Qurmet degenimiz – jalpy adamzatty moıyndaý jáne árkimge, olardyń dúnıetanymdyq kózqarastary qanshalyqty ártúrli bolsa da, adamgershiliginiń arqasynda laıyqty qurmetpen qaraýǵa daıyn bolý. Bul tómengi áleýmettik pozıııalardy ıelengenderge qalaı qaraıtynymyz sııaqty, joǵaryraq adamdarǵa qalaı jaýap beretinimiz týraly. Adamdardy qurmetteý (jáne olardyń óz kózqarastaryn ustaný quqyǵy) men olardyń ne senetinin nemese ózin qalaı ustaıtynyn tańdaýsyz qurmetteý arasynda mańyzdy aıyrmashylyq bar. Biz basqalarǵa olardyń naqty doktrınalarymen nemese áreketterimen kelispeı-aq qurmet kórsete alamyz.
Túsiný basqa bireýdiń sóıleskisi keletin nársesiniń mánine jetý úshin ne aıtyp jatqanyn túsiný qabiletin bildiredi. Muny isteý úshin adamnyń dúnıetanymyn baǵalaý úshin óziniń aldyn ala túsinikterin tastaýǵa daıyn bolý kerek. Demek, túsiný adamnyń óz mádenıeti men tájirıbesi oılaý nemese áreket etýdiń jalǵyz úlgileri emes ekenin moıyndaýdy qamtıdy.
Qurmet sııaqty, túsiný basqalardyń kózqarastarymen nemese nanymdarymen kelisý degendi bildirmeıdi. Sondyqtan, adamdar ustanatyn ártúrli kózqarastardy eskere otyryp, birdeńe isteý týraly konsensýs kez kelgen biraýyzdy kózqarastyń qajettiligimen alǵyshart emes. Barlyǵynyń bir kózqarasqa nemese senimge baǵynýyn talap etýge bolmaıdy.
Sondaı-aq qurmettemeýdi jáne qurmettemeýdiń ne ekenin túsiný mańyzdy. Jeke adamǵa nemese qoǵamǵa qurmetsizdik olardyń qatysýy men qajettilikterin elemeı, jaı ǵana passıvti qabyldamaý arqyly kórinýi múmkin. Eń kedeı adamdardyń – kedeıligi, áleýmettik mártebesi, jynysy nemese múgedektigi boıynsha shettetilgen adamdar – jıi jumyldyrý jáne talaptar qoıý úshin eń az kúshke ıe. Jergilikti qyzmetter joǵary sapaly bolýy múmkin, biraq áli de kedeı áıelderdi mal sııaqty sezinetin nemese odan da nasharlaıtyn jolmen jetkizilýi múmkin. Al áıel bolý sizdiń standartty emes qyzmetti alatynyńyzǵa senimdi ekenińizdi bildirýi múmkin. Emhanada, avtobýsta nemese dúkende kózge kórinbeıtin nemese mańyzdy emes dep qaraý qurmetsizdiktiń belgisi. Sondaı-aq, bılikke taǵaıyndalǵandarǵa olardyń minez-qulqyna baılanysty emes, tek bılikke ıe bolǵany úshin qurmettemeýshilik jasalýy múmkin. Syılastyq bizdiń barlyq qarym-qatynasymyzǵa tán qasıet bolýy kerek.
Qurmet pen túsinistik «Dostastyq kózqarasy» dep ataýǵa bolatyn qundylyqtardyń negizinde jatyr. Bul kózqaras dıalog arqyly isterdi jasaý dástúrin qamtıdy. Munda árkimniń sóıleýge, tyńdaýǵa jáne ortaq pikirge kelý úshin keńes alýǵa quqyǵy bar. Bul ortaq proeske jáne adamdardyń - barlyq adamdar, qanshalyqty ártúrli bolsa da - osy proesti paıdalana alatyndyǵyna senýdi qamtıdy. Negizinde bul konsensýs izdeý jáne ortaq pikirge kelýge ákelgen proesti baǵalaý týraly.
Dıalog prınıpin bir jaqty jeńiske emes, bir-birin qurmetteýge jáne túsinistikke qol jetkizýge umtylýdyń bir bóligi retinde qarastyrýǵa bolady. Is júzinde Dostastyq músheleri arasyndaǵy dıalog árqashan kelisimdi qamtymaıdy. Shynynda da, qoldanylǵan tásildi kelisilgen perspektıvasyz, biraq keıbir kelisilgen jáne moıyndalǵan nárselerdi qalaı isteý kerektigi týraly jalpy qaǵıdalar arqyly jetý dep sıpattaýǵa bolady.
Birinshi ret 1971 jyly Sıngapýrde kelisilgen, sodan keıin 1991 jyly Hararede rastalǵan Dostastyq prınıpteriniń Deklaraııasy Dostastyq elderiniń qurmet pen túsinistikke bergen mańyzdylyǵyn kórsetedi. Bul Qaǵıdalar jynysyna, násiline, túsine, senimine nemese saıası senimine qaramastan barlyq azamattardyń adam quqyqtaryna jáne násildik alalaýshylyqqa jáne násildik qysymnyń barlyq túrlerine múldem qarsy turý qajettiligine basa nazar aýdarady. Olar ekonomıkalyq jáne áleýmettik damýdyń ózektiligin jáne neǵurlym ádiletti halyqaralyq qoǵamǵa qol jetkizý úshin ómir súrý deńgeıindegi teńsizdikterdi birtindep joıý qajettigin moıyndaıdy. Olar sondaı-aq azamattyq qoǵamnyń, sonyń ishinde áıelder men jastardyń erkin jáne demokratııalyq úderister arqyly belsendi qatysýynyń mańyzdylyǵyn rastaıdy.
Dostastyqtyń jeke adamdary men elderi halyqtardy otarshyldyq pen aparteıdten bosatýǵa kómektesýde katalıtıkalyq ról atqaryp, qurmet pen túsinistikti is júzinde qoldanýda qundy tájirıbege ıe. Dostastyqtyń kóp etnıkalyq jáne kópkonfessııalyq músheligi baı men kedeı, kúshti jáne álsiz, kasta men taptyń bólinýimen erekshelenetin ártúrli konfessııalardy, mádenıetter men qoǵamdardy qamtıdy. Demek, Dostastyq qazirgi qaqtyǵystar áleminde kezdesetin qıyndyqtardyń mıkrokosmosy, sonymen qatar qarsylasý arqyly emes, barlyq taraptardyń dıalogtyq proesterge tolyq qatysýǵa negizgi quqyǵy bar kelisim arqyly sheshimderdi tabý tabandylyǵy.
Sonymen qatar, Dostastyqta qurmet pen túsinistikti is júzinde qoldanýda irgeli bolyp tabylatyn jumys isteýdiń qalyptasqan ádisteri bar. Uıym qarama-qaıshylyqty emes, konsensýaldy pikirtalasqa umtylady. Ol demokratııa men tıimdi basqarý, adam quqyqtary, sonyń ishinde áıelder quqyqtary nemese damý men ekonomıkalyq ádilettiliktiń mańyzdylyǵy boıynsha múshe memleketter kelise alatyn prınıpterdi izdeıdi. Bul beıresmı jáne qaýip tóndirmeıtin jáne qoǵamdyq emes ádistermen sahna artynda jumys isteýge beıim.
Sonymen birge, qaýymdastyqtaǵy úkimettik emes baılanystardyń baılyǵy, Dostastyqtyń azamattyq qoǵamy arqyly, qurmet pen túsinistikke járdemdesý úshin osy qundylyqtardyń maǵynasy men qoldanylýy bar mádenı kontekstke jumys isteıdi. Dostastyq ınstıtýttary men qoǵamdary qurmet pen túsinistikti qalyptastyrý úshin Dostastyqtyń ártúrli elderiniń músheleri arasynda, sonyń ishinde jastar arasynda pikir almasýǵa jáne pikir almasýǵa qalaı úles qosatynynyń kóptegen praktıkalyq mysaldary bar.
