Buker syilyǧynyŋ ädebi komitetı Ūlybritaniiada ūsynylatyn eŋ bedeldı ädebi syilyqtardyŋ bırıne ümıtkerlerdıŋ tızımın jariialaǧan bolatyn. Ümıtkerler kım, olardyŋ şyǧarmalary qandai?
Alty romannan tūratyn qysqa tızımdı bekıtken qazylar alqasyna jazuşy, 1993 jylǧy Buker syilyǧynyŋ iegerı Roddi Doil töraǧalyq ettı. Ol taŋdalǧan avtorlardyŋ «aǧylşyn tılı men baiandau yrǧaǧyn jetık meŋgergenın» jäne olardyŋ kıtaptarynyŋ «tamaşa jazylǧanyn jäne adamgerşılıkke toly ekenın» atap ötken. 2025 jylǧy Buker syilyǧynyŋ jeŋımpazy 10 qaraşada Londonda ötetın saltanatta jariialanady. Jeŋımpazǧa 50 myŋ funt sterling (ekvivalentte – 34 mln 889 myŋ teŋge) syiǧa tartylady.
Tızımdegı şyǧarmalar qandai?
1) «Qolşyraq» (Flashlight). Avtory: Susan Choi, tegı – Oŋtüstık Koreialyq Amerika azamaty. AQŞ memlekettık kıtap syilyǧynyŋ iegerı. Ondaǧan jyl uaqyt jäne bırneşe qūrlyqty auqymdy qamti otyryp, otbasy, joǧaltu, estemeler jäne özımız de baiqai almaityn närseler jaǧynan qalai qalyptasatynymyz jönınde egjei-tegjeilı tekseru-zertteu jürgızgen. Otbasynyŋ oiran boluynan tuyndaityn qasıret pen qate közqarastardy aşalap, otbasynyŋ arqauy süiıspenşılık ekenın işaralaidy.
Mamyrajai jazdyŋ bır keşınde Luisa äkesımen bırge jaǧalauda seruendep jüredı. Äkesınıŋ qolynda – qolşyraq. Äkesı maltu bılmeidı. Elder keiın Luisany teŋız jaǧasynda malmandai su bolyp, şala jansar jatqan jerınen tauyp alady. On jastaǧy ony äkesı tastap kete bardy. Onyŋ äkesıne ne boldy? Uaqyt pen keiıpkerler arasyndaǧy nazar tūrǧysynyŋ özgerısı arqyly, teŋız jaǧasyndaǧy sol bır keşke qaita oralyp, bır otbasynyŋ baqytsyzdyq jaǧdaiyna üŋıle otyryp, olardyŋ tarihtyŋ jasyryn irımıne batyp kete barǧanyn baiandaidy.
2) «Qysqy jer» (The Land in Winter).
Avtory: Andrew Miller – Ūlybritaniia jazuşysy. 1962 jyly jeltoqsanda, Ūlybritaniianyŋ şalǧai bır auylyndaǧy eldı mekenge qonys tepken körşı ekı otbasy aǧaryp atqan aq taŋda öz tırlıkterıne kırıstı. Därıger Erık Parri qystaqty aralauǧa kettı. Onyŋ ai-künı taiap otyrǧan äielı Eirene küieuı ekeuınıŋ barǧan saiyn alşaqtap bara jatqan erlı-zaiyptylyq qatynasyna basy qatyp, aiadai üide küibeŋdep jür. Fermaǧa jaqyn maŋda tūratyn Rita da auyr aiaq. Ol ferma qojaiynynyŋ zaiyby boluǧa qanşa qūlşynyp baqsa da, köz aldynan küieuı Billdyŋ betaldy baibalam salatyn beinesı keter emes.
Būl kıtap neke jäne adami qarym-qatynastaǧy kılteŋ buyndarǧa yjdaǧatpen zer salyp, oqyrmandy oi iırımıne üiırıp ala jöneledı. Eger adamdar qysqy jerdei suyq bolsa, berısı jeke tūlǧa, arysy memlekette jaisyz özgerıster tuyndaidy degen oi tüiındegen.
3) «Sarqyndy ömır saryny» (The Rest of Our Lives).
Avtory: amerikalyq Ben Markovits. AQŞ-taǧy nekeden ajyrasqan orta jastaǧylardyŋ daǧdarysy, adasuy, aljasuy, qaiǧy-qasıretı söz bolady. Adam tırlıgı jolairyǧyna jolyqqanda, tūrmysty paiymdap, baiypty şeşım qabyldauǧa jeteleitın qybylanama spettı roman. Äielı on ekı jyl būryn köŋıldes tauyp alǧandyqtan, Tom Leverdt «süt kenjem düniege kelgen künı qatynymnan jyraqtaimyn» degen şeşımge keledı. Qyzyn universitetke apara jatqan onyŋ oiyna özınıŋ osy şeşımı orala kettı. Sonymen ol üiıne qaitudyŋ ornyna, josparsyz jolǧa şyǧyp, batysty betke alyp üdere tartyp, universitettegı syrdeste dosyna, köne ǧaşyǧyna, aǧa-ınılerıne, ūlyna barady. Odan ärı Kaliforniiaǧa ketudı de oilaidy. Ol üş ūiyqtasa tüsıne enbegen bualdyr bolaşaqqa attanyp bara jatyp, ötken ömırı men qazırgı talǧamy jönınde oiǧa şomady. Osy talǧamy ony qazırgı realdyqqa jetelep äkeledı.
Būl kıtap sarqyndy ömırımız tyŋ bır hikaiamyzdyŋ bastaluy bolǧan kezde ne ısteu kerektıgımızdı baiandaityn hikaia.
4) «Tyŋdau» (Audition).
Avtory: Katie Kitamura, tegı – japondyq Amerika azamaty. Ekeuı Manhettendaǧy bır dämhanaǧa tüskı asqa otyrady. Bıreuı – aldaǧy qoiylymǧa daiyndalyp jürgen tamaşa aktrisa. Al uyzdai jas jıgıt onyŋ ūly sekıldı. Äiel – jıgıttıŋ kımı? Jıgıt – äieldıŋ şe? Qūrylymy şymyr, oiy tereŋ būl romanda ekı oqiǧa talasa-tarmasa örbi otyryp, kündelıktı ömırde oinap jürgen rölımız jönındegı tüsınıkke – jar, ata-ana, jaratuşy, paiǧambar, sondai-aq är jolǧy qoiylym bürkemelegen aqiqat, äsırese täuır tüsınemın dep sanaityn adamdarymyz jasyrǧan şyndyq sekıldılerge basqa tūrǧydan tüsınıkteme bergendei…
Roman myna qoǧamdyq şyndyqty aiqyndaidy: būl künde jeke tūlǧalardyŋ tūrmys-tırlıgı barǧan saiyn äleumettık mäsele retınde qarastyrylatyndyqtan, ärbır adam amalsyz ärtıstıŋ rölın somdauda.
5) «Tän» (Flesh).
Avtory: David Szalay, tegı – vengriialyq Ūlybritaniia azamaty. Bas keiıpkerdıŋ jastyq şaǧynan orta jasqa deiıngı, Vengriiadan Londonǧa deiıngı keşırmelerı söz bolady. On neşedegı İstvan men anasy Vengriiada typ-tynyş kün keşırıp keledı. Öte ūialşaq būl bala qalaǧa kelgen kezde sabaqtastarymen tıl tabysa almai, ekı ortada oqşau qalady. Ol bırqydyru oqiǧalarǧa duşar bolyp, qūrdastarynyŋ, anasynyŋ jäne özınıŋ beitanys adamyna ainalady. Balalyq bal däurenıne erte qoştasqan ol ruhy basqaǧa özgergen tänın süirei jürıp kün keşıredı.
Jazuşy nanymdy oqiǧalar arqyly qajymas adam tırlıgın, auyr tragediialardy aişyqtaidy. Romanda jahandanu däuırındegı qoǧamdyq tūraqsyzdyq, zorlyq-zombylyq jäne onyŋ adam janyna salar öşpes jarasy körınıs tabady.
6) «Sonia men Sannidyŋ ǧaryptyǧy» (The Loneliness of Sonia and Sunny).
Avtory: Kiran Desai – ündıstandyq jazuşy. Ol būl şyǧarmasyn 20 jyl jazǧan. Sonia men Sanni poiyzda alǧaş jolyqqanda-aq bır-bırlerın ūnatyp qalady. Bualdyr bolaşaq olardy tabystyrsa da, ata-äjelerınıŋ basqaǧa qūda bolyp qoiǧandyǧy sebeptı, amalsyz aiyrylysady. Şyǧarma jazuǧa qūlyqty Sonia qarly taularǧa baryp, jūmysyn aiaqtap, Ündıstandaǧy otbasyna oralǧan. Ol bır kezderı özı jaqyndyq tanytyp, şabyt alǧan suretşınıŋ uly tyrnaǧyna ılınuden qorqady. Al Sanni bolsa, Niu-Iorkke qonystanǧan bosqyn jurnalist. Anasynyŋ teperşıgı men äuletterınen jalǧasyp kele jatqan zorlyq-zombylyqtan qaşyp şyqqan.
Būl kıtapta ekı jastyŋ öz ömırlerın qalyptastyru barysynda döp kelgen ūlt, tap, näsıl, tarih jäne ūrpaqtar ara bailanystar syndy mäseleler körınıs tabady.
Qoǧamdyq realizm men syrly realizmdı tyǧyz qabystyrǧan būl roman mahabbat pen otbasy, Ündıstan men Amerika, dästür men qazırgı zaman jönındegı tarihi dastan.
Qytai tılınen audarǧan: Qausylhan Qasymhanūly
