«Jaman üidı qonaǧy bileidı» degen – osy. Adiliam Uşurova esımdı ūiǧyr qyzy ūltymyzdy qorlai bastady. Onyŋ: «Mambet, tvoi narod (qazaqtardy aityp otyr-avt) krome besbarmaka nichego ne znal. Uigury vam glaza otkryli… Nado vas nahui v gory gnat. Chtoby navoz jrali» – degenı şekten şyqqan söz boldy. Onyŋ aituynşa, qazaqty oqytyp, toqytyp közın aşqan da ūiǧyrlar eken.
Būl ūiǧyr qazaqqa «kak izgoi obşestva» dep qaraityn sekıldı. Adiliam Uşurovanyŋ aşyqtan aşyq, osylaişa ūşyna söilep otyrǧany – memleketımızdıŋ ışkı ūltaralyq qatynasta jıberıp otyrǧan qatelıgınıŋ jemısı.
Ol öz sözımen – Qazaqstanda jetekşı ūlt qazaq emes, qojaiyny syrttan kelgender ekendıgın, Qazaq Ükımetınıŋ özgelerdıŋ aldyndaǧy därmensızdıgın, zaŋnyŋ oryndalmaitynyn, bızde barlyǧyn aqşa şeşetının taǧy däleldep berdı.
Al, būǧan arlanyp jürgen bızdıŋ şeneunıkter joq. Olarǧa aitsaŋ «oibai, bauyzdasa da ündeme, Qazaqstanda 100-den astam ūlt tūrady, olardyŋ köŋılıne qarau kerek» dep şulap qoia beredı. Sonda qazaqtyŋ müddesın kım köteredı?
Tarihtan belgılı, Adiliam sekıldı separatistık piǧyldaǧy jandar belgılı bır ūlt jönındegı ärdaiym özınıŋ qanynda bar eskılık soqyr senımdı auyq-auyq ädeiı qozdyryp otyrǧan. Būl ūiǧyr äielınıŋ (subektınıŋ) ıs-äreketınıŋ astarynda ne jatqanyn, kımnıŋ saiasatyn jürgızıp jürgenın jedel anyqtauymyz qajet.
Būl – onyŋ öz sözı emes, ortasynyŋ sözı. Onyŋ ortasy men jebeuşılerı kımder? Onyŋ artynda ışkı qoldauşylary men syrtqy küşter tūruy da mümkın. Mūnymen ŪQK-ı ainalysuy kerek.
Sebepsız saldar bolmaidy, kezınde Şelektegı ūiǧyrlardyŋ: «Memleket sızderdıkı bolǧanymen, jer bızdıkı» – degenın, 2000 danamen «…İstoriia Uigurskoi derjavy» kıtabyn taratyp qazaq jerın daulaǧanyn da ūmytqan joqpyz. Ūiǧyrlardyŋ Almaty oblysyn sūrauy bırınşı ret emes.
1986 jyly 19 jeltoqsanda qazaqtardyŋ bilıkten aiyrylyp, jazalau nauqanyna ūşyrai bastaǧanyn, eldegı qalyptasqan jaidy qolaiyna paidalanyp qaluǧa tyrysqan ūiǧyrlardyŋ bır toby sol kezde: «Almaty ūiǧyrlardyŋ mekenı, bız būl jerde ūiǧyr avtonomiiasyn qūruǧa tiıspız, osy jolda bızge kömek etuıŋızdı sūraimyz» degen («İnterviu.kz»,17.11.06) mazmūnda Gorbachevke hat jazǧany belgılı. Olardyŋ «İeni haiat» gazetı būl aimaqty ūiǧyrlardyŋ jerı, qazaqtar ony basyp alǧan dep jazyp keldı.
Aitarym, qazaqtardy syrttan qonys audaryp kelgenderdıŋ qaita-qaita arandatu äreketterı alaŋdatady. Qytaidan bosyp qaşyp kelıp, endı toiynǧasyn su ışken qūdyǧyna tükırıp jatyr.
Onyŋ ūltyma aitqan auyr sözı janymdy auyrtty, qatty küizelttı. Äitse de, şydamnyŋ da şegı bar, qazaqty aşyndyra beruge bolmaidy. Būǧan Jeltoqsan, Jaŋa Özen, 1991 jylǧy Oral oqiǧasy, Maiatas, Maŋǧystau men Atyrauda qaitalanǧan oqiǧalar kuä.
Nietı qara pendelerdıŋ ūldarymyzdy qūl, qyzdarymyzdy küŋ etıp, halqymyzdy qorlauyna jol joq. Halqymyzdyŋ ar-namysyn tu etıp alyp jüre almasaq eldıgımız de, qūnymyz da bır tiyn.
Endeşe, özın üstem sanap, ekınşı ūltty qorlaǧan, basyp-janşudy, «diskriminasiia» mäselesın qozdyrǧany üşın QR-nyŋ zaŋyna säikes joǧarydaǧy postty jazǧandardyŋ üstınen qylmystyq ıs köterılsın.
Mūndai arandatuşylardy zaŋ aiasynda tezge salmasaq, bız ūltaralyq jarylystarǧa kuä bolamyz.
Nūrlybai Qoşamanūly
Aqtöbe qalasy
P.S. Bügınde Nūrlybai Qoşamanūly Adiliam Uşurovanyŋ jazǧan sözderıne qatysty Almaty oblystyq prokuraturasyna şaǧym tüsırıp ülgerdı
________________________________________________________________________________________________________________________________
matritca.kz
Ūqsas jaŋalyqtar
