Reseıdiń Ýkraınaǵa basyp kirgenine bir aıdan asty. Reseı basqynshylyǵyna baılanysty álem elderi joıqyn sankııalar salý ústinde. Alǵash ret 2022 jyldyń 22-aqpanynda sankııalar salǵan bolatyn. Ol Pýtınniń Lýgansk jáne Donek oblystaryn derbes memleket dep moıyndaýymen tyǵyz baılanysty edi. Artynsha 24-aqpanda Reseı áskeri Ýkraınaǵa basyp kirdi. Bul Batys tarapynan asa joıqyn sankııalar salýǵa sebepker boldy. Reseı 2014 jyldan beri sankııa salyný jaǵynan tipti Iran men Soltústik Koreıany da artta qaldyrdy.
Halyqaralyq ekonomıkany anyqtaýshy Fitch reıtıngine senetin bolsaq, Reseıdiń jaǵdaıyn "defolt aldyndaǵy el" dep baǵalapty. Dál osyǵan uqsas boljamdy Morgan Stanley reıtıng anyqtaý júıesi de jasady. Olar Reseı ekonomıkasy úshin eń jaqyn jaǵdaı, ol defolt dep bir aýyz sózben túıindepti. Bul boljamdardy kún saıyn Reseıden ketip jatqan kompanııalar men jumysyn toqtatyp jatqan ónerkásip keshenderi de qýattap tur.
Mamandar san túrli pikir bildirýde. Mysaly ekonomıst Tatıana Mıhaılova bylaı deıdi: "Qarapaıym halyq ázirge sankııalardyń qalaı áser etetinin túsine qoıǵan joq. Shyn máninde bizdi kúıregen ekonomıka men 30 jylǵa artqa ketý kútip tur. Adamdar áli ony túsine qoıǵan joq. Meniń oıymsha biz 1995 jylǵa biraq sheginýimiz múmkin. Al eger munaıǵa qatysty, embargo sheshimi tolyq qarastyrylsa she? Bizdiń bıýdjetimizdiń 30% dan astamy munaıdyń qarajatynan toltyrylyp keledi. Reseı munaıyna qatysty sheshim shyǵarylatyn bolsa, onda ol naǵyz apat bolady desem qatelespeımin".
Buǵan deıin Reseı munaıy men gazyn Eýropa men AQSh, Kanada elderi satyp almaý nemese kólemin azaıtý týraly sheshim qabyldaǵan bolatyn. Eýropalyq qaýymdastyq elderi Reseı munaıy men gazynan eki jyldyń ishinde tolyq bas tartý múmkindigi týatynyn aıtady. Ol úshin Eýropa Katar, tipti sankııa astynda jatqan Iranmen kelisim jasaýǵa talpynyp jatyr.
Reseı ekonomıkasy 15-sáýirde defoltqa ushyraıdy degen boljam bar. Ondaı boljamdy Morgan Stanley júıesi jasady. Nege 15-sáýir? Jaýap tym qarapaıym. Sebebi "sol kúni Reseıdiń syrtqy qaryzdy tóleý ýaqyty aıaqtalady. Al Reseı 300 mlrd dollar buǵattalǵan altyn rezervi men mlrdtaǵan dollar aktıvteri, sankııa salynǵan bankteriniń kesirinen olardy óteý qabiletinen de, múmkindiginen de aıyrylady" deıdi olar.
Reseı ekonomıkasyn qutqarý úshin "gazdy Eýropa elderi rýblmen tóleý kerektigin" aıtty. Alaıda Eýropa bul shartta jazylǵan talaptarǵa saı emes dep otyr. Sondyqtan da olar burynǵy shartqa saı dollarmen tóleıtinin málimdedi. Pýtınniń bul málimdemesinen keıin rýbl birshama kóterildi, alaıda "ol ýaqytsha qubylys" deıdi mamandar.
Reseı ekonomıkasyna Qytaı tarapynan qandaı da bir kómek kórsetilýi múmkin. Alaıda AQSh bul turǵydan Qytaıǵa eskertý jasap, sankııalar Beıjińge de baǵyttalýy múmkin ekenin eskertti. "Beıjińniń Eýropamen saýda qatynasy jalpy tabysynyń 40 paıyzyna teń ekenin eskersek, Qytaı ondaı qadamǵa barmaıdy" deıdi mamandar. Qytaı resmı málimdeme jasap úlgerdi. "Biz kez kelgen qaqtyǵysta kelissóz arqyly sheshýge shaqyramyz jáne qandaı da bir tarapty qoldamaımyz" dedi. Osynyń ózi "Reseıge kómektespeımiz" degen naqty dálel.
Reseı soǵysty dereý arada toqtatsa, onda ekonomıkasyn tolyq talqandalýynan saqtap qalýy múmkin. Sebebi Batys Reseı Ýkraına jerinen áskerin áketse, birqatar sankııalardy jeńildetetinin aıtty. Degenmen Máskeý ol qadamǵa barmaıtyn sııaqty. Sondyqtan biz úshin dúkende uzynsonar kezekte turǵan Reseı halqyn kórý jaqyn ýaqytta úırenshikti kóriniske aınalatyn sııaqty.
"Adyrna" ulttyq portaly
