Masyldyqpen kürestı jūmys ısteitın taptarǧa jeŋıldık qarastyrudan bastaǧanymyz jön – Bauyrjan Mūratbekūly

Būǧan deiın «memleketten ala bersem» deitın jatyp ışer jalqaulardy jaǧymyz talǧanşa synadyq, mınedık. Tıptı Prezident Qasym-Jomart Toqaevtyŋ özı būl jaily joldauynda aityp, sausaǧyn qozǧaltqysy kelmeitınderdıŋ sanalaryn sılkıntuge küş salyp kördı. Qoǧamdy masyldyqtan aryluǧa şaqyrdy. Osy mäsele töŋıregınde «Adyrna» ūlttyq portalynyŋ tılşısı ekonomist Bauyrjan Mūratbekūlymen sūhbattasyp körgendı jön kördı. – Al endı sūraq. Sızdıŋ tüsınıgıŋızde äleumettık masyldyq degenımız ne? – Menıŋ tüsınıgımde, masyldyq – qoǧamdy qūldyrauǧa alyp baratyn ındet. Qazırgı uaqytta köbıne eŋbekke jaramsyz, qart adamdarǧa, 18 jasqa tolmaǧan, mügedektıgı bar, özdıgınen eŋbek ete almaityn adamdarǧa qatysty aitylyp jür.. Elımız soŋǧy uaqyttarda äleumettık memleketke ainalu baǧytynda qarqyndy jūmys atqaryp keledı. Qala berdı karantindık şaralar kezeŋınde de azamattarǧa äleumettık jeŋıldıkter jasaldy. Jalpy memleket azamattaryn jerde qaldyryp jatqany joq. Jūmys ıstemeitın azamattardyŋ barlyǧyna derlık berıletın qarajattar bar. Bıraq ta būl köpşılıkke kerı äserın tigızude. Naqtyraq aitqanda, halyqtyŋ bılımge, eŋbek etuge degen yntasynyŋ bäseŋdeuıne äkelıp soqtyrdy. Iаǧni äleumettık masyldyq etek ala bastady. Mäselen, elımızde 19 mln halyq bar bolsa, sonyŋ jartysynan astamy eŋbekke jaramdy. Bıraq sonyŋ özı bızge jetkılıksız. Öitkenı bız tolyqqandy qajettılıkterımızdı ötei almai otyrmyz. Sondai-aq bızde bılıktı mamandardyŋ joǧary jalaqy ızdep şetelge ketıp qalu ürdısı tyiylar emes. Kün saiyn artpasa, kemıgenın körgen emespın. Onymen qosa geosaiasi ahualdyŋ uşyǧuyna bailanysty Reseiden kelıp jatqan migranttardyŋ özı bızdegı onsyzda mäz emes äleumettık masyldyqtyŋ odar ärı uşyǧyp ketuıne yqpal etıp jatyr. Halyqaralyq täjıribede ötken ǧasyrdyŋ 1975 jyldary Ūlybritaniiada halyqtyŋ saiasi reformalar men bilıkke qarsy keluın azaitu maqsatynda «spending heng» degen arnaiy zaŋ qabyldanǧan eken. Ol zaŋ äleumettık az qamtylǧan azamattarǧa qoldau körsetuge baǧyttalǧan bolatyn. Oǧan säikes, jūmys ısteiın azamattardyŋ jalaqysyna bır rettık aqşalai kömek qosylyp otyrǧan. Iаǧni bır jolǧy aksiia siiaqty. Säikesınşe, äleumettık jaǧdaidy retteuı kerek bolǧan baǧdarlama kerı jūmys jasai bastaǧan. Nätijesınde, aksiianyŋ özı memlekettıŋ ekonomikasyn qūldyratuǧa sep bolǧan desedı. Oǧan ne sebep? Ärine, adamdardyŋ eŋbep etıp, käsıp qyludy toqtatuy. Olar būrynǧy ädetınen jaŋylyp, jeŋıldıktı masyldyqqa ainaldyryp alǧan. Būdan halyqqa äleumettık kömek jasamau kerek eken degen oi tüimeuımız kerek. Tek qana äleumettık qoldau körsetudıŋ özge täsılderın qarastyrǧanymyz dūrys. Adamdardyŋ jūmys ısteuge degen yntasyn öşıretın äreketterge barmauymyz tiıs. Osylaişa, olar adamdardyŋ jūmysqa degen qyzyǧuşylyǧyn tömendetıp aldy. – Ükımet «beremın» dep bärın jaman üirettı dep oilaisyz ba? Bügıngı qoǧam mūqtajdyq pen masyldyqty aiyra almai jür me? – Bızdegı jaǧdai da mäz emes. Masyldyq köŋıl-küi beleŋ alyp tūr deuge bolady. Būl sonau Keŋes odaǧy ydyraǧan sätten berı jalǧasyp kele jatqan prosess. Öitkenı bız odaq qūramynda bolǧan sätte jalaqy alu jüiesı bärıne bırdei boldy. Jaqsy jūmys jasasaŋ da, jaman jūmys jasasaŋ da bırdei jalaqy tölenedı. Täuelsızdık alǧannan keiın naryqtyq qatynastarǧa köşkenımızben el azamattary bırneşe jylǧa deiın jaŋa jüiege üirenıse almai keldı. Mūnyŋ özı azamattardyŋ jūmysqa degen erık-jıgerınıŋ tömendeuıne äkeldı. – Masyldyq «jasaryp» bara jatqan joq pa? Oǧan ne sebep? Masyldyqpen kürestı kımderden jäne qalai bastaǧanymyz jön? – Masyldyqtyŋ jasaryp bara jatqandyǧy eşkımge jasyryn emes. Memleketten tegın kömek alu üşın tabysyn jasyryp, qolyndaǧy aktivterın basqanyŋ atyna jazdyru äreketterı oryn alyp jatqany şyndyq. Ondai äreketter qaptap barady. Sol üşın masyldyqpen kürestı jūmys ısteitın taptarǧa jeŋıldık qarastyrudan bastaǧanymyz jön. Mysaly, özı jūmys ıstep, onymen qoimai 5-6 adamdy jūmyspen qamtyp otyrǧan azamattar memleket tarapynan äleumettık qorǧaluy kerek. Aitalyq, qandai da bır salyqtyq jeŋıldıktermen bolsyn. Al ekınşı jaǧynan otandyq käsıporyndardyŋ damuyna jaǧdai jasauymyz kerek. Olardyŋ erkın jūmys jasauyna mümkındık beruımız qajet. Sol üşın de memleket eŋ aldymen ışkı sūranysty qamtamasyz ete aluy tiıs. Bylaişa aitqanda ūlttyq müddemızdı ūmytpauymyz tiıs. Ekonomikalyq qūndylyqtarymyzdy bırınşı kezekke qoiǧanymyz dūrys. Sonda ǧana syrttan keletın bäsekelesterge qarsy tūra alamyz. Osydan keiın ǧana «alma pıs, auzyma tüs» deitınderdıŋ qatary azaiuy mümkın. Bolaşaqta memleket qarjylandyratyn äleumettık kömekterdı şynaiy mūqtajdarǧa baǧyttauymyz kerek. Tepse temır üzetın azamattardyŋ barlyǧyn jūmysqa şoǧyrlandyratyn tetıkter tabuymyz tiıs. Iаǧni azamattar memleketke paidaly jūmys ıstese ǧana jeŋıldıktege ie bolatyndai... – Äŋgımeleskenıŋızge rahmet!