Meningit dertı asqynyp barady

Ökınışke qarai, meningokokk meningitınıŋ meselın qaitaru mümkın bolmai tūr bügınde. Sala mamandary osy aurudyŋ aldyn-alu şaralaryna den qoiyp, būl derttıŋ qandai da bır belgısı anyqtala qalsa, der kezınde därıgerge qaraluǧa keŋes berude. Meningittıŋ bügıngı körsetkışı, oǧan qarsy salynatyn vaksina, diagnozdy tanu barysyndaǧy därıgerlerdıŋ qatelıgı turasynda Densaulyq saqtau ministrlıgıne qarasty Qoǧamdyq densaulyq saqtau komitetınıŋ Epidemiologiialyq qadaǧalau basqarmasynyŋ basşysy Roza Qojapovamen tıldesken edık.  – Roza Abzalqyzy, respublika boiyn­şa meningit auruy anyqtalǧan adamdardyŋ sany qanşaǧa jettı? – Jyl basynan bergı körsetkışke köz jügırtsek, 54 nauqas meningokokk infeksiiasynan bolatyn meningit diagnozymen tırkeldı. Ökınışke qarai, törteuı osy aurudyŋ saldarynan köz jūmdy. Jalpy, meningitı anyqtalǧan, ia bolmasa asqyndyryp alǧandardy jyl saiyn tırkeuge alamyz. Jylda saqtandyru şaralaryna tiıstı deŋgeide den qoima­ǧan­nan keiın būl diagnozdyŋ tızımı jaŋar­tylyp tūrady. Mäselen, byltyr 62 nauqas tırkelse, oǧan deiın būl körset­kış­tıŋ kölemı jüzden asyp jyǧylatyn. 2015 jyly tıptı 414 jaǧdai tırkelgen. – Desek te, būǧan deiın köp estıp bıle bermei­tınbız. Biyl nege erekşe örşıp kettı? – Ökınışke qarai, biyl būl aurudyŋ saldarynan köz jūmǧandardyŋ qatary köp, törteu dedık. Jylda jūqpaly auru­lar auruhanasyna tüsken nauqasqa jedel kömek körsetılıp, ajal auzynan araşalap qalatynbyz. Biylǧy jaǧdaida aurudyŋ asqynǧany sonşalyq, qoldan kelgennıŋ bärın jasaǧanymyzben, kömek körsete almadyq. Öz basym, olar der kezınde därıgerdıŋ kömegıne jügıngende, mūndai jaǧdai bolmaityn edı dep esepteimın. Mäselen, meningitten ölım qūşqan bala­nyŋ anasyna balabaqşadaǧy mamandar jūqpaly aurular auruhanasyna aparu keregın aitqan. Anasy üiıne baryp, tanys därıgerlerımen telefon arqyly baila­ny­syp, üi jaǧdaiynda em-dom jasaǧan. Söitıp, bıraz uaqytyn ötkızıp aldy. Onyŋ üstıne, adamdardyŋ immunitetı tüsıp ketken, soŋǧy aida būl infeksiiany jūqtyr­ǧandardyŋ sany kürt köbeidı. Säuır aiynyŋ özınde 33 azamatta menin­git anyqtalyp, auruhanaǧa jatqy­zyl­dy. Onyŋ 31-ı Almatyda, qalǧan ekeuı Almaty oblysy men Astanada tırkeldı. – «Därıgerdıŋ kömegıne jügınu kerek» dedıŋız. Uchaskelık därıgerlerdıŋ özı būl auru­­dyŋ alǧaşqy belgılerın ajyrata almai jatqan jaǧdailar kezdesude. Būǧan ne deisız? – Ökınıştı-aq. Keibır jedel-järdem qyzmetkerlerı, uchaskelık därıgerler men medbi­keler tarapynan osyndai jaǧdai­lar oryn aluda. Meningittı qarapaiym qyzylşa men tūmaudan ajyrata almai jatyr. Barşa medisinanyŋ jügın arqa­lap jürgen mamandarǧa ünemı bılımın jetıl­­dırıp otyruǧa keŋes beremın. Bügınde Densau­lyq saqtau ministrlıgı tarapynan barlyq medisina ūiymdarynyŋ qyzmet­ker­lerıne meningokokk meningitı taqyry­bynda seminarlar ötkızılıp, nūsqau­lyqtar taratyldy. – Rasynda, meningittıŋ alǧaşqy belgı­le­rın üi jaǧdaiynda basqa auru türlerınen qalai ajyratuǧa bolady? – Meningittıŋ bastapqy belgılerın üi jaǧdaiynda anyqtauǧa, emdeuge tyiym salamyz. Tıptı tynys alu jolynda kezde­se­tın infeksiiadan bolatyn tamaq, mūryn aurularynyŋ özın därıger şaqyrtyp qaratu qajet. Dene qyzuyŋ köterılıp, tynys joldary bıtıp, boiyŋdy älsızdık şalsa, qūsyp, tamaqqa täbetıŋ bolmai, ön boiyŋda «qyzylşaǧa» ūqsas börtpe paida bolsa, bırden auruhanaǧa baruǧa keŋes beremız. – Bıluımızşe, meningokokk infeksiiasy qalypty jaǧdaida jalpy adamzattyŋ 10-20 paiyzynyŋ aǧzasynda «taratuşy» türın­­de kezdesedı. Mūny qalai anyqtauǧa bolady? – Keibır denı sau adamdardyŋ aǧza­syn­da meningokokk infeksiia «taratu­şy» türınde kezdesuı äbden yqtimal. Eger ol adamnyŋ immunitetı joǧary bolsa, virus ol aǧzaǧa «qoqaŋ-loqqy» körsete almaidy. Säikesınşe, ziiany joq. Bıraq «taratuşy» adamǧa immunitetı älsız bıreu kezdese qalsa, aua arqyly meningokokk infeksiiasyn jūqtyryp aluy mümkın. Sondyqtan immunitettıŋ küştı boluyna küş salu kerek. Al adamdardyŋ qaisy­sy­nyŋ aǧzasynda būl virus bar ekenın, ia bolmasa, qaisysy «taratuşy» ekenın anyqtaudyŋ qajetı şamaly. Öitkenı bügın teksergende, aǧzasy meningokokktan taza adamnyŋ erteŋgı künı bıreuden jūqty­ryp almaitynyna eşkım kepıldık bere almaidy. – Meningokokk meningitıne qarsy salynatyn vaksina bar dep estıdık… – Mūndai ekpe türı bar. Kez kelgen ata-ana balasyna meningitke qarsy aqyly negızde vaksina saldyrǧysy kelse, jeke immunoprofilaktika orta­lyq­taryna baruyna bolady. Bıraq būl vaksina Densaulyq saqtau ministr­lı­gınıŋ mındettelgen profilakti­kalyq (aldyn alu) ekpelerdıŋ josparynda joq. Iаǧni, emhanalarǧa osy ekpenı tegın salu mındettelmeidı. – Meningokokk – asa qauıptı infeksiia desek, būl virusqa qarsy ekpe mındettı boluy tiıs emes pe? – Meningitke qarsy vaksina bızdıŋ elde ǧana emes, bırqatar damyǧan memle­ket­terde de mındettı sanalmaidy. Öitkenı meningokokk infeksiiasy erte anyq­tal­ǧan jaǧdaida jäne uaqytyly dūrys emdel­gen bolsa, qauıptı emes. Kez kelgen adam immu­nitet küşeitetın därumender qabyl­dap, dūrys tamaqtansa, salauatty ömır saltyn ūstanyp, taza auada seruen­deu­dı ädetke ainaldyrsa, üiın, jūmys keŋsesın ylǧaldandyryp, tazar­typ tūrsa, gigienalyq tazalyǧyn saqtaityn bolsa, būl infeksiia qor­şaǧan ortaǧa qarsy tūra almaidy. Būl aurudyŋ aldyn alu, ia bolmasa, oǧan qarsy tūru üşın jaŋaǧy atalǧan saqtyq şaralaryn orynda­saq jetkılıktı. Meningokokkqa qarsy vaksi­nanyŋ mın­dettı ekpe küntızbesıne kırmeitını de sondyqtan. – Būryndary mūndai vaksina türı mül­dem bolmaǧan ba? – Ol ras. Sebebı, qajettılık bolǧan joq. Soŋǧy on jylda Saud Arabiiasy qajy­lyqqa keletınder üşın menin­go­kokkqa qarsy ekpenı mındettegennen keiın, būl vaksinany aqyly negızde qaldy­ruǧa şeşım şyqty. Jeke immuno­pro­filaktika ortalyqtaryndaǧy vaksi­nalar Densaulyq saqtau ministr­lı­gınıŋ qadaǧalauynda bolǧanymen, ielıgınde emes. Memleket jekemenşık ortalyq­tar­dyŋ būl ekpenı satyp aluyna, saluyna qajettılık tuyndaǧany üşın ǧana, iaǧni qajylyqqa baratyndarǧa būl ekpe mındettı bolǧandyqtan rūqsat berdı. – Äŋgımeŋızge raqmet!

---

Sūhbattasqan  Aidana NŪRMŪHAN, 

"Aiqyn" gazetı