El Prezidentı soŋǧy jaǧdaiǧa bailanysty taǧy bır tapsyrma berdı – Soltüstık Qazaqstan oblys ortalyǧyndaǧy tūrǧyndardyŋ üilerıne berıletın jyludy qalpyna keltıru. Būl qaiǧyly jaǧdai nätijesınde kökeide jaŋa saualdardyŋ paida bolǧany anyq. Bilık strategiialyq nysandardy oligarhtardyŋ qolyna qalai berdı? Modernizasiianyŋ negızgı şyǧyndaryn nelıkten käsıpkerler emes, memlekettık biudjet öteidı? Būl sūraqtarǧa jauap beru üşın Ulysmedia.kz tılşısı jaǧdaiǧa tolyqtai taldau jürgızdı, — dep habarlaidy "Adyrna" saity.
Petropavl qalasynda JEO-2-nıŋ üş mūrjasynyŋ bırı opyrylyp tüstı. «Sevkazenergo» AQ baspasöz qyzmetınıŋ habarlauynşa, Mahina sekundyna 10 metrge deiın soqqan jelge tötep bere almaǧan. Jylu elektr ortalyǧyndaǧy 12 qazandyqtyŋ beseuı osy qūbyrmen tyǧyz bailanysty bolǧan, äzırge olardy ıske qosu mümkın emes. Oqiǧa ornyna därıgerler, Tötenşe jaǧdailar ministrlıgı men äkımdık qyzmetkerler keldı. Al Soltüstık Qazaqstan oblysynyŋ basşysy Qūmar Aqsaqalovtyŋ özı qaladaǧy jylu jaqyn arada qalpyna keltırıletınıne uäde berdı.
JEO-2 iesı Aleksandr Klebanov ta dereu oqiǧa ornyna jettı. Qūbyrdyŋ qūlau sebebı anyqtalatynyn jäne onyŋ qalpyna keltırıletınıne sendırdı.
Äleumettık jelılerde jylu elektr stansalary siiaqty maŋyzdy strategiialyq nysandardy jekenıŋ qolyna bermeu kerek degen pıkır jiı aitylyp jatyr. Onyŋ basty sebebı – jyludy, elektr energiiasyn nemese sudy satudan tüsken paida bailardyŋ qaltasyna tüsedı. Alaida olar būl qarjyny qūbyrlardy, symdardy jäne basqa da tehnikany jaŋartu men jöndeuge ketetın şyǧyndarǧa jūmsamaidy, tiısınşe mūny memleketke qaldyrady.
2016 jyly opyrylyp tüsken qūbyrdyŋ özıne biudjetten 112 million teŋge bölıngen. Kelesı jyly taǧy bır jöndeu — mūrjany jaŋǧyrtu jūmystary josparlanǧan.
Soltüstık Qazaqstan oblysynyŋ äkımı Qūmar Aqsaqalov ekı jyl būryn halyqpen kezdesuınde mälım etkendei, 2017-2020 jyldar aralyǧynda jylu ortalyǧyn jaŋǧyrtu men jöndeuge 16 milliard teŋgeden astam investisiia tartylsa, aldaǧy uaqytta taǧy 7 milliard teŋge bölu josparlanǧan.
Al 2021 jyly kütpegen jerden 2-JEO qūral-jabdyqtarynyŋ tozyǧy jetıp, jöndeu jūmystary jürgızılse de, apatty jaǧdai oryn alǧan. Būl turaly köktemde «Sevkazenergo» AQ bas direktory İgor Tatarov mälım ettı.
Küz mezgılınde oblys tūrǧyndary bır qauıptıŋ bolaryn sezgen. Qaraşa aiynda JEO-2-de bırınşı apat, al jeltoqsanda ekınşı apat oryn aldy. Sol ekı apattyŋ saldarynan 12 qazandyqtyŋ altauy ǧana jūmys ıstep tūrǧan.
Osy oqiǧadan keiın äkımdık pen energetikalyq käsıporyndar 2022 jyly JEO-2-nı qaita jaŋǧyrtuǧa 9,5 mlrd teŋge bölu turaly şeşım qabyldady.
Qazaqtyŋ baiyrǧy jylu elektr stansalarynyŋ bırı kımnıŋ esebınen qalpyna keltırılgenı – ülken sūraq. Şyǧyndardyŋ köp bölıgın qalalyq jäne respublikalyq biudjetter öteuı mümkın, öitkenı energetikterdıŋ özderı aqşa joq ekenın äldeqaşan eskertken. «Sevkazenergo» AQ saitynda jariialanǧan soŋǧy jyldyq esep 2020 jyldan bastalady. Onda käsıporynnyŋ 2019 jylǧy taza tabysy 3,7 mlrd teŋgenı qūrap, käsıporynnyŋ jalǧyz aksionerı – «OAEK» AQ dividendterın töleuge şamamen 1,9 mlrd teŋge jıbermek bolǧany aitylǧan.
Sonymen bırge, bır jyl būryn OAEK aksionerlerınıŋ bırı Sergei Kannyŋ pıkırıne süiensek, kompaniia 2008 jyldan berı dividend almaǧan – barlyǧy öŋırlerdıŋ energetikasyn jöndeuge jūmsalady.
Petropavl qalasynyŋ 2-JEO-nyŋ iesı «Ortalyq Aziia elektr energetikalyq korporasiiasy» AQ bolyp tabylady. Onyŋ resmi saitynda habarlanǧandai, «OAEK» AQ 2009-2019 jj. qorytyndylary boiynşa generasiialaityn aktivterı 64,5%-ǧa jaŋartylǧan, būl Qazaqstandaǧy eŋ joǧary körsetkışterdıŋ bırı. Basqarma töraǧasynyŋ orynbasary İgor İlin — Tötenşe jaǧdailar ministrlıgı basşysynyŋ Iýrii İlinnıŋ ūly.
«OAEK» AQ jalpy ornatylǧan elektr quaty 1 218 MVt qūraidy. Būl körsetkış boiynşa Korporasiia Qazaqstandaǧy jeke energiia öndıruşı kompaniialar arasynda köşbasşy bolyp tabylady. Korporasiianyŋ jalpy belgılengen jylu quaty 2 981 Gkal/saǧ. Elektr beru jelılerınıŋ jalpy ūzyndyǧy 49,2 myŋ km, jylu jelılerı – 983,9 km. «OAEK» AQ otbasy faktoryn esepke alǧanda 2 millionnan astam adamǧa qyzmet körsetedı, būl Qazaqstan Respublikasy halqynyŋ 12,5%-yn qūraidy. «OAEK» AQ tıgınen bırıktırılgen basqaru qūrylymyna ie. «OAEK» AQ-nyŋ Qazaqstan aimaqtaryndaǧy enşıles ūiymdar qataryn «SEVKAZENERGO» AQ, «PAVLODARENERGO» AQ, «Astanaenergosbyt» JŞS, «Aqmola taratu elektr jelılerı kompaniiasy» AQ tolyqtyrady.
OAEK qūrylymyna kıretın käsıporyndar ötken ǧasyrdyŋ 90-jyldary jekeşelendıru aiasynda käsıpkerlerge berılgen. Aldymen olar «Roskazenergo» JŞS-na, sodan keiın 1998 jyldan 2007 jylǧa deiın «Access Industries» amerikandyq investisiialyq korporasiiasyna tiesılı bolǧan edı. 2007 jyly OAEK Ortalyq Aziia otyn-energetikalyq kompaniiasyna satyldy. Sodan berı biznesmender Aleksandr Klebanov (Forbes 2021 tızımınde 15-oryn) jäne Sergei Kan (Forbes tızımınde 24-oryn) paritettık negızde osyndai ülken energetikalyq ekonomikany ielenıp keledı.
Almaty memlekettık medisina universitetınıŋ tülegı Aleksandr Klebanovtyŋ esımı qazaqstandyqtarǧa būrynnan belgılı. Ol Qazaqstan Respublikasy Prezidentınıŋ Äkımşılıgıne äue kemelerın jetkızıp, özınıŋ alǧaşqy kapitalyn jasady. Sodan keiın OrientEagle Airways Ltd offşorlyq kompaniiasy arqyly däl sol ūşaqtardy jalǧa berıp otyrdy. Odan keiın CAPEC aksionerı bola otyryp, ol 2016 jyldan 2018 jylǧa deiın Sobrio Limited offşorlyq kompaniiasy arqyly «Qazaqtelekom» AQ-nyŋ 24,5% ülesın ielendı. Keiın būl aksiia Qairat Satybaldynyŋ offşorlyq kompaniiasyna satylǧanǧan. Sondai-aq, Aleksandr Klebanov jūbaiy Dariamen bırge bırqatar qazaqstandyq BAQ-qa ielık etedı. Oppozisiialyq baspasözdegı jariialanymdarǧa qaraǧanda, Klebanovtar otbasy Dariǧa Nazarbaevamen tyǧyz bailanysty.
Sergei Kan Klebanovtyŋ būrynnan serıktesı bolǧanymen, asa tanymal tūlǧalardyŋ qatarynan emes. Olardyŋ 2018 jyly biznesmen Erkın Ämırhanovpen bırge ielık etetın Eksimbanktıŋ bankrottyǧy turaly janjalǧa da qatysy bolǧan edı. Sondai-aq qos käsıpker SATEK-ke ie boldy. Eksimbanktıŋ bankrotqa ūşyraǧany belgılı bolmai tūryp-aq, Erkın Ämırhanov energetikalyq kompaniiadaǧy öz ülesın osy ekı käsıpkerdıŋ paidasyna beru turaly qūjattarǧa qol qoiǧan. Öz kezegınde Klebanov pen Kan oǧan Eksimbanktegı öz ülesterın berdı. Nätijesınde bankke qatysty janjal bastalǧanda Kan men Klebanovtyŋ eş qatysy bolmaǧandai şyǧa keldı. Sonymen qatar, Kan Aleksandr Klebanovtyŋ ūly Iаkovpen teŋ därejede Circle Maritime Invest kompaniiasyna ielık etedı, ol arqyly Rixos Almaty qonaqüiınde de ülesı bar. Al 2021 jylǧa deiın Sergei Kan OAEK basşysy boldy. Endı ol energetika keşenın tıkelei basqarudan alşaqtap, QazNİPİ Energoprom direktorynyŋ keŋesşısı qyzmetın atqarady. Däl osy ǧylymi-zertteu instituty Qazaqstannyŋ jylu elektr stansiialaryn, onyŋ ışınde OAEK holdingın jaŋǧyrtu boiynşa ırı jobalardy äzırleuşı bolyp tabylady.
Endı, KazNİPİ Energopromdy älı de köp jūmys kütıp tūrǧany anyq, Petropavl qalasynyŋ 2-JEO-daǧy būryn kelısılgen jöndeu jūmystarynyŋ qūnyn eseptep qana qoimai, jaŋasyn saluǧa nemese qalpyna keltıru prosesın qolǧa alu kerek. Degenmen, Sergei Kan «bılımdı» adam retınde ǧalymdar men injenerlerge dūrys keŋes bere alatyny sözsız.
P.S. Petropavldaǧy tötenşe jaǧdaidyŋ naqty sebepterın ızdep, strategiialyq nysandaǧy apatqa kım sebepker bolǧanyn bılmek bolǧanymyzda, tyŋ derekter keldı. Soltüstık Qazaqstan oblysy prokuraturasynyŋ baspasöz qyzmetı JEO-2 direktory men bas injenerınıŋ oblys ortalyǧynda ūstalyp, uaqytşa ūstau izoliatoryna qamalǧanyn habarlady. Prokuratura QR Qylmystyq kodeksınıŋ 254-baby – qyzmettık mındetterıne dūrys atqarmaǧany üşın qylmystyq ıs qozǧady. Olar üş jylǧa deiıngı merzımge belgılı bır lauazymdardy atqaru nemese belgılı bır qyzmetpen ainalysu qūqyǧynan aiyru nemese bes jylǧa deiın bas bostandyǧyn şekteu, iaki däl sol merzımge bas bostandyǧynan aiyru türındegı jazaǧa tartylady. Qazır tergeu barysyn oblys prokurory men polisiia departamentı bastyǧy baqylauda ūstap otyr.
(foto Ulysmedia.kz saitynan alyndy)
Ūqsas jaŋalyqtar
