Reseidıŋ Ukrainaǧa basyp kırgenıne bır aidan asty. Resei basqynşylyǧyna bailanysty älem elderı joiqyn sanksiialar salu üstınde. Alǧaş ret 2022 jyldyŋ 22-aqpanynda sanksiialar salǧan bolatyn. Ol Putinnıŋ Lugansk jäne Donesk oblystaryn derbes memleket dep moiyndauymen tyǧyz bailanysty edı. Artynşa 24-aqpanda Resei äskerı Ukrainaǧa basyp kırdı. Būl Batys tarapynan asa joiqyn sanksiialar saluǧa sebepker boldy. Resei 2014 jyldan berı sanksiia salynu jaǧynan tıptı İran men Soltüstık Koreiany da artta qaldyrdy.
Halyqaralyq ekonomikany anyqtauşy Fitch reitingıne senetın bolsaq, Reseidıŋ jaǧdaiyn "defolt aldyndaǧy el" dep baǧalapty. Däl osyǧan ūqsas boljamdy Morgan Stanley reiting anyqtau jüiesı de jasady. Olar Resei ekonomikasy üşın eŋ jaqyn jaǧdai, ol defolt dep bır auyz sözben tüiındeptı. Būl boljamdardy kün saiyn Reseiden ketıp jatqan kompaniialar men jūmysyn toqtatyp jatqan önerkäsıp keşenderı de quattap tūr.
Mamandar san türlı pıkır bıldırude. Mysaly ekonomist Tatiana Mihailova bylai deidı: "Qarapaiym halyq äzırge sanksiialardyŋ qalai äser etetının tüsıne qoiǧan joq. Şyn mänınde bızdı küiregen ekonomika men 30 jylǧa artqa ketu kütıp tūr. Adamdar älı ony tüsıne qoiǧan joq. Menıŋ oiymşa bız 1995 jylǧa bıraq şegınuımız mümkın. Al eger mūnaiǧa qatysty, embargo şeşımı tolyq qarastyrylsa şe? Bızdıŋ biudjetımızdıŋ 30% dan astamy mūnaidyŋ qarajatynan toltyrylyp keledı. Resei mūnaiyna qatysty şeşım şyǧarylatyn bolsa, onda ol naǧyz apat bolady desem qatelespeimın".
Būǧan deiın Resei mūnaiy men gazyn Europa men AQŞ, Kanada elderı satyp almau nemese kölemın azaitu turaly şeşım qabyldaǧan bolatyn. Europalyq qauymdastyq elderı Resei mūnaiy men gazynan ekı jyldyŋ ışınde tolyq bas tartu mümkındıgı tuatynyn aitady. Ol üşın Europa Katar, tıptı sanksiia astynda jatqan İranmen kelısım jasauǧa talpynyp jatyr.
Resei ekonomikasy 15-säuırde defoltqa ūşyraidy degen boljam bar. Ondai boljamdy Morgan Stanley jüiesı jasady. Nege 15-säuır? Jauap tym qarapaiym. Sebebı "sol künı Reseidıŋ syrtqy qaryzdy töleu uaqyty aiaqtalady. Al Resei 300 mlrd dollar būǧattalǧan altyn rezervı men mlrdtaǧan dollar aktivterı, sanksiia salynǧan bankterınıŋ kesırınen olardy öteu qabıletınen de, mümkındıgınen de aiyrylady" deidı olar.
Resei ekonomikasyn qūtqaru üşın "gazdy Europa elderı rublmen töleu kerektıgın" aitty. Alaida Europa būl şartta jazylǧan talaptarǧa sai emes dep otyr. Sondyqtan da olar būrynǧy şartqa sai dollarmen töleitının mälımdedı. Putinnıŋ būl mälımdemesınen keiın rubl bırşama köterıldı, alaida "ol uaqytşa qūbylys" deidı mamandar.
Resei ekonomikasyna Qytai tarapynan qandai da bır kömek körsetıluı mümkın. Alaida AQŞ būl tūrǧydan Qytaiǧa eskertu jasap, sanksiialar Beijıŋge de baǧyttaluy mümkın ekenın eskerttı. "Beijıŋnıŋ Europamen sauda qatynasy jalpy tabysynyŋ 40 paiyzyna teŋ ekenın eskersek, Qytai ondai qadamǧa barmaidy" deidı mamandar. Qytai resmi mälımdeme jasap ülgerdı. "Bız kez kelgen qaqtyǧysta kelıssöz arqyly şeşuge şaqyramyz jäne qandai da bır tarapty qoldamaimyz" dedı. Osynyŋ özı "Reseige kömektespeimız" degen naqty dälel.
Resei soǧysty dereu arada toqtatsa, onda ekonomikasyn tolyq talqandaluynan saqtap qaluy mümkın. Sebebı Batys Resei Ukraina jerınen äskerın äketse, bırqatar sanksiialardy jeŋıldetetının aitty. Degenmen Mäskeu ol qadamǧa barmaityn siiaqty. Sondyqtan bız üşın dükende ūzynsonar kezekte tūrǧan Resei halqyn köru jaqyn uaqytta üirenşıktı körınıske ainalatyn siiaqty.
"Adyrna" ūlttyq portaly
