Qazaq baiyrǧy zamannan qolynan mäŋgılık dosy - dombyrasyn tastamai, asqar biık asulardan öttı. Nebır qyzyqşylyqtardy basynan qalai bırge ötkerse, türlı qiynşylyqtardy da bırge jeŋe bıldı. Qazaq şattansa dombyra da şattandy. Qazaq mūŋaisa dombyra da mūŋaidy. Qazaq barlyq syryn dombyraǧa ǧana aitatyn. Dombyra da öz syryn qazaqtan jasyryp qalǧan jerı joq. Dombyra qazaqtyŋ änın bırge şyrqasty. Küiın bırge şertıstı. Dombyra qazaqpen bırge ǧaşyq ta boldy, qazaqpen bırge toiyn da toilasty...
Dombyra suyqta jan jylytyp, soǧysta qalqan da bola bıldı. Bır sözben aitqanda qazaq pen dombyra egız ekenın ǧasyrlar däleldedı.
Qazaq halqy dombyranyŋ naǧyz dos ekenın jaqsy bıledı. Sondyqtanda köptegen halyq aspaptary arasynan janyna eŋ jaqyn etıp dombyrany taŋdady. Sondyqtan da jiyrma bırınşı ǧasyrda qazaqtar dombyraǧa rizaşylyǧyn bıldırıp «Dombyra Künı» dep atap ötudı ūiǧardy. Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev şılde aiynyŋ alǧaşqy künın «Dombyra Künı» degen şeşım qabyldady. Halyq būl jaŋalyqty quana qarsy aldy.
«Adyrna» ūlttyq bırlestıgı elımızde bırınşı bolyp «Dombyra Künın» 30 mausym künı Alma-arasan şatqalynda atap öttı. Būl ıs-şara «Naǧyz qazaq dombyra» dep ataldy. Jūrtşylyq osy meiramǧa ǧalamtor arqyly şaqyryldy. Tūŋǧyş prezident saiabaǧynyŋ aldynda jinalǧan köpşılık – ata-analar. balalar, jastar, şeteldık qonaqtar jäne «Adyrna» ūlttyq etnografiialyq bırlestıktıŋ basşysy Arman Äubäkır bastaǧan qyzmetkerler aldyn-ala jaldanǧan avtobusqa otyryp Alataudy betke alyp jolǧa şyqty.
İä, Dombyra meiramyna qatysuǧa kelgender arasynda dombyralaryn alyp kelgen jastar da, ülkender de barşylyq edı. «Adyrna» bırlestıgı Dombyra meiramyn tabiǧat aiasynda ötkızudı maqsat etuınıŋ negızgı sebebı, qazaq pen dombyra ǧasyrlar boiy keŋ dala tösınde bırge ömır sürıp keledı emes pe?
Mıne avtobus mejelı jerge de jettı. Adamdar da, tabiǧat ta bırın-bırı saǧynysyp qalypty. Bärı de jadyraŋqy. Qai meiram bolsa da dastarqan jaiatyn qazaqtyŋ salty būl joly da būzylmady. Bırden qazan köterılıp, aspazdar tamaq pısıruge kırıstı. Tabiǧatty bıraz tamaşalaǧan soŋ, köpşılık bır töbenıŋ basyna jinaldy. Osy jerde türlı qyzyq kütıp tūrǧanyn bärı de sezgendei edı. Sebebı däl osy sätte tabiǧat ta Dombyra meiramyna quana qosylyp edı. Jadyraǧan kün, taulardyŋ bauraiyndaǧy kök maisa şöp, köleŋkelı aǧaştar, özennıŋ kümıs külkılı aǧyny – bärı-bärı «Dombyra Künı» qūtty bolsyn!» dep qūttyqtap tūrǧandai edı.
Sonymen meiram da bastalyp kettı. Dombyraşylar bırınen soŋ bırı küi tartyp, än şyrqady. Sodan soŋ toibasşy türlı oiyndarǧa kezek berdı. «Bala - bolaşaq» deidı qazaq. Aldymen ortaǧa jas büldırşınder şaqyryldy. Balalar ekı top bolyp bıletın maqal-mätelderın kezekpen aityp jatty. Bır top müdırse ekınşısı öz bılgenderın ortaǧa saldy. Balalarynyŋ jarysyna qyzyqqan ata-analar, keide şydamai oiynǧa özderı de aralasyp otyrdy. Körermen külkıge kömıldı dep osyndaida aitar bolar. Endı bır mezette maqal-mätel bılu jarysy jūmbaq jasyru oiynyna auysty. Būl saiysta öte qyzu öttı. Büldırşınderdıŋ osynşama bılgırlıgıne ülkender taŋ qalyp taŋdai qaǧysty. Toibasşy öz kezegınde barlyq jarysty bılıktı basqara bıldı. Maqtar jerde jaqsy sözder aityp qoldap, sürınıp jatqandardy demep otyrdy. 
Sūraq-jauap jarysynan da eşkım şet qalmady. Türlı sūraqtar nysana retınde ūsynylyp, naqty ūşqyr jauap-jebeler sol nysanalarǧa döp tiıp jatty. «Reihstagqa tu tıkkende Rahymjan atanyŋ jasy qanşada edı?», «Ūşaqqa esımı berılgen qazaqtyŋ batyr qyzynyŋ aty kım?», «Menıŋ atym Qoja» kıtabyn kım jazdy?», «Sol attas filmde Qojanyŋ dauysyn, «Qyz Jıbek» filmındegı Jıbektıŋ dauysyn salyp söilegen artistıŋ aty kım?», «Qyz ben jıgıt küitartys saiysynda dombyrany aiaǧynyŋ başpaiymen tartyp jeŋıske jetken küişınıŋ esımın kım bıledı?», taǧysyn taǧylar. Būl jarystardyŋ bärı de körermenderdı talai ret külkıge qarq etıp jatty.
Köŋıl aspanǧa köterılgen qūstar siiaqty Alataudyŋ biıgıne samǧaǧandai köterıŋkı boldy. Közderı quanyşqa bölenıp, betterı bal-būl janǧan balalarǧa «Adyrna» bırlestıgı köp etıp syilyq daiyndap qoiǧan bolatyn. Būldırşınderdıŋ bırı de syilyqsyz qalǧan joq.
Qazaqtyŋ qai meiramy oiynsyz ötken?! Toibasşy endı «Arqan tartu» oiyny bastalatynyn jariialady. Qyzyq endı ǧana bastalǧandai. Balalar arqandy ekı jaqqa şırene tarta jöneldı. «Balasy bäigege şapsa, anasy üide otyryp taqymyn qysady» degennıŋ naǧyz özı däl osy jerde baiqaldy. Qyzy-qyza kelıp, balalar arqan tartysyp bolǧan soŋ, ata-analar men balalary qosylyp ekı jaq taǧy da arqan tartysty. «Adyrna» ūlttyq bırlestıgı meiramǧa jaqsylap daiyndalǧan eken, jeŋgenderge de jeŋılgenderge de syilyqtar molynan taratyldy.
Būl oiyndardyŋ bärı de kök maisa şöp üstınde ötıp jatty. Tuǧan jer tösınıŋ tättılıgı däl osy jerde sezıldı. Oiyndar arasynda än şyrqalyp, küi tartylyp jatty. Osy kezde toibasşy jaiau jarys bolatynyn jariialady. Qyz balalar bır bölek, ūl balalar bölek jarysatyn boldy. Naǧyz jarys endı bastaldy dese de bolǧandai. Türlı-tüstı kiım kigen balalar men qyzdar dalany gül siiaqty qūlpyrtyp jıbergendei. Jarysuşylar qatar-qatar tūryp dombyra küiı bastalyp kep bergende märenı betke alyp jügıre jöneldı. Osylaişa bırneşe ret qaitalandy. Jüirıkter eşqandai qiynşylyqtan taiynbaitynyn körsettı. Taǧy da jeŋımpazdar anyqtalyp, taǧy da köl-kösır syilyqtar taratylyp jatty.
Däl osy kezde dastarhan basyna şaqyrylǧan habar da jettı. Dämdı as kelgen dastarhan basynda, bırazdan soŋ küişıler men änşılerdıŋ jarysy ötetını habarlandy. «Adyrna» bırlestıgı Dombyra künın naǧyz halyqtyq etıp atap ötuge bel bailaǧan eken. Jarys jeŋımpazyn körermender anyqtaityny da aityldy. Solai boldy da.
Tamaq ışıp köŋılderı jailanǧan körermender köŋılı alabūrtyp Dombyra künın alǧaş atap ötıp jatqan osy quanyşty sätte taǧy da töbege jailanyp otyrdy. Dombyra jarysty ötkızu turaly, ädıl qazylar körermender ekenı taǧy da basa aityldy. Sonymen dala atty sahnaǧa bırınıŋ soŋynan bırı däulesker dombyraşylar kezegımen şyǧa bastady. Küi de oinaldy, än de şyrqaldy. Jūrtşylyqtyŋ quanyşynda şek joq! Ärine, tuǧan jerdıŋ tabiǧaty aiasynda dombyranyŋ dauysyn tyŋdaǧannan artyq qandai baqyt boluy mümkın?!
Mıne körermen jüregınde dombyra saiys ta köptegen şaqyrym bäigede ozyp kelgen arǧymaqtai sezım tudyrǧany anyq. Toibasşy jeŋımpazdy anyqtau erejesı turaly aitty. Är dombyraşynyŋ aty atalǧanda körermender qol şapalaqtauy tiıs. Qai saiysker küişınıŋ aty atalǧanda şapalaq qattyraq ūrylsa jeŋıs sonykı bolmaq. Sol dombyraşy qas şeber Almas Serıkūly Mūstafanyŋ öz qolymen jasaǧan dombyrasyn ielenbek.
Mıne toibasşy dombyraşylardyŋ atyn atai bastady. Är esım atalǧan saiyn tau jaŋǧyryqqandai boldy. Qolşaplaqtaular bırnşe ret qaitalandy. Osylaişa «Naǧyz qazaq dombyranyŋ» jeŋımpazy halyqtyq dauyspen, demokratiialyq türde anyqtaldy. «Adyrna» ūlttyq bırlestıgınıŋ basşysy Arman Äubäkır qazaqtyŋ kielı dombyrasyn jeŋımpaz Erkın Nūrhanǧa ūsyndy. Quanyşty dauystar men du qol şapalaqtyŋ dybysy tau şatqalyn taǧy da jaŋǧyryqtyrdy.
Qazaqstanda alǧaşqy ret «Dombyra Künı» osylai atalyp öttı.
Qazaq halqy dombyranyŋ naǧyz dos ekenın jaqsy bıledı. Sondyqtanda köptegen halyq aspaptary arasynan janyna eŋ jaqyn etıp dombyrany taŋdady. Sondyqtan da jiyrma bırınşı ǧasyrda qazaqtar dombyraǧa rizaşylyǧyn bıldırıp «Dombyra Künı» dep atap ötudı ūiǧardy. Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev şılde aiynyŋ alǧaşqy künın «Dombyra Künı» degen şeşım qabyldady. Halyq būl jaŋalyqty quana qarsy aldy.
«Adyrna» ūlttyq bırlestıgı elımızde bırınşı bolyp «Dombyra Künın» 30 mausym künı Alma-arasan şatqalynda atap öttı. Būl ıs-şara «Naǧyz qazaq dombyra» dep ataldy. Jūrtşylyq osy meiramǧa ǧalamtor arqyly şaqyryldy. Tūŋǧyş prezident saiabaǧynyŋ aldynda jinalǧan köpşılık – ata-analar. balalar, jastar, şeteldık qonaqtar jäne «Adyrna» ūlttyq etnografiialyq bırlestıktıŋ basşysy Arman Äubäkır bastaǧan qyzmetkerler aldyn-ala jaldanǧan avtobusqa otyryp Alataudy betke alyp jolǧa şyqty.
İä, Dombyra meiramyna qatysuǧa kelgender arasynda dombyralaryn alyp kelgen jastar da, ülkender de barşylyq edı. «Adyrna» bırlestıgı Dombyra meiramyn tabiǧat aiasynda ötkızudı maqsat etuınıŋ negızgı sebebı, qazaq pen dombyra ǧasyrlar boiy keŋ dala tösınde bırge ömır sürıp keledı emes pe?
Mıne avtobus mejelı jerge de jettı. Adamdar da, tabiǧat ta bırın-bırı saǧynysyp qalypty. Bärı de jadyraŋqy. Qai meiram bolsa da dastarqan jaiatyn qazaqtyŋ salty būl joly da būzylmady. Bırden qazan köterılıp, aspazdar tamaq pısıruge kırıstı. Tabiǧatty bıraz tamaşalaǧan soŋ, köpşılık bır töbenıŋ basyna jinaldy. Osy jerde türlı qyzyq kütıp tūrǧanyn bärı de sezgendei edı. Sebebı däl osy sätte tabiǧat ta Dombyra meiramyna quana qosylyp edı. Jadyraǧan kün, taulardyŋ bauraiyndaǧy kök maisa şöp, köleŋkelı aǧaştar, özennıŋ kümıs külkılı aǧyny – bärı-bärı «Dombyra Künı» qūtty bolsyn!» dep qūttyqtap tūrǧandai edı.
Sonymen meiram da bastalyp kettı. Dombyraşylar bırınen soŋ bırı küi tartyp, än şyrqady. Sodan soŋ toibasşy türlı oiyndarǧa kezek berdı. «Bala - bolaşaq» deidı qazaq. Aldymen ortaǧa jas büldırşınder şaqyryldy. Balalar ekı top bolyp bıletın maqal-mätelderın kezekpen aityp jatty. Bır top müdırse ekınşısı öz bılgenderın ortaǧa saldy. Balalarynyŋ jarysyna qyzyqqan ata-analar, keide şydamai oiynǧa özderı de aralasyp otyrdy. Körermen külkıge kömıldı dep osyndaida aitar bolar. Endı bır mezette maqal-mätel bılu jarysy jūmbaq jasyru oiynyna auysty. Būl saiysta öte qyzu öttı. Büldırşınderdıŋ osynşama bılgırlıgıne ülkender taŋ qalyp taŋdai qaǧysty. Toibasşy öz kezegınde barlyq jarysty bılıktı basqara bıldı. Maqtar jerde jaqsy sözder aityp qoldap, sürınıp jatqandardy demep otyrdy.
Sūraq-jauap jarysynan da eşkım şet qalmady. Türlı sūraqtar nysana retınde ūsynylyp, naqty ūşqyr jauap-jebeler sol nysanalarǧa döp tiıp jatty. «Reihstagqa tu tıkkende Rahymjan atanyŋ jasy qanşada edı?», «Ūşaqqa esımı berılgen qazaqtyŋ batyr qyzynyŋ aty kım?», «Menıŋ atym Qoja» kıtabyn kım jazdy?», «Sol attas filmde Qojanyŋ dauysyn, «Qyz Jıbek» filmındegı Jıbektıŋ dauysyn salyp söilegen artistıŋ aty kım?», «Qyz ben jıgıt küitartys saiysynda dombyrany aiaǧynyŋ başpaiymen tartyp jeŋıske jetken küişınıŋ esımın kım bıledı?», taǧysyn taǧylar. Būl jarystardyŋ bärı de körermenderdı talai ret külkıge qarq etıp jatty.
Köŋıl aspanǧa köterılgen qūstar siiaqty Alataudyŋ biıgıne samǧaǧandai köterıŋkı boldy. Közderı quanyşqa bölenıp, betterı bal-būl janǧan balalarǧa «Adyrna» bırlestıgı köp etıp syilyq daiyndap qoiǧan bolatyn. Būldırşınderdıŋ bırı de syilyqsyz qalǧan joq.
Qazaqtyŋ qai meiramy oiynsyz ötken?! Toibasşy endı «Arqan tartu» oiyny bastalatynyn jariialady. Qyzyq endı ǧana bastalǧandai. Balalar arqandy ekı jaqqa şırene tarta jöneldı. «Balasy bäigege şapsa, anasy üide otyryp taqymyn qysady» degennıŋ naǧyz özı däl osy jerde baiqaldy. Qyzy-qyza kelıp, balalar arqan tartysyp bolǧan soŋ, ata-analar men balalary qosylyp ekı jaq taǧy da arqan tartysty. «Adyrna» ūlttyq bırlestıgı meiramǧa jaqsylap daiyndalǧan eken, jeŋgenderge de jeŋılgenderge de syilyqtar molynan taratyldy.
Būl oiyndardyŋ bärı de kök maisa şöp üstınde ötıp jatty. Tuǧan jer tösınıŋ tättılıgı däl osy jerde sezıldı. Oiyndar arasynda än şyrqalyp, küi tartylyp jatty. Osy kezde toibasşy jaiau jarys bolatynyn jariialady. Qyz balalar bır bölek, ūl balalar bölek jarysatyn boldy. Naǧyz jarys endı bastaldy dese de bolǧandai. Türlı-tüstı kiım kigen balalar men qyzdar dalany gül siiaqty qūlpyrtyp jıbergendei. Jarysuşylar qatar-qatar tūryp dombyra küiı bastalyp kep bergende märenı betke alyp jügıre jöneldı. Osylaişa bırneşe ret qaitalandy. Jüirıkter eşqandai qiynşylyqtan taiynbaitynyn körsettı. Taǧy da jeŋımpazdar anyqtalyp, taǧy da köl-kösır syilyqtar taratylyp jatty.
Däl osy kezde dastarhan basyna şaqyrylǧan habar da jettı. Dämdı as kelgen dastarhan basynda, bırazdan soŋ küişıler men änşılerdıŋ jarysy ötetını habarlandy. «Adyrna» bırlestıgı Dombyra künın naǧyz halyqtyq etıp atap ötuge bel bailaǧan eken. Jarys jeŋımpazyn körermender anyqtaityny da aityldy. Solai boldy da.
Tamaq ışıp köŋılderı jailanǧan körermender köŋılı alabūrtyp Dombyra künın alǧaş atap ötıp jatqan osy quanyşty sätte taǧy da töbege jailanyp otyrdy. Dombyra jarysty ötkızu turaly, ädıl qazylar körermender ekenı taǧy da basa aityldy. Sonymen dala atty sahnaǧa bırınıŋ soŋynan bırı däulesker dombyraşylar kezegımen şyǧa bastady. Küi de oinaldy, än de şyrqaldy. Jūrtşylyqtyŋ quanyşynda şek joq! Ärine, tuǧan jerdıŋ tabiǧaty aiasynda dombyranyŋ dauysyn tyŋdaǧannan artyq qandai baqyt boluy mümkın?!
Mıne körermen jüregınde dombyra saiys ta köptegen şaqyrym bäigede ozyp kelgen arǧymaqtai sezım tudyrǧany anyq. Toibasşy jeŋımpazdy anyqtau erejesı turaly aitty. Är dombyraşynyŋ aty atalǧanda körermender qol şapalaqtauy tiıs. Qai saiysker küişınıŋ aty atalǧanda şapalaq qattyraq ūrylsa jeŋıs sonykı bolmaq. Sol dombyraşy qas şeber Almas Serıkūly Mūstafanyŋ öz qolymen jasaǧan dombyrasyn ielenbek.
Mıne toibasşy dombyraşylardyŋ atyn atai bastady. Är esım atalǧan saiyn tau jaŋǧyryqqandai boldy. Qolşaplaqtaular bırnşe ret qaitalandy. Osylaişa «Naǧyz qazaq dombyranyŋ» jeŋımpazy halyqtyq dauyspen, demokratiialyq türde anyqtaldy. «Adyrna» ūlttyq bırlestıgınıŋ basşysy Arman Äubäkır qazaqtyŋ kielı dombyrasyn jeŋımpaz Erkın Nūrhanǧa ūsyndy. Quanyşty dauystar men du qol şapalaqtyŋ dybysy tau şatqalyn taǧy da jaŋǧyryqtyrdy.
Qazaqstanda alǧaşqy ret «Dombyra Künı» osylai atalyp öttı.
Berdaly OSPAN,
«ADYRNA» ūlttyq portaly.
Fotosuretterdı tüsırgen: Jandos Nauryz.
