolqyn dep otyrmyz ǵoı, biraq tórtinshi jáne besinshi tolqynnyń da bolýy múmkin edi. Biraq ony júzege asyrýǵa bılik jol bermedi. Aıtalyq, Qańtar oqıǵasy kezinde halyqaralyq radıkaldy toptardyń qatarynda júrgen azamattar elimizdegi jasyryn uıqydaǵy uıashyqtarǵa (spıaıe ıacheıkı) úndeý tastap, jıhadqa shaqyrady.
Osy oraıda 2016 jyly Aqtóbede bolǵan qaıǵyly oqıǵany eske alaıyq. Sol kezde 25 adam búkil eldi basyna kótergen joq pa? Halyq «bul qaıdan shyqqan terrorıster?» dep oılady. Sebebi bizde sodyr deseń birden qarý asynyp, avtomat ustaǵan adam kózge elesteıdi. Aqtóbede terakt jasaǵan azamattar naqty bir uıymnyń múshesi emes-tin. Bir kúni ózara aralasyp júrgen jigitterdiń biri uldy bolady. Aınalasyndaǵy azamattardy úıine shaqyrady. Tańerteń úıinen qonaqqa shyqqan elý adamnyń eshbiri sol kúni túste «terakt jasaımyz» dep oılaǵan joq. Qonaq ústinde úı ıesi vatsap arqyly Sırııadan kelgen aýdıony tyńdatady. Úndeýdiń maqsaty – jıhadqa shaqyrý. Mine, sony tyńdaıdy da 25 jigit terrakt jasaıdy. Bir ǵana aýdıony tyńdap, osyndaı oqıǵa boldy. Biz ol oqıǵany terakt dedik pe? Terakt dedik. Nege biz dál sondaı senarıımen bolǵan Almatydaǵy oqıǵalardy terakt nemese terakt emes dep daýlasyp jatyrmyz. Ol jerde de naqty bir uıymnyń ókilderi bolmady deıdi. Sebebi azamattar kóbine belgili bir uıymnyń quramynda bolmasa da, jıhad máselesin talqylaıdy. Bizdegi radıkalızmniń ereksheligi de osy. Onyń eki jaǵy bar. Bir jaǵy, naqty uıymnyń joǵy. Osy ýaqytqa deıin ondaı uıymnyń qurylýyna jol bermeı, kúresip kele jatyrmyz. Al qaýipti tusy avtonomdy túrde, kezdeısoq osyndaı oqıǵalarǵa bara salatyndyǵynda. Sol kúnderi memlekettik bılik organdarynyń ǵımarattaryna, polıııaǵa, strategııalyq jáne áleýmettik nysandarǵa shabýyldardy kórdik. Zań boıynsha bul terrorızm aktisi bolyp esepteledi. Mine, qańtar oqıǵasy bizge sony aıqyn dáleldep tur. Ár tolqynnyń arasynda baılanys bar. Tergeýdiń maqsaty osy baılanystardy anyqtaý. Sol kúnderi tarazy basynda bizdiń táýelsizdigimiz turdy. Bul asyra siltegendik emes.
– Qańtar oqıǵasynan keıin Iakyn Inkar uıymynyń músheleri tutqyndala bastady. Budan keıin terrorızmge shekteý qoıý jáne kúresý sharalaryn memleket kúsheıte me?
– Eń birinshi tergeý sharalary tolyq aıaqtalýy tıis. Sol boıynsha terrorızmmen kúresý joldary jáne basqa da amaldary qaıta qaralatyn bolady. Árıne, biz qazir «terrorızmmen, radıkalızmmen kúreste qandaı jańa tásilderdi eskerýge tıispiz, neni nazarda ustaýǵa mindettimiz?» degen baǵytta qyzý talqylaýlar júrgizip jatyrmyz. Tek taza radıkalızm nemese taza terrorızm emes, soǵan aparatyn faktorlarmen kúresýdiń alǵysharttaryn da qarastyrýdamyz. Terrorızm, radıkalızm ol qoǵamdaǵy áleýmettik derttiń belgisi ǵana. Al biz sol dertke, áleýmettik keselge alǵyshart bolyp otyrǵan faktorlardy anyqtaýymyz kerek. Sondyqtan aldymyzda túrli baǵytta jumys júrgizý mindeti tur. Radıkalızmmen kúres – ortaq mindet. Kóshedegi radıkalızmnen basqa, qoǵamdaǵy keıbir radıkaldy rıtorıkalarǵa da tosqaýyl qoıý kerek.
– Prezıdenttiń jaqyn kúnderi jasaıtyn Joldaýynan qandaı ózgerister kútýge bolady?
– Joldaý halyqtyń kókeıinde júrgen suraqtarǵa jaýap beredi. Barlyq másele qoǵamdyq talqylaý arqyly pysyqtalýda. Bir aı buryn Ulttyq Qoǵamdyq senim keńesiniń májilisin ótkizdik. Jıynǵa qatysýshylardyń barlyǵy óz oılaryn ortaǵa saldy. Bir ǵana májilistiń barysynda 37 adam sóz sóıledi. Odan bólek túrli sarapshylardyń da pikirleri eskerilýde. Onyń ishinde bılikti qoldaıtyn da, synaıtyn da sarapshylar bar. Aımaqtarǵa da baryp, túrli kózqarastardy jınaqtadyq. Osylaısha, talqylaý jumystary jan-jaqty júrýde. Joldaýda qoǵam kútken jáne kútpegen ózgerister aıtylyp qalýy yqtımal. Sebebi talqylaýlar barysynda qozǵalmaǵan, kóterilmegen bastamalardy da zerttep jatyrmyz.
– «Jańa Qazaqstanda» memlekettik qyzmetkerlerdiń halyqpen dıalog jasaýy qalaı iske asady?
– Bizdiń keıbir áriptestermizdiń jabyq formatta jumys istep úırenip qalǵany jasyryn emes. Kóbine brıfıng arqyly aqparat berip jatady. Al onda kóp suraq qoıylmaıdy. Árıne, odan qandaı daǵdy qalyptasýy múmkin? Degenmen oń ózgerister de joq emes. Mysaly, qańtar oqıǵasynan keıin quqyq qorǵaý organdarynyń ókilderi de kópshilik aldyna shyǵyp, tıisti saýaldarǵa jaýap berýde. Prezıdenttiń «Halyq únine qulaq asatyn memleket» tujyrymdamasy negizinde barlyq jaýapty tulǵalar jurtshylyqpen ashyq pikirlesip, keri baılanys ornatýy tıis. Bul baǵyttaǵy jumystar jalǵasa beredi.
Daıyndaǵan – Arman ÁÝBÁKIR
"Adyrna" ulttyq portaly
