Bügın, 20 mamyr künı Türkıstan qalasynda «Konstitusiialyq referendum: qoǧam damuynyŋ bolaşaǧy» atty «Sarap» eksperttık klubynyŋ aimaqtyq otyrysy öttı. Şarany Referendumdy qoǧamdyq qoldau respublikalyq ştabynyŋ qoldauymen «Qazaqstandyq qoǧamdyq damu instituty» KeAQ ūiymdastyrdy, dep habarlaidy "Adyrna" ūlttyq portaly.
Is-şara qatysuşylary el damuyndaǧy Konstitusiianyŋ rölı men Jaŋa Qazaqstandy qūrudaǧy konstitusiialyq reformanyŋ maŋyzdylyǧyn talqylady. Aldaǧy referendumnyŋ ötkızıluı – talqylaudyŋ negızgı taqyryby boldy. Atap aitqanda, spikerler öz pıkırlerımen bölısıp, referendumdy ötkızudı bırauyzdan qoldady.
Otyrysqa Türkıstan qalasy äkımınıŋ orynbasary, Qazaqstannyŋ qoǧamdyq damu institutynyŋ sarapşylary, memleket jäne qoǧam qairatkerlerı, saiasattanuşylar, Qoja Ahmet Iаsaui atyndaǧy Halyqaralyq qazaq-türık universitetınıŋ qyzmetkerlerı, sondai-aq Zoom platformasy arqyly onlain formatta Däulet Serıkbaev atyndaǧy Şyǧys Qazaqstan tehnikalyq universitetınıŋ studentterı qatysty jäne ıs-şara «Qazaqstandyq qoǧamdyq damu instituty» KeAQ Basqarma Töraǧasynyŋ orynbasary Äsem Qaidarovanyŋ moderatorlyǧymen öttı.
Äsem Qaidarova öz sözınde Ata Zaŋymyzdyŋ 30-dan astam babyna engızıletın özgerıster men 20-dan astam qabyldanatyn zaŋdar elımızdıŋ auqymdy saiasi transformasiiasyna baǧyttalǧandyǧyn, sondai-aq saiasi jüiemızdı tübırımen özgertetındıgın atap öttı.
Äsem Qaidarova öz sözınde Ata Zaŋymyzdyŋ 30-dan astam babyna engızıletın özgerıster men 20-dan astam qabyldanatyn zaŋdar elımızdıŋ auqymdy saiasi transformasiiasyna baǧyttalǧandyǧyn, sondai-aq saiasi jüiemızdı tübırımen özgertetındıgın atap öttı.
«Endı jaŋa paradigmaǧa säikes prezidenttıŋ ökılettıgı qysqaryp, Parlament pen mäslihattardyŋ rölı aitarlyqtai küşeiıp, belsendı azamattarǧa saiasi arenada jol aşylyp, qūqyq qorǧau salasy jüielı türde nyǧaimaq. Aitylǧan özgerısterdı tiımdı jüzege asyru üşın Konstitusiialyq reforma qajet. Aldaǧy referendum Memleket basşysy aiqyndap bergen «Ekınşı respublikanyŋ» – bilık pen qoǧam arasyndaǧy bailanystyŋ jaŋa, tiımdı jäne teŋgerımdı modelınıŋ qūqyqtyq negızı. Būl öte oryndy jäne bız jüzege asyrylyp jatqan memlekettık modeldıŋ jaŋaruyn tolyqtai qoldaimyz», - dedı ol.Otyrysty Türkıstan qalasy äkımınıŋ orynbasary Erlan Kuzembaev aşty.
«Aǧymdaǧy jyldyŋ 5 mausymynda Referendumnyŋ ötuı josparlanuda. Osyǧan orai qoǧamdyq ştabtar qūrylyp, halyqty keŋınen habardar etu maqsatynda barlyq jerlerde kezdesuler ötude. Būl referendum zaŋnama türınde elımızdıŋ aldaǧy damuyna baǧyt-baǧdar beretın özgerısterge äkeledı. Sondyqtan referendumǧa qatysu är adamnyŋ azamattyq boryşy dep esepteimın», - dedı E.Küzembaev.Türkıstan oblysy «Aqparattyq taldau ortalyǧy» KMM basşysy, tarih ǧylymdarynyŋ kandidaty, dosent Seidulla Aikozov el qoldaǧan Qasym-Jomart Toqaevtyŋ būl bastamasyn «Jaŋa Qazaqstandy» qūrudyŋ tiımdı bır tetıgı dep tüsınu kerektıgın aitty.
«Jalpy, qai el bolmasyn, ol özınıŋ Konstitusiiasynan quat alyp, beibıt tūrǧyndardyŋ qūqyǧy men bostandyǧyn saqtap otyrady. Demokratiia degen ūǧymnyŋ qūnyn Ata Zaŋy arqyly arttyrady. Al, ol qūndy qūjatqa ie bolu sol memlekettegı ärbır azamattyŋ mındetı. Sondyqtan būl referendum Qazaqstan halqynyŋ bes sausaqtai bırıgıp, teŋqūqyqty qoǧamǧa negızdelgen ekınşı memlekettı qūru jolyndaǧy maŋyzdy qadamy bolǧaly tūr. Al, öz Otanyn süietın är azamat el tarihynda elelulı oryn alatyn būl nauqannan tys qalmaidy dep oilaimyn», dep qostady ol.Äleumettanu ǧylymdarynyŋ doktory, professor, «Qazaqstandyq qoǧamdyq damu instituty» KeAQ ortalyǧynyŋ strategiialyq taldau tobynyŋ jetekşısı Liazat Nūrqatovanyŋ pıkırınşe, Konstitusiiaǧa engızılgen jaŋa tüzetuler saiasi jüienıŋ mänın özgertedı jäne bilık tarmaqtary arasyndaǧy qarym-qatynas teŋgerımın oŋtailandyrady.
«Būl bilıktıŋ bölınuın aitarlyqtai özgertedı. Mysaly, endı Prezident oblys äkımderınıŋ şeşımınıŋ küşın joia almaidy. Bıraq būl Prezidenttıŋ älsıreuın bıldırmeidı, kerısınşe äkımderdıŋ jauapkerşılıgı artqandyǧyn körsetedı. Parlamenttıŋ de rölı de artady. Senat ökıldık qyzmetın küşeitedı, al Mäjılıs zaŋ şyǧaru üderısıne tolyq jauap beredı. Konstitusiiaǧa ūsynylyp otyrǧan tüzetuler sarapşylar qauymdastyǧy – zaŋgerler, saiasattanuşylar, äleumettanuşylardyŋ ūsynystary men ūsynymdaryn qamtidy. Qazaqstanda referendumǧa qatysu erıktı bolǧanymen, mūndai sirek oryn alatyn saiasi oqiǧaǧa qatyspauǧa negız joq. Eşkımnıŋ eşkımdı mäjbürleuge de qūqyǧy joq. Referendumnyŋ negızgı qaǧidattaryn – onyŋ jalpyǧa bırdei sipatyn, jasyryn dauys beruge qatysudyŋ teŋ jäne tıkelei qūqyǧyn jäne jariialylyǧyn saqtauy maŋyzdy», dedı professor.Saiasattanuşy Aian Sakoşev mäslihat kütetın özgerıster turaly tüsınık berdı. Eldıŋ basty qūjatyna engızıletın özgerıster men tolyqtyrular bilıktı ortalyqsyzdandyru jäne öŋırlerdıŋ derbestıgın küşeitu üşın qūqyqtyq negız jasaidy. Reformalardyŋ basty baǧyttarynyŋ bırı – ökıldı organdardyŋ jūmysyn qaita formattau ekenın aita kettı.
«Ras, zaiyrly, qūqyqtyq memlekette barlyq mäsele zaŋ aiasynda şeşıledı. Kündelıktı kezdesetın ūsaq-tüiek mäselelerden bastap, kürmeuı qiyn kürdelı problemalarǧa deiın Konstitusiiany negızge ala otyryp tüiının tarqatuǧa bolady. Eger Ata Zaŋda aibar bolmasa, ol bärınen alda jürmese, biık tūrmasa, onda el ışınde tärtıpsızdık köbeiıp, keleŋsız jaǧdailar köbeiıp ketedı. Sol üşın qabyldanatyn zaŋ öte baisaldy, jan-jaqty zerttelgen, barynşa qamtylǧan bolǧany jön. Ony jasaityn da özımız. Iаǧni, referendum arqyly ärkım öz pıkırın aituǧa, oi-ūsynysyn bıldıruge qūqyly. Osy mümkındıktı tiımdı paidalanyp, barynşa belsendı bolaiyq», - dedı öz sözınde Q. A. Iаsaui atyndaǧy Halyqaralyq qazaq-türık universitetı zaŋ kafedrasynyŋ meŋgeruşısı, zaŋ ǧylymdarynyŋ kandidaty Asqat Esenaliev.«Qazaqstandyq qoǧamdyq damu instituty» KeAQ sarapşysy Jaqsybek Jienaliev bügıngı taŋda ärbır azamat üşın referendum jalpy qazaqstandyqtardyŋ ömırıne qalai äser etetını turaly mäsele özektı bolyp qalatynyn atap öttı.
«Aldaǧy uaqytta Ata Zaŋymyzdyŋ 33 babyna 56 özgertuler engızıletın boldy. Barlyq özgerıster bilık pen qoǧam arasyndaǧy bailanystyŋ jaŋa, tiımdı modelınıŋ qūqyqtyq negızın qalyptastyruǧa mümkındık beredı. Jalpy referendumǧa qatysty qoǧamnyŋ ärtürlı toptarynan, türlı salada jūmys ısteitın azamattardan köptegen sūraqtar qoiylyp jatyr. Onyŋ özınıŋ sebebı de bar, osy uaqytqa deiın «sailau», «dauys beru» ūǧymdary Prezidenttı sailau nemese mäslihat, mäjılıs deputattaryn sailaumen bailanysty boldy. Al Ata zaŋymyzǧa qatysty referendum osydan 27 jyl būryn öttı, osy jerde otyrǧan azamattarymyzydyŋ basym bölıgı bırınşı ret referendumǧa qatysaiyn dep otyr. Sondyqtan aldaǧy saiasi reformanyŋ salmaǧy basym, memleket jüiesınde qalyptasqan elementterdı qaita jaŋǧyrtuǧa baǧyttalǧan», - dep pıkırın bıldırdı Jaqsybek Jienaliev.Türkıstan köpsalaly joǧary medisina kolledjınıŋ jastar ısı mamany Baqdaulet Seitjanov ta otyrys barysynda öz oiyn ortaǧa saldy.
«Deputat jäne äkımderdı halyq sailauy, ol sol öŋırdıŋ damuyn jedeldetedı. Jeltoqsan oqiǧasynda Kolvindı boldyrmai jergılıktı el adamy qazaq basşy talap etken bolatyn. Nätijesınde täuelsızdıgımızdı aldyq. Partiialarda halyq sanyn 5 000 etıp, halyq pen bilık arasyna köpır ornatyldy. Prezident partiia qūramynda bolmauy ol demokratiianyŋ ornauy bolyp esepteledı. Sebebı bükıl partiia teŋ därejede jūmys atqara alatyn bolady. Jäne halyq özı qalaǧan partiiada öz oiyn körsetetın mümkındık alady. Partiialar qanşalyqty köbeise olardyŋ jūmys jasaudaǧy bäsekelestıgı de artyp eldı damytatyny sözsız», - dedı ol.
Ūqsas jaŋalyqtar
