El Prezıdenti sońǵy jaǵdaıǵa baılanysty taǵy bir tapsyrma berdi – Soltústik Qazaqstan oblys ortalyǵyndaǵy turǵyndardyń úılerine beriletin jylýdy qalpyna keltirý. Bul qaıǵyly jaǵdaı nátıjesinde kókeıde jańa saýaldardyń paıda bolǵany anyq. Bılik strategııalyq nysandardy olıgarhtardyń qolyna qalaı berdi? Modernızaııanyń negizgi shyǵyndaryn nelikten kásipkerler emes, memlekettik bıýdjet óteıdi? Bul suraqtarǵa jaýap berý úshin Ulysmedia.kz tilshisi jaǵdaıǵa tolyqtaı taldaý júrgizdi, — dep habarlaıdy "Adyrna" saıty.
Petropavl qalasynda JEO-2-niń úsh murjasynyń biri opyrylyp tústi. «Sevkazenergo» AQ baspasóz qyzmetiniń habarlaýynsha, Mahına sekýndyna 10 metrge deıin soqqan jelge tótep bere almaǵan. Jylý elektr ortalyǵyndaǵy 12 qazandyqtyń beseýi osy qubyrmen tyǵyz baılanysty bolǵan, ázirge olardy iske qosý múmkin emes. Oqıǵa ornyna dárigerler, Tótenshe jaǵdaılar mınıstrligi men ákimdik qyzmetkerler keldi. Al Soltústik Qazaqstan oblysynyń basshysy Qumar Aqsaqalovtyń ózi qaladaǵy jylý jaqyn arada qalpyna keltiriletinine ýáde berdi.
JEO-2 ıesi Aleksandr Klebanov ta dereý oqıǵa ornyna jetti. Qubyrdyń qulaý sebebi anyqtalatynyn jáne onyń qalpyna keltiriletinine sendirdi.
Áleýmettik jelilerde jylý elektr stansalary sııaqty mańyzdy strategııalyq nysandardy jekeniń qolyna bermeý kerek degen pikir jıi aıtylyp jatyr. Onyń basty sebebi – jylýdy, elektr energııasyn nemese sýdy satýdan túsken paıda baılardyń qaltasyna túsedi. Alaıda olar bul qarjyny qubyrlardy, symdardy jáne basqa da tehnıkany jańartý men jóndeýge ketetin shyǵyndarǵa jumsamaıdy, tıisinshe muny memleketke qaldyrady.
2016 jyly opyrylyp túsken qubyrdyń ózine bıýdjetten 112 mıllıon teńge bólingen. Kelesi jyly taǵy bir jóndeý — murjany jańǵyrtý jumystary josparlanǵan.
Soltústik Qazaqstan oblysynyń ákimi Qumar Aqsaqalov eki jyl buryn halyqpen kezdesýinde málim etkendeı, 2017-2020 jyldar aralyǵynda jylý ortalyǵyn jańǵyrtý men jóndeýge 16 mıllıard teńgeden astam ınvestıııa tartylsa, aldaǵy ýaqytta taǵy 7 mıllıard teńge bólý josparlanǵan.
Al 2021 jyly kútpegen jerden 2-JEO qural-jabdyqtarynyń tozyǵy jetip, jóndeý jumystary júrgizilse de, apatty jaǵdaı oryn alǵan. Bul týraly kóktemde «Sevkazenergo» AQ bas dırektory Igor Tatarov málim etti.
Kúz mezgilinde oblys turǵyndary bir qaýiptiń bolaryn sezgen. Qarasha aıynda JEO-2-de birinshi apat, al jeltoqsanda ekinshi apat oryn aldy. Sol eki apattyń saldarynan 12 qazandyqtyń altaýy ǵana jumys istep turǵan.
Osy oqıǵadan keıin ákimdik pen energetıkalyq kásiporyndar 2022 jyly JEO-2-ni qaıta jańǵyrtýǵa 9,5 mlrd teńge bólý týraly sheshim qabyldady.
Qazaqtyń baıyrǵy jylý elektr stansalarynyń biri kimniń esebinen qalpyna keltirilgeni – úlken suraq. Shyǵyndardyń kóp bóligin qalalyq jáne respýblıkalyq bıýdjetter óteýi múmkin, óıtkeni energetıkterdiń ózderi aqsha joq ekenin áldeqashan eskertken. «Sevkazenergo» AQ saıtynda jarııalanǵan sońǵy jyldyq esep 2020 jyldan bastalady. Onda kásiporynnyń 2019 jylǵy taza tabysy 3,7 mlrd teńgeni qurap, kásiporynnyń jalǵyz akıoneri – «OAEK» AQ dıvıdendterin tóleýge shamamen 1,9 mlrd teńge jibermek bolǵany aıtylǵan.
Sonymen birge, bir jyl buryn OAEK akıonerleriniń biri Sergeı Kannyń pikirine súıensek, kompanııa 2008 jyldan beri dıvıdend almaǵan – barlyǵy óńirlerdiń energetıkasyn jóndeýge jumsalady.
Petropavl qalasynyń 2-JEO-nyń ıesi «Ortalyq Azııa elektr energetıkalyq korporaııasy» AQ bolyp tabylady. Onyń resmı saıtynda habarlanǵandaı, «OAEK» AQ 2009-2019 jj. qorytyndylary boıynsha generaııalaıtyn aktıvteri 64,5%-ǵa jańartylǵan, bul Qazaqstandaǵy eń joǵary kórsetkishterdiń biri. Basqarma tóraǵasynyń orynbasary Igor Ilın — Tótenshe jaǵdaılar mınıstrligi basshysynyń Iýrıı Ilınniń uly.
«OAEK» AQ jalpy ornatylǵan elektr qýaty 1 218 MVt quraıdy. Bul kórsetkish boıynsha Korporaııa Qazaqstandaǵy jeke energııa óndirýshi kompanııalar arasynda kóshbasshy bolyp tabylady. Korporaııanyń jalpy belgilengen jylý qýaty 2 981 Gkal/saǵ. Elektr berý jelileriniń jalpy uzyndyǵy 49,2 myń km, jylý jelileri – 983,9 km. «OAEK» AQ otbasy faktoryn esepke alǵanda 2 mıllıonnan astam adamǵa qyzmet kórsetedi, bul Qazaqstan Respýblıkasy halqynyń 12,5%-yn quraıdy. «OAEK» AQ tiginen biriktirilgen basqarý qurylymyna ıe. «OAEK» AQ-nyń Qazaqstan aımaqtaryndaǵy enshiles uıymdar qataryn «SEVKAZENERGO» AQ, «PAVLODARENERGO» AQ, «Astanaenergosbyt» JShS, «Aqmola taratý elektr jelileri kompanııasy» AQ tolyqtyrady.
OAEK qurylymyna kiretin kásiporyndar ótken ǵasyrdyń 90-jyldary jekeshelendirý aıasynda kásipkerlerge berilgen. Aldymen olar «Roskazenergo» JShS-na, sodan keıin 1998 jyldan 2007 jylǵa deıin «Access Industries» amerıkandyq ınvestıııalyq korporaııasyna tıesili bolǵan edi. 2007 jyly OAEK Ortalyq Azııa otyn-energetıkalyq kompanııasyna satyldy. Sodan beri bıznesmender Aleksandr Klebanov (Forbes 2021 tiziminde 15-oryn) jáne Sergeı Kan (Forbes tiziminde 24-oryn) parıtettik negizde osyndaı úlken energetıkalyq ekonomıkany ıelenip keledi.
Almaty memlekettik medıına ýnıversıtetiniń túlegi Aleksandr Klebanovtyń esimi qazaqstandyqtarǵa burynnan belgili. Ol Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Ákimshiligine áýe kemelerin jetkizip, óziniń alǵashqy kapıtalyn jasady. Sodan keıin OrientEagle Airways Ltd offshorlyq kompanııasy arqyly dál sol ushaqtardy jalǵa berip otyrdy. Odan keıin CAPEC akıoneri bola otyryp, ol 2016 jyldan 2018 jylǵa deıin Sobrio Limited offshorlyq kompanııasy arqyly «Qazaqtelekom» AQ-nyń 24,5% úlesin ıelendi. Keıin bul akııa Qaırat Satybaldynyń offshorlyq kompanııasyna satylǵanǵan. Sondaı-aq, Aleksandr Klebanov jubaıy Darıamen birge birqatar qazaqstandyq BAQ-qa ıelik etedi. Oppozıııalyq baspasózdegi jarııalanymdarǵa qaraǵanda, Klebanovtar otbasy Darıǵa Nazarbaevamen tyǵyz baılanysty.
Sergeı Kan Klebanovtyń burynnan seriktesi bolǵanymen, asa tanymal tulǵalardyń qatarynan emes. Olardyń 2018 jyly bıznesmen Erkin Ámirhanovpen birge ıelik etetin Eksımbanktiń bankrottyǵy týraly janjalǵa da qatysy bolǵan edi. Sondaı-aq qos kásipker ATEK-ke ıe boldy. Eksımbanktiń bankrotqa ushyraǵany belgili bolmaı turyp-aq, Erkin Ámirhanov energetıkalyq kompanııadaǵy óz úlesin osy eki kásipkerdiń paıdasyna berý týraly qujattarǵa qol qoıǵan. Óz kezeginde Klebanov pen Kan oǵan Eksımbanktegi óz úlesterin berdi. Nátıjesinde bankke qatysty janjal bastalǵanda Kan men Klebanovtyń esh qatysy bolmaǵandaı shyǵa keldi. Sonymen qatar, Kan Aleksandr Klebanovtyń uly Iakovpen teń dárejede Circle Maritime Invest kompanııasyna ıelik etedi, ol arqyly Rixos Almaty qonaqúıinde de úlesi bar. Al 2021 jylǵa deıin Sergeı Kan OAEK basshysy boldy. Endi ol energetıka keshenin tikeleı basqarýdan alshaqtap, QazNIPI Energoprom dırektorynyń keńesshisi qyzmetin atqarady. Dál osy ǵylymı-zertteý ınstıtýty Qazaqstannyń jylý elektr stanııalaryn, onyń ishinde OAEK holdıngin jańǵyrtý boıynsha iri jobalardy ázirleýshi bolyp tabylady.
Endi, KazNIPI Energopromdy áli de kóp jumys kútip turǵany anyq, Petropavl qalasynyń 2-JEO-daǵy buryn kelisilgen jóndeý jumystarynyń qunyn eseptep qana qoımaı, jańasyn salýǵa nemese qalpyna keltirý proesin qolǵa alý kerek. Degenmen, Sergeı Kan «bilimdi» adam retinde ǵalymdar men ınjenerlerge durys keńes bere alatyny sózsiz.
P.S. Petropavldaǵy tótenshe jaǵdaıdyń naqty sebepterin izdep, strategııalyq nysandaǵy apatqa kim sebepker bolǵanyn bilmek bolǵanymyzda, tyń derekter keldi. Soltústik Qazaqstan oblysy prokýratýrasynyń baspasóz qyzmeti JEO-2 dırektory men bas ınjeneriniń oblys ortalyǵynda ustalyp, ýaqytsha ustaý ızolıatoryna qamalǵanyn habarlady. Prokýratýra QR Qylmystyq kodeksiniń 254-baby – qyzmettik mindetterine durys atqarmaǵany úshin qylmystyq is qozǵady. Olar úsh jylǵa deıingi merzimge belgili bir laýazymdardy atqarý nemese belgili bir qyzmetpen aınalysý quqyǵynan aıyrý nemese bes jylǵa deıin bas bostandyǵyn shekteý, ıakı dál sol merzimge bas bostandyǵynan aıyrý túrindegi jazaǵa tartylady. Qazir tergeý barysyn oblys prokýrory men polıııa departamenti bastyǵy baqylaýda ustap otyr.
(foto Ulysmedia.kz saıtynan alyndy)
