Qūrmet degenımız – jalpy adamzatty moiyndau jäne ärkımge, olardyŋ dünietanymdyq közqarastary qanşalyqty ärtürlı bolsa da, adamgerşılıgınıŋ arqasynda laiyqty qūrmetpen qarauǧa daiyn bolu. Būl tömengı äleumettık pozisiialardy ielengenderge qalai qaraitynymyz siiaqty, joǧaryraq adamdarǧa qalai jauap beretınımız turaly. Adamdardy qūrmetteu (jäne olardyŋ öz közqarastaryn ūstanu qūqyǧy) men olardyŋ ne senetının nemese özın qalai ūstaitynyn taŋdausyz qūrmetteu arasynda maŋyzdy aiyrmaşylyq bar. Bız basqalarǧa olardyŋ naqty doktrinalarymen nemese äreketterımen kelıspei-aq qūrmet körsete alamyz.
Tüsınu basqa bıreudıŋ söileskısı keletın närsesınıŋ mänıne jetu üşın ne aityp jatqanyn tüsınu qabıletın bıldıredı. Mūny ısteu üşın adamnyŋ dünietanymyn baǧalau üşın özınıŋ aldyn ala tüsınıkterın tastauǧa daiyn bolu kerek. Demek, tüsınu adamnyŋ öz mädenietı men täjıribesı oilau nemese äreket etudıŋ jalǧyz ülgılerı emes ekenın moiyndaudy qamtidy.
Qūrmet siiaqty, tüsınu basqalardyŋ közqarastarymen nemese nanymdarymen kelısu degendı bıldırmeidı. Sondyqtan, adamdar ūstanatyn ärtürlı közqarastardy eskere otyryp, bırdeŋe ısteu turaly konsensus kez kelgen bırauyzdy közqarastyŋ qajettılıgımen alǧyşart emes. Barlyǧynyŋ bır közqarasqa nemese senımge baǧynuyn talap etuge bolmaidy.
Sondai-aq qūrmettemeudı jäne qūrmettemeudıŋ ne ekenın tüsınu maŋyzdy. Jeke adamǧa nemese qoǧamǧa qūrmetsızdık olardyŋ qatysuy men qajettılıkterın elemei, jai ǧana passivtı qabyldamau arqyly körınuı mümkın. Eŋ kedei adamdardyŋ – kedeilıgı, äleumettık märtebesı, jynysy nemese mügedektıgı boiynşa şettetılgen adamdar – jiı jūmyldyru jäne talaptar qoiu üşın eŋ az küşke ie. Jergılıktı qyzmetter joǧary sapaly boluy mümkın, bıraq älı de kedei äielderdı mal siiaqty sezınetın nemese odan da naşarlaityn jolmen jetkızıluı mümkın. Al äiel bolu sızdıŋ standartty emes qyzmettı alatynyŋyzǧa senımdı ekenıŋızdı bıldıruı mümkın. Emhanada, avtobusta nemese dükende közge körınbeitın nemese maŋyzdy emes dep qarau qūrmetsızdıktıŋ belgısı. Sondai-aq, bilıkke taǧaiyndalǧandarǧa olardyŋ mınez-qūlqyna bailanysty emes, tek bilıkke ie bolǧany üşın qūrmettemeuşılık jasaluy mümkın. Syilastyq bızdıŋ barlyq qarym-qatynasymyzǧa tän qasiet boluy kerek.
Qūrmet pen tüsınıstık «Dostastyq közqarasy» dep atauǧa bolatyn qūndylyqtardyŋ negızınde jatyr. Būl közqaras dialog arqyly ısterdı jasau dästürın qamtidy. Mūnda ärkımnıŋ söileuge, tyŋdauǧa jäne ortaq pıkırge kelu üşın keŋes aluǧa qūqyǧy bar. Būl ortaq proseske jäne adamdardyŋ - barlyq adamdar, qanşalyqty ärtürlı bolsa da - osy prosestı paidalana alatyndyǧyna senudı qamtidy. Negızınde būl konsensus ızdeu jäne ortaq pıkırge keluge äkelgen prosestı baǧalau turaly.
Dialog prinsipın bır jaqty jeŋıske emes, bır-bırın qūrmetteuge jäne tüsınıstıkke qol jetkızuge ūmtyludyŋ bır bölıgı retınde qarastyruǧa bolady. Is jüzınde Dostastyq müşelerı arasyndaǧy dialog ärqaşan kelısımdı qamtymaidy. Şynynda da, qoldanylǧan täsıldı kelısılgen perspektivasyz, bıraq keibır kelısılgen jäne moiyndalǧan närselerdı qalai ısteu kerektıgı turaly jalpy qaǧidalar arqyly jetu dep sipattauǧa bolady.
Bırınşı ret 1971 jyly Singapurde kelısılgen, sodan keiın 1991 jyly Hararede rastalǧan Dostastyq prinsipterınıŋ Deklarasiiasy Dostastyq elderınıŋ qūrmet pen tüsınıstıkke bergen maŋyzdylyǧyn körsetedı. Būl Qaǧidalar jynysyna, näsılıne, tüsıne, senımıne nemese saiasi senımıne qaramastan barlyq azamattardyŋ adam qūqyqtaryna jäne näsıldık alalauşylyqqa jäne näsıldık qysymnyŋ barlyq türlerıne müldem qarsy tūru qajettılıgıne basa nazar audarady. Olar ekonomikalyq jäne äleumettık damudyŋ özektılıgın jäne neǧūrlym ädılettı halyqaralyq qoǧamǧa qol jetkızu üşın ömır süru deŋgeiındegı teŋsızdıkterdı bırtındep joiu qajettıgın moiyndaidy. Olar sondai-aq azamattyq qoǧamnyŋ, sonyŋ ışınde äielder men jastardyŋ erkın jäne demokratiialyq üderıster arqyly belsendı qatysuynyŋ maŋyzdylyǧyn rastaidy.
Dostastyqtyŋ jeke adamdary men elderı halyqtardy otarşyldyq pen aparteidten bosatuǧa kömektesude katalitikalyq röl atqaryp, qūrmet pen tüsınıstıktı ıs jüzınde qoldanuda qūndy täjıribege ie. Dostastyqtyŋ köp etnikalyq jäne köpkonfessiialyq müşelıgı bai men kedei, küştı jäne älsız, kasta men taptyŋ bölınuımen erekşelenetın ärtürlı konfessiialardy, mädenietter men qoǧamdardy qamtidy. Demek, Dostastyq qazırgı qaqtyǧystar älemınde kezdesetın qiyndyqtardyŋ mikrokosmosy, sonymen qatar qarsylasu arqyly emes, barlyq taraptardyŋ dialogtyq prosesterge tolyq qatysuǧa negızgı qūqyǧy bar kelısım arqyly şeşımderdı tabu tabandylyǧy.
Sonymen qatar, Dostastyqta qūrmet pen tüsınıstıktı ıs jüzınde qoldanuda ırgelı bolyp tabylatyn jūmys ısteudıŋ qalyptasqan ädısterı bar. Ūiym qarama-qaişylyqty emes, konsensualdy pıkırtalasqa ūmtylady. Ol demokratiia men tiımdı basqaru, adam qūqyqtary, sonyŋ ışınde äielder qūqyqtary nemese damu men ekonomikalyq ädılettılıktıŋ maŋyzdylyǧy boiynşa müşe memleketter kelıse alatyn prinsipterdı ızdeidı. Būl beiresmi jäne qauıp töndırmeitın jäne qoǧamdyq emes ädıstermen sahna artynda jūmys ısteuge beiım.
Sonymen bırge, qauymdastyqtaǧy ükımettık emes bailanystardyŋ bailyǧy, Dostastyqtyŋ azamattyq qoǧamy arqyly, qūrmet pen tüsınıstıkke järdemdesu üşın osy qūndylyqtardyŋ maǧynasy men qoldanyluy bar mädeni kontekstke jūmys ısteidı. Dostastyq instituttary men qoǧamdary qūrmet pen tüsınıstıktı qalyptastyru üşın Dostastyqtyŋ ärtürlı elderınıŋ müşelerı arasynda, sonyŋ ışınde jastar arasynda pıkır almasuǧa jäne pıkır almasuǧa qalai üles qosatynynyŋ köptegen praktikalyq mysaldary bar.
