Qazaqstandyqtardyŋ 66,9%-ı qaruly küşterımız syrtqy äskeri qaqtyǧysqa tötep bere alatynyna senedı, bıraq jarǧyǧa qaişy äreketter men jemqorlyqqa alaŋdaidy
2025 jyldyŋ 28 tamyzynan 10 qyrküiegıne deiıngı aralyqta DEMOSCOPE qoǧamdyq pıkırge jedel monitoriŋ jürgızu biurosy el azamattary arasynda «Qazaqstan Respublikasynyŋ Qaruly küşterın qabyldau» taqyrybynda saualnama jürgızdı. Jobany MediaNet Halyqaralyq jurnalistika ortalyǧy PAPERLAB zertteu ortalyǧymen yntymaqtasa otyryp, Konrad Adenauer atyndaǧy qordyŋ qoldauymen jüzege asyrdy.
Älem elderı äskerınıŋ atys quatyn körsetetın jahandyq Global Firepower reitingıne säikes, Qazaqstannyŋ qaruly küşterı Ortalyq Aziia elderı arasynda köş bastap, 145 eldıŋ ışınde 57-orynda tūr. Özbekstan äskerı 58-orynda bolsa, Türkımenstan – 77, Qyrǧyzstan – 105, al Täjıkstan 108-orynda.
DEMOSCOPE biurosy respublika qaruly küşterınıŋ äskeri küş-quatyn qazaqstandyqtar qalai baǧalaitynyn bılu üşın saualnama jürgızdı. Saualnama qorytyndysy respondentterdıŋ köpşılıgı (66,9%) äskerımız eldı qorǧauǧa qauqarly ekenıne senetının körsettı. Olardyŋ üşten bırı (31,9%) būǧan tolyqtai senetının aitsa, üşten bırınen säl astamy (35%) qorǧai alatynyna aitarlyqtai senedı. Jalpy respondentterdıŋ 26,2%-ı otandyq qaruly küşter äskeri qaqtyǧysqa toitarys bere alatynyna kümän keltıredı: 15,8%-ı qorǧai almaityn şyǧar dese, 10,4%-ı äskerımız eldı şabuyldan müldem qorǧai almaidy dep sanaidy.
Saualnamaǧa qatysuşylar Qazaqstan äskerı üşın öte maŋyzdy degen mäselelerdı de atap körsettı:
-
Jarǧyǧa qaişy qarym-qatynas pen zorlyq, älımjettık deŋgeiınıŋ joǧary boluy (37,8%)
-
Jemqorlyq deŋgeiınıŋ joǧarylyǧy (34,9%)
-
Materialdyq-tehnikalyq bazanyŋ eskılıgı (30,9%).
Qazaqstandyqtardyŋ äskeri qyzmettı öteuge niettı jäne daiyn boluyna yqpal etetın negızgı faktor älımjettık boluy mümkın ekenı anyq.
Saualnamaǧa qatysuşylardan jaqyn adamy (bauyry nemese ūly) Qazaqstan äskerıne şaqyrtu alsa ne ısteitının sūradyq. Respondentterdıŋ üşten bırı (31,9%) jaqyny üşın qorqatynyn körsetuı jaidan-jai emes: 21,9%-ı qoldaitynyn, bıraq qatty uaiymdaitynyn aitsa, 6,5%-ı äskerge barmaudyŋ zaŋdy jolyn tabuǧa kömektesetının jasyrmady, al 2,9%-ı jaqyn adamy äskerge barmauy üşın basqa joldardy da qarastyratynyn aşyq moiyndady. Degenmen, respondentterdıŋ 40%-ı jaqyn adamynyŋ äskerge baruyn tolyq qoldaitynyn aitty. Taǧy 23,5%-ı aralaspaitynyn, äskerge şaqyrylǧan adam şeşımdı özı qabyldauy qajettıgın jetkızdı.
Qaruly küşterge qazaqstandyq jastardyŋ bergen baǧasy nazar audartady. Zertteu 18–29 jas aralyǧyndaǧy respondentterdıŋ közqarasy basqa toptardan erekşelenetının körsettı. Jastar arasynda jaqynynyŋ äskerge baruyn tolyqtai qoldaityndardyŋ ülesı az – 32,4%, al ortaşa körsetkış – 41,3%.
Būǧan qosa, jastardyŋ jartysyna juyǧy (44,7%) tolyqtai kelısımşartqa ötudı qoldaidy (ortaşa körsetkış – 36,7%). Sonymen bırge, äskerdegı älımjettık pen zorlyqqa alaŋdaitynyn bıldırgen jastar da köp: jalpy 33,6% bolsa, jastar arasynda 40,6%.
Tüitkıldı mäseleler bar ekenıne qaramastan, respondentterdıŋ 61,7%-y Qazaqstannyŋ qaruly küşterıne senedı, äskerge senbeitınderdıŋ ülesı – 13%. 22,3%-ı beitarap qaraidy.
Älemdegı kürdelı geosaiasi jaǧdailardy eskere otyryp, respondentterden aldaǧy 5 jylda Qazaqstannyŋ qatysuymen bolatyn äskeri qaqtyǧystardyŋ yqtimaldyǧyn baǧalaudy sūradyq. Jalpy 14%-ı mūndai jaǧdai boluy mümkın ekenın joqqa şyǧarmaidy: 7,1%-ı äskeri qaqtyǧys boluy äbden mümkın dese, 6,9%-ı mümkın şyǧar dep sanaidy. 42,9%-ı qaqtyǧys boluy mümkın emes dep esepteidı, 29,7%-ı qaqtyǧys yqtimaldyǧyn öte tömen sanasa, 13,2%-ı tömen şyǧar deidı. Respondentterdıŋ taǧy 28%-ı äskeri qaqtyǧys yqtimaldyǧyna ortaşa baǧa bergen.
DEMOSCOPE saualnama barysynda Qazaqstan bırınşı kezekte kımmen äskeri yntymaqtastyqty damytuy qajet ekenın de saralap, azamattardyŋ pıkırın bıldı (būl sūraqqa bırneşe nūsqa taŋdauǧa mümkındık berıldı). Respondentterdıŋ 29,3%-ı Reseimen jäne ŪQŞŪ-men yntymaqtasudy jön köretının aitsa, 27,5%-ı NATO elderımen (mysaly, AQŞ jäne Türkiia) ärıptestıktı qūp köredı.
22,6%-ı ŞYŪ aiasynda Qytaimen äskeri odaq bolǧan dūrys dese, 20%-ı Ortalyq Aziia elderımen özara bailanysty nyǧaitudy jön köredı. Qalǧan 18,4%-ı Qazaqstan beitarap ūstanymda bolyp, meilınşe äskeri odaqtardan aulaq bolǧany jön dep sanaidy.
Qazaqstan äskerın baǧalauǧa yqpal etetın maŋyzdy faktordyŋ bırı – äskeri mamandyqtyŋ qazırgı kezdegı bedelı. Jauap bergenderdıŋ köpşılıgı (jalpy 69,9%) äskeri qyzmettı bedeldı dep sanasa, 23%-ı olai dep eseptemeidı.
Qazır Qazaqstanda äskerdı jasaqtaudyŋ aralas jüiesı qoldanysta: äskerge şaqyru jäne kelısımşartpen qyzmet etu. Saualnamaǧa qatysuşylardan qai ülgını meilınşe tiımdı sanaitynyn da sūradyq. 36,6%-ı tolyqtai kelısımşartqa köşu kerek dese, 36,5%-ı äskeri boryşyn öteuge barşany mındetteudı qūp köredı. 17%-ı qazırgı aralas jüienı saqtap qalu kerek dep sanaidy.
DEMOSCOPE zertteuı Qazaqstan äskerın qabyldauda belgılı bır qoǧamdyq dissonans bar ekenın körsettı. Respublikanyŋ qaruly küşterıne jäne onyŋ qauqaryna degen senım joǧary bolǧanymen, älımjettık, jemqorlyq, materialdyq-tehnikalyq bazanyŋ jetkılıksız boluy siiaqty ışkı mäselelerge Qazaqstan qoǧamy alaŋdaitynyn baiqatty.
