Nege 5-mausym künı referendumǧa qatysyp, ūsynystardy qoldau kerek?
Sonymen, 5-mausym künı Qazaqstannyŋ jaŋaşa tarihynda ekınşı ret referendum ötkızıledı.
Qazaqstan azamattary prezident Toqaev ūsynyp otyrǧan konstitusiialyq reformaǧa qatysty öz taŋdauyn jasaidy. Alynyp tastalatyn, tolyqtyrylatyn jäne özgeretın baptar turaly BAQ az aityp jatqan joq, olardy qaitalamai-aq qoiaiyn.
Plebissit qarsaŋynda Qaŋtar qandy qyrǧynynan keiın oianǧan, bilıkke degen közqarasyn eş bükpesız de aşyq aituǧa daǧdylana bastaǧan pliuralistık qoǧamda osy referendumǧa qatysty ekı türlı közqaras qalyptasqanyn moiyndau kerek.
Bırınşısı – bükılhalyqtyq taŋdauǧa azamat retınde qatysyp, «iä» dep dauys berıp, Toqaevtyŋ reformasyn tolyq qoldau.
Būl sanatta bilıkşıl, oǧan şaŋ juytpaityn, jürgızıp otyrǧan saiasatyna eşbır kınärat artpaityn, prezidenttıŋ saiasi fanattary bar. Olar ūsynylyp otyrǧan özgerısterdı şäk keltırmeidı, tūtasymen häm talqylausyz qabyldaidy.
Ekınşısı – prezidenttıŋ būl bastamasyna üzıldı-kesıldı qarsy aǧaiyn. Bilıkke kım kelse de, jaqtyrmaityn, özderın permanenttı türde oppozisiia sezınetın, erteŋ paiǧambar ökımetke kelse de, onyŋ tyrnaǧynyŋ astynan kır ızdep, onyŋ da kez kelgen bastamasyna kümänmen qarap, tıptı ol elge qajet şeşım bolsa da, ony qabyldamaityn, bärıne radikaldy baǧa berıp, revoliusiiany qalaityn, kerek deseŋız, qantögısten de ket ärı emes küşter men tūlǧalar.
Şynyn aitu kerek, qazırgı taŋda osy ekı qoǧamdyq trendtıŋ arasy aşylyp kettı, bır-bırımen bıtıspes, mämılege kele almaityn halge jetkendei. Ol qoǧamdyq temperaturany älı de şeşıle qoimaǧan äleumettık-ekonomikalyq tüitkılder men Toqaevty özınıŋ jeke jauy sanaityn ıştegı jäne syrttaǧy «oppozisionerler» qarjysyn da, küş-qairatyn aiamai, köterıp jatyr.
Osyndai jaǧdaida ne ıstemek kerek?
2019 jylǧy prezident sailauynan keiın men ūqqan bır jait bar: oppozisiianyŋ bärı bırkelkı emes, ol – jandy ärı san aluan pozisiialar men közqarastardan qūralǧan, palitrasy meilınşe keŋ auqymdy organizm.
Bıraq, qoǧam sekıldı oppozisiiada da monopoliia boluy mümkın emes.
Joǧaryda atalǧan radikaldarmen bırge, bilıkke saliqaly da sabyrly türde syn aita alatyn, aqty - aq, qarany - qara dep obektivtı türde baǧalai alatyn, eŋ bastysy, memlekettık jäne ūlttyq müddenı de esten şyǧarmaityn, evoliusiialyq jaŋarudy qalaityndar bar.
Menıŋşe, bolaşaq osy qoǧamdyq taŋdau jaǧynda.
Jasyratyn nesı bar, referendumǧa ūsynylyp otyrǧan özgerısterdıŋ bärı tolyǧymen menıŋ de köŋılımnen şyqpai otyr. Joba arasynan 25 jyl oppozisiiada jürıp, öz ärıptesterımmen bırge köterıp kele jatqan köptegen ūsynystardy taba almai otyrmyn. Ol turaly jazdym da.
Bıraq, osynau bırbetkei de ymyrasyz pozisiia ūstanyp, referendumǧa müldem barmai, özımnıŋ konstitusiialyq qūqymdy jüzege asyrmai nemese plebissitke qatysyp, «joq» dep dauys bersem, onym dūrys bola ma?
Prezident Toqaev ūsynyp otyrǧan özgerıster qabyldanbai qalsa şe? Nazarbaev klany 27 jyl boiyna jeke-dara bilep-töstegen jüie Ata Zaŋ talaptary tūrǧysynan baz-baiaǧy qalpynda qalmai ma? Ondai qūqyqtyq jaǧdai eskını aŋsauşy, regressivtık küşterge dem berıp, saiasi revanş aluǧa qūqyqtyq mümkındık bermei me? Iştei tynǧan ärı bır barmaǧy bügulı antitoqaevşyl küşter älı de äleuetınen airyla qoiǧan joq, olar bilıktıŋ öz ışınde jäne Toqaevtyŋ soŋǧy ekonomikalyq şeşımderınen zardap şekken oligopoliianyŋ arasynda tolyp jür ǧoi. Olar erteŋ bas köterıp, Qaŋtar qandy qyrǧynyn qaitalasa ne ısteimız?
Bitke ökpelep, ortaq tonymyzdy örteimız be? Qoǧamymyzdyŋ damuyn bır qadam bolsa da alǧa jyljytu mümkındıgınen nege sanaly türde bas tartamyz?
Sondyqtan da, elımızdıŋ bolaşaǧyna jauapkerşılıkpen qarap, qyzuqandylyqqa, bır kezeŋdık emosiiaǧa salynbai, 5-mausym künı özımızdıŋ konstitusiialyq qūqymyzdy paidalanyp, referendumǧa qatysyp, osy jolǧy ūsynystardy qoldau kerek dep sanaimyn.
Bilık bolsa, sailauşylardyŋ osy qadamyn saiasi avans retınde qabyldap, 5-mausymnan keiın de Konstitusiiany, negızgı zaŋdardy der kezınde jetıldıruge baǧyttalǧan reformalyq bastamalaryn jalǧastyra bersın! Qūdai qalasa, halyq qoldasa, bilık könse, Konstitusiiaǧa basqa da özgerıster engızıle jatar!
Ūqsas jaŋalyqtar
