Ókinishke qaraı, menıngokokk menıngıtiniń meselin qaıtarý múmkin bolmaı tur búginde. Sala mamandary osy aýrýdyń aldyn-alý sharalaryna den qoıyp, bul derttiń qandaı da bir belgisi anyqtala qalsa, der kezinde dárigerge qaralýǵa keńes berýde. Menıngıttiń búgingi kórsetkishi, oǵan qarsy salynatyn vakına, dıagnozdy taný barysyndaǵy dárigerlerdiń qateligi týrasynda Densaýlyq saqtaý mınıstrligine qarasty Qoǵamdyq densaýlyq saqtaý komıtetiniń Epıdemıologııalyq qadaǵalaý basqarmasynyń basshysy Roza Qojapovamen tildesken edik. 
– Roza Abzalqyzy, respýblıka boıynsha menıngıt aýrýy anyqtalǵan adamdardyń sany qanshaǵa jetti?
– Jyl basynan bergi kórsetkishke kóz júgirtsek, 54 naýqas menıngokokk ınfekııasynan bolatyn menıngıt dıagnozymen tirkeldi. Ókinishke qaraı, tórteýi osy aýrýdyń saldarynan kóz jumdy. Jalpy, menıngıti anyqtalǵan, ıa bolmasa asqyndyryp alǵandardy jyl saıyn tirkeýge alamyz. Jylda saqtandyrý sharalaryna tıisti deńgeıde den qoımaǵannan keıin bul dıagnozdyń tizimi jańartylyp turady. Máselen, byltyr 62 naýqas tirkelse, oǵan deıin bul kórsetkishtiń kólemi júzden asyp jyǵylatyn. 2015 jyly tipti 414 jaǵdaı tirkelgen.
– Desek te, buǵan deıin kóp estip bile bermeıtinbiz. Bıyl nege erekshe órship ketti?
– Ókinishke qaraı, bıyl bul aýrýdyń saldarynan kóz jumǵandardyń qatary kóp, tórteý dedik. Jylda juqpaly aýrýlar aýrýhanasyna túsken naýqasqa jedel kómek kórsetilip, ajal aýzynan arashalap qalatynbyz. Bıylǵy jaǵdaıda aýrýdyń asqynǵany sonshalyq, qoldan kelgenniń bárin jasaǵanymyzben, kómek kórsete almadyq. Óz basym, olar der kezinde dárigerdiń kómegine júgingende, mundaı jaǵdaı bolmaıtyn edi dep esepteımin. Máselen, menıngıtten ólim qushqan balanyń anasyna balabaqshadaǵy mamandar juqpaly aýrýlar aýrýhanasyna aparý keregin aıtqan. Anasy úıine baryp, tanys dárigerlerimen telefon arqyly baılanysyp, úı jaǵdaıynda em-dom jasaǵan. Sóıtip, biraz ýaqytyn ótkizip aldy. Onyń ústine, adamdardyń ımmýnıteti túsip ketken, sońǵy aıda bul ınfekııany juqtyrǵandardyń sany kúrt kóbeıdi. Sáýir aıynyń ózinde 33 azamatta menıngıt anyqtalyp, aýrýhanaǵa jatqyzyldy. Onyń 31-i Almatyda, qalǵan ekeýi Almaty oblysy men Astanada tirkeldi.
– «Dárigerdiń kómegine júginý kerek» dedińiz. Ýchaskelik dárigerlerdiń ózi bul aýrýdyń alǵashqy belgilerin ajyrata almaı jatqan jaǵdaılar kezdesýde. Buǵan ne deısiz?
– Ókinishti-aq. Keıbir jedel-járdem qyzmetkerleri, ýchaskelik dárigerler men medbıkeler tarapynan osyndaı jaǵdaılar oryn alýda. Menıngıtti qarapaıym qyzylsha men tumaýdan ajyrata almaı jatyr. Barsha medıınanyń júgin arqalap júrgen mamandarǵa únemi bilimin jetildirip otyrýǵa keńes beremin. Búginde Densaýlyq saqtaý mınıstrligi tarapynan barlyq medıına uıymdarynyń qyzmetkerlerine menıngokokk menıngıti taqyrybynda semınarlar ótkizilip, nusqaýlyqtar taratyldy.
– Rasynda, menıngıttiń alǵashqy belgilerin úı jaǵdaıynda basqa aýrý túrlerinen qalaı ajyratýǵa bolady?
– Menıngıttiń bastapqy belgilerin úı jaǵdaıynda anyqtaýǵa, emdeýge tyıym salamyz. Tipti tynys alý jolynda kezdesetin ınfekııadan bolatyn tamaq, muryn aýrýlarynyń ózin dáriger shaqyrtyp qaratý qajet. Dene qyzýyń kóterilip, tynys joldary bitip, boıyńdy álsizdik shalsa, qusyp, tamaqqa tábetiń bolmaı, ón boıyńda «qyzylshaǵa» uqsas bórtpe paıda bolsa, birden aýrýhanaǵa barýǵa keńes beremiz.
– Bilýimizshe, menıngokokk ınfekııasy qalypty jaǵdaıda jalpy adamzattyń 10-20 paıyzynyń aǵzasynda «taratýshy» túrinde kezdesedi. Muny qalaı anyqtaýǵa bolady?
– Keıbir deni saý adamdardyń aǵzasynda menıngokokk ınfekııa «taratýshy» túrinde kezdesýi ábden yqtımal. Eger ol adamnyń ımmýnıteti joǵary bolsa, vırýs ol aǵzaǵa «qoqań-loqqy» kórsete almaıdy. Sáıkesinshe, zııany joq. Biraq «taratýshy» adamǵa ımmýnıteti álsiz bireý kezdese qalsa, aýa arqyly menıngokokk ınfekııasyn juqtyryp alýy múmkin. Sondyqtan ımmýnıtettiń kúshti bolýyna kúsh salý kerek. Al adamdardyń qaısysynyń aǵzasynda bul vırýs bar ekenin, ıa bolmasa, qaısysy «taratýshy» ekenin anyqtaýdyń qajeti shamaly. Óıtkeni búgin teksergende, aǵzasy menıngokokktan taza adamnyń erteńgi kúni bireýden juqtyryp almaıtynyna eshkim kepildik bere almaıdy.
– Menıngokokk menıngıtine qarsy salynatyn vakına bar dep estidik…
– Mundaı ekpe túri bar. Kez kelgen ata-ana balasyna menıngıtke qarsy aqyly negizde vakına saldyrǵysy kelse, jeke ımmýnoprofılaktıka ortalyqtaryna barýyna bolady. Biraq bul vakına Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń mindettelgen profılaktıkalyq (aldyn alý) ekpelerdiń josparynda joq. Iaǵnı, emhanalarǵa osy ekpeni tegin salý mindettelmeıdi.
– Menıngokokk – asa qaýipti ınfekııa desek, bul vırýsqa qarsy ekpe mindetti bolýy tıis emes pe?
– Menıngıtke qarsy vakına bizdiń elde ǵana emes, birqatar damyǵan memleketterde de mindetti sanalmaıdy. Óıtkeni menıngokokk ınfekııasy erte anyqtalǵan jaǵdaıda jáne ýaqytyly durys emdelgen bolsa, qaýipti emes. Kez kelgen adam ımmýnıtet kúsheıtetin dárýmender qabyldap, durys tamaqtansa, salaýatty ómir saltyn ustanyp, taza aýada serýendeýdi ádetke aınaldyrsa, úıin, jumys keńsesin ylǵaldandyryp, tazartyp tursa, gıgıenalyq tazalyǵyn saqtaıtyn bolsa, bul ınfekııa qorshaǵan ortaǵa qarsy tura almaıdy. Bul aýrýdyń aldyn alý, ıa bolmasa, oǵan qarsy turý úshin jańaǵy atalǵan saqtyq sharalaryn oryndasaq jetkilikti. Menıngokokkqa qarsy vakınanyń mindetti ekpe kúntizbesine kirmeıtini de sondyqtan.
– Buryndary mundaı vakına túri múldem bolmaǵan ba?
– Ol ras. Sebebi, qajettilik bolǵan joq. Sońǵy on jylda Saýd Arabııasy qajylyqqa keletinder úshin menıngokokkqa qarsy ekpeni mindettegennen keıin, bul vakınany aqyly negizde qaldyrýǵa sheshim shyqty. Jeke ımmýnoprofılaktıka ortalyqtaryndaǵy vakınalar Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń qadaǵalaýynda bolǵanymen, ıeliginde emes. Memleket jekemenshik ortalyqtardyń bul ekpeni satyp alýyna, salýyna qajettilik týyndaǵany úshin ǵana, ıaǵnı qajylyqqa baratyndarǵa bul ekpe mindetti bolǵandyqtan ruqsat berdi.
– Áńgimeńizge raqmet!
Suhbattasqan
Aıdana NURMUHAN,
"Aıqyn" gazeti
