Prezident qala jūrtşylyǧymen kezdesu barysynda Almatynyŋ el tarihynda airyqşa oryn alatynyn atap ötıp, osy qalada Egemendık deklarasiiasy men Qazaqstannyŋ Täuelsızdıgı jariialanǧanyn aitty, dep habarlaidy «Adyrna» tılşısı.
Qasym-Jomart Toqaev şahardy örkendetuge qatysty oi-pıkırın aita kele, bırneşe baǧytta atqaryluǧa tiıs jūmystarǧa nazar audardy.
Memleket basşysynyŋ aituynşa, eŋ aldymen, qala ekonomikasyn ärtaraptandyru arqyly onyŋ tūraqty damuyn qamtamasyz etu qajet. Almaty – elımızdıŋ ekonomikalyq damuynyŋ qozǧauşy küşı jäne köşbasşysy. Jalpy ışkı önımnıŋ besten bır bölıgı, biudjet kırısınıŋ 25 paiyzdan astamy jäne Qazaqstannyŋ sauda operasiialarynyŋ üşten bır bölıgı osy qalaǧa tiesılı. Jyl basynan berı qala ekonomikasyna 930 milliard jeke investisiia tartylǧan. Käsıpkerlık däiektı damyp keledı. Şaǧyn jäne orta biznes subektılerınıŋ sany 30 paiyzǧa ösken.
– Ekonomikanyŋ ärtaraptandyrylu deŋgeiınıŋ tömen boluy qala tūrǧyndary tabysynyŋ ösımın baiaulatady. Qala «ortaşa tabys tūzaǧyna» tüstı, odan şyǧu üşın qala ekonomikasyn tübegeilı ärtaraptandyru qajet. Öŋdeu önerkäsıbın, turizmdı, IT sektoryn jäne kreativtı industriiany damytuǧa basa nazar audaru kerek. Bäsekelestıktı yntalandyru, investisiia tartu jäne eŋbek önımdılıgın aitarlyqtai arttyru qajet. Qala jaǧdaiyndaǧy öŋdeu önerkäsıbın damytu ısı ekologiialyq taza jäne yqşamdy zamanaui tehnologiialardy qoldana otyryp, üderısterdı joǧary deŋgeide avtomattandyrumen jäne sifrlandyrumen qatar jüzege asyryluy kerek. Almatynyŋ industriialyq aimaǧy men «Alatau» innovasiialyq tehnologiialar parkınıŋ äleuetın tolyq paidalanu qajet, – dedı Prezident.Memleket basşysy öŋırdıŋ erekşelıkterın eskere otyryp, Almaty qalasy men Almaty oblysynyŋ äkımderıne Almaty aglomerasiiasynyŋ aiasynda öŋdeu önerkäsıbın bırlesıp damytudy tapsyrdy. Sondai-aq osy maqsatta jyl aiaǧyna deiın ekı aimaqtyŋ tyǧyz yntymaqtastyǧyna negız bolatyn «Aglomerasiialardy damytu turaly» jaŋa Zaŋ qabyldanatynyn aitty. Qasym-Jomart Toqaev elımızdegı IT kompaniialardyŋ 40 paiyzdan astamy Almatyda ornalasqanyna toqtalyp, azamattardyŋ maŋyzdy bastamalaryn jüzege asyru üşın jaqyn arada qalada habtar men klasterler ıske qosylatynyn jetkızdı. Sondai-aq bastapqy qarjylandyrylu somasy 10 milliard teŋge bolatyn qalalyq venchurlyq qor qūru jönındegı jergılıktı bilıktıŋ ideiasyn qoldaitynyn atap ötıp, būl jobaǧa jeke käsıpkerlerden qarjy tartudyŋ maŋyzdy ekenın aitty. Memleket basşysy qalanyŋ barlyq audanyn bırdei damytu jäne tūrǧyn üi qūrylysyn jandandyru kerek ekenıne nazar audardy. Prezident bırqatar tüitkıldı mäselenı atap ötıp, tūrǧyn üi kommunaldyq şaruaşylyǧyna basa män beru qajettıgın jetkızdı.
– Bırqatar audanda ortalyqtan berıletın su joq. Almatynyŋ 30 myŋǧa juyq tūrǧyny sudy tasyp ışedı. Äkımdıkke 3 jyldyŋ ışınde barlyq tūrǧyndarǧa ortalyqtan su berudı tapsyramyn. Aldaǧy 2 jylda Qarǧaly, Aqsai özenderınen su alatyn 2 ırı qūrylǧyny ıske qosu kerek. Nauryzbai jäne Alatau audandarynda su jinaityn jaŋa ortalyqtar salu qajet. Būl şaralardyŋ arqasynda 150 myŋ adamǧa su berıledı. «Ermensai» jäne «Barlyq» özenderınen su tartu jüiesın de ıske qosu maŋyzdy. Su – tırşılık közı. Tūrǧyndardyŋ ömır sapasy tıkelei suǧa täueldı. Sondyqtan sumen qamtamasyz etetın jaŋa jelı salu, jaŋǧyrtu jūmysyn basty nazarda ūstau kerek, – dedı Prezident.Qasym-Jomart Toqaev qala halqynyŋ sany kün ötken saiyn ösıp kele jatqanyna toqtalyp, tūrǧyn üi qūrylysyna airyqşa män berıletının aitty. Onyŋ aituynşa, Almaty tūrǧyndarynyŋ köpşılıgı, äsırese, jastar üşın baspana – eŋ özektı mäsele. Jastardyŋ baspana aluyna jan-jaqty jaǧdai jasau kerek.
– Būl – memlekettıŋ basty mındetınıŋ bırı. Äkımdık jalǧa berıletın tūrǧyn üi salu üşın investorlarǧa tartymdy bolatyn tiımdı täsılder oilastyruǧa tiıs. Bıraq jaldamaly üiler tym qymbatqa tüspeuı kerek. Ondai päterler, eŋ aldymen, qoljetımdı boluǧa tiıs. Jalpy, Almaty jastary üşın baspanaly bolu qol jetpes arman bolmauy kerek. Basynda baspanasy bar jastardyŋ erteŋgı künge degen senımı artady. Qalada tūrǧyn üi tapşylyǧyn azaitu – asa maŋyzdy mındet. Kelesı jyldan bastap tūrǧyn üi qūrylysyn jyl saiyn 10 paiyzǧa arttyru qajet. Ärine, Almatyda bos jer az. Būl jaǧdai qūrylystyŋ qarqynyn küşeituge kedergı keltıruı mümkın. Sol sebeptı jaŋa jerlerdı igeru kerek. Qalada 1500-ge juyq eskı üi bar. Şaǧyn audandarda tūrǧan mūndai üilerge kürdelı jöndeu jürgızgen jön. Äkımdıkke osy şaruany kezeŋ-kezeŋmen jüzege asyru üşın naqty jospar äzırleudı tapsyramyn, – dedı Qasym-Jomart Toqaev.Prezident Almatynyŋ jol-kölık jüiesıne de arnaiy toqtaldy. Bırneşe saǧattyq kölık keptelısterı azamattardyŋ densaulyǧyna äser etıp qana qoimai, qala ekonomikasy men ekologiiasyna da aitarlyqtai ziian keltıredı. Sondyqtan adamdarǧa «jaily qala» qaǧidatyn ıske asyruǧa mümkındık beretın üilesımdı jäne teŋgerımdı jol-kölık keşenın salu maŋyzdy.
– Qoǧamdyq kölıkterdıŋ tartymdylyǧyn däiektı türde arttyra otyryp, jeke kölıkterdı paidalanudy azaitu jaiyn oilastyru kerek. Ol üşın metro jelısın keŋeitudı jalǧastyru qajet. Eskırgen jäne ekologiiaǧa ziian keltıretın kölık türlerınen bas tartu kerek. 2025 jyldan keiın Almaty köşelerınde dizeldı avtobustar qalmauǧa tiıs. Olardy gazben jäne elektr quatymen jüretın kölıkter almastyrady. Almatyda ony tabysty damytudyŋ mol täjıribesı bar. Tranzittık jük tasymalynyŋ basym bölıgın Ülken Almaty ainalma jolyna köşıru de qalaǧa oŋ äserın tigızedı. Būl üşın 6 radialdy jäne 4 ışkı negızgı köşe salu qajet, – dedı Memleket basşysy.Juyrda Almaty men Qonaev qalalary arasynda elektr poiyzynyŋ qozǧalysy qaita qalpyna kelgenın eske salǧan Qasym-Jomart Toqaev İndustriia jäne infraqūrylymdyq damu ministrlıgı, Almaty qalasy men Almaty oblysynyŋ äkımdıkterı qala maŋyndaǧy temırjol qatynasyn odan ärı jandandyru josparyn äzırleuı qajet ekenın aitty. Prezident ekologiia mäselesı ünemı nazarynda ekenıne toqtalyp, almatylyqtardy qaladaǧy auanyŋ lastanuy qatty alaŋdatyp otyrǧanynan habardar ekenın jetkızdı. Onyŋ aituynşa, jyl saiyn atmosferaǧa şyǧarylatyn ziiandy qaldyqtyŋ kölemı 125 myŋ tonnaǧa juyqtaidy. Auany negızınen avtokölıkter, qalalyq jylu elektr stansiialary, önerkäsıp käsıporyndary jäne gaz tartylmaǧan jer üiler lastaidy. Megapoliste auanyŋ taza boluyna tyǧyz ärı retsız salynǧan ǧimarattar da kedergı keltırıp tūr. Osy rette Memleket basşysy äkımdıkke önerkäsıp käsıporyndarynyŋ ekologiialyq qauıpsızdık normalaryn saqtauyn qataŋ qadaǧalaudy tapsyryp, JEO-2 jäne JEO-3 ortalyqtaryn gazǧa köşıru arqyly ziiandy qaldyqtardy on eseden astam tömendetuge bolatynyn aitty.Būdan bölek, Qasym-Jomart Toqaev Almatyda 2030 jylǧa deiın 2,5 million aǧaş otyrǧyzu josparlanyp otyrǧanyn aitty. Eŋ bastysy, abattandyru jūmystary suarmaly sudyŋ qoljetımdılıgı men qala josparyn eskere otyryp, mazmūndy ärı bırkelkı jürgızıluı kerek. Almatyda 136 saiabaq bar. Olardyŋ qataryn köbeitıp, abattandyru jūmystaryn josparly türde jürgızu kerek. Memleket basşysy Almatynyŋ äleumettık infraqūrylymyn damytu qajet ekenıne toqtaldy.
– Almaty tūrǧyndarynyŋ sany jyl saiyn ösıp jatyr. Sonyŋ 60 paiyzy köşı-qon esebınen jüzege asady. Būl jaǧdai qalanyŋ äleumettık infraqūrylymyna eleulı äser etedı. Qazır qaladaǧy balabaqşalarda 19 myŋnan astam oryn jetpeidı. Būl tapşylyqty azaitu üşın memlekettık jäne jeke menşık balabaqşalar salu kerek. Sondai-aq balalardy memlekettık bılım tapsyrysy arqyly mektepke deiıngı jeke bılım beru mekemelerıne ornalastyru qajet. Äkımdıkke üşten alty jasqa deiıngı balalardyŋ 97 paiyzyn mektepke deiıngı bılımmen qamtudy tapsyramyn. Būl mındettı 2025 jylǧa deiın oryndau kerek. Oquşylardyŋ sany jyl saiyn orta eseppen 12-15 myŋǧa artyp keledı. Sol sebeptı mektepterde oryn tapşylyǧy joǧary. Qazır 29 myŋnan astam oquşyǧa oryn jetpeidı. Būl ahual oquşylardyŋ sapaly bılım aluyna kerı äser etedı. Menıŋ tapsyrmammen Almatyda aldaǧy ekı jyl ışınde «Jaily mektep» jobasymen 37 myŋ oryndyq 22 mektep salynady. Basty mındet – 2030 jylǧa qarai bır auysymmen oqytuǧa tolyq köşu, – dedı Qasym-Jomart Toqaev.Prezident qalanyŋ densaulyq saqtau salasyna qatysty negızgı mındet infraqūrylymdy damytu jäne qyzmet körsetu sapasyn arttyru ekenın aitty. Almatyda emhanalar men auruhanalar äbden eskırgen. Tūrǧyn üiler salǧan kezde äleumettık nysandar dūrys josparlanbaidy. Qasym-Jomar Toqaev osyndai tüitkılderdı atap ötıp, äkımdık jaŋa medisinalyq nysandar salyp, eskılerın jaŋǧyrtu üşın arnaiy jospar äzırleuı kerek ekenın jetkızdı. Qasym-Jomart Toqaev erekşe kütımdı qajet etetın jandarǧa jan-jaqty qoldau körsetu asa maŋyzdy dep sanaitynyn jäne olarǧa meilınşe yŋǧaily qoǧamdyq orta qalyptastyru kerek ekenın aitty.
– Qazaqstanda eşkımnıŋ qūqyǧy şektelmeuı kerek. Qazır Almatyda 55 myŋdai mümkındıgı şekteulı adam tūrady. Onyŋ 13 myŋy erkın jürıp-tūra almaidy. Olarǧa kedergısız orta qalyptastyru qajet. Būl jūmys mümkındıgı şekteulıgı jandar ǧana emes, qart kısıler jäne balalar üşın de öte maŋyzdy. Sondyqtan äkımdık qaladaǧy äleumettık nysandardyŋ bärın osyndai jandardyŋ qajettılıgıne beiımdeuı kerek. Halyqqa qyzmet körsetu ortalyqtaryn, auruhanalar men emhanalardy, bılım beru jäne sport mekemelerın osy talapqa sai yŋǧailau qajet, – dedı Memleket basşysy.Kezdesude Prezident qauıpsızdık pen qūqyqtyq tärtıptı qamtamasyz etu, qalalyq basqarma jüiesın sifrlandyru mäselelerıne arnaiy toqtaldy. Onyŋ aituynşa, biyl Qazaqstanda tırkelgen jalpy qylmystyŋ besten bırı Almatyda jasalǧan.
– Äkımdık 2025 jylǧa deiın qala köşelerı men qoǧamdyq oryndardy jüz paiyz jaryqpen qamtamasyz etuı kerek. Taǧy bır maŋyzdy baǧyt – beinebaqylau jüiesın damytu. Bügıngı taŋda Almatyda 128 myŋnan astam jeke beinebaqylau kameralary ornatyldy, onyŋ törtten bır bölıgı ǧana qalalyq polisiia departamentınıŋ Jedel basqaru ortalyǧyna qosylǧan. Äkımdık jeke beinebaqylau jüielerın bıryŋǧai dispetcherlık punktke bırıktıru jönınde ereje qabyldauy kerek. Ärine, jekemenşık iesınıŋ kelısımı arqyly. Sonymen qatar beinebaqylau qūrylǧylarymen qamtylmaǧan uchaskelerge 20 myŋǧa juyq kamera ornatu qajet, – dedı Qasym-Jomart Toqaev.Memleket basşysy Almaty ǧylym men bılımnıŋ ortalyǧy ekenın atap ötıp, ǧylymdy damytu mäselesıne erekşe nazar audardy.
– Elımızge ömır jolyn ǧylymǧa arnaǧan, naqty ǧylymi jetıstıgı bar adamdar kerek. Otandyq ǧalymdar qūramyn jasartu qajet. Būl – uaqyt talaby. Sondyqtan Ǧylym Akademiiasyna ǧylymǧa jany aşityn, ǧylymi äleuetı zor azamattardy ǧana köptep tartu qajet. Bız ǧylym men öndırıstı ūştastyru turaly jiı aitamyz. Bıraq ondai bailanys älı de ornyqqan joq. Aşy bolsa da, mūny moiyndauymyz kerek. Otandyq öndırıstı örkendetu üşın ǧylymi jaŋalyqtar qajet. Ǧalymdarymyzdyŋ eŋbegı sapaly önım şyǧaruǧa nemese öndırıstı tiımdırek etuge septıgın tigızuge tiıs. Sonda ǧana ekonomikamyz damidy. Osy oraida men taǧy bır maŋyzdy bastama – Prezident janynan Ǧylym men tehnologiia mäselelerı jönınde ūlttyq keŋes qūru turaly şeşım qabyldadym, – dedı Qasym-Jomart Toqaev.Sonymen qatar Prezident äielderdıŋ qūqyǧyn qorǧau ısıne de nazar audaryp, soŋǧy jyldary būl mäselede aitarlyqtai ılgerıleu bar ekenın atap öttı. Būdan bölek, Memleket basşysy elımız ūlttyq müddenı qorǧauǧa, älemde beibıtşılıktı, özara senım men yntymaqtastyqty ılgerıletuge baǧyttalǧan belsendı syrtqy saiasat jürgızıp otyrǧanyn atap öttı.
– Halyqaralyq mäselelerde Qazaqstan ärqaşan Bırıkken Ūlttar Ūiymynyŋ ämbebap qaǧidattaryn sözsız qoldaidy. Qazırgı kürdelı geosaiasi jäne geoekonomikalyq jaǧdailarda BŪŪ-nyŋ rölı bırneşe ese artyp keledı. Oǧan balama joq ekenıne senımdımız, – dedı Prezident.Kezdesu barysynda Memleket basşysy qaŋtar oqiǧasynyŋ elımız üşın zor synaq bolǧanyn atap öttı.
– Qaŋtar oqiǧasynyŋ astaryna üŋılsek, onyŋ sebepterı aiqyn körınedı. Elımızde ūzaq uaqyt äleumettık ädıldık nazardan tys qaldy. Memleket pen qoǧamnyŋ arasy alşaqtap kettı. Jyldar boiy şeşılmegen äleumettık-ekonomikalyq mäselelerden jūrt äbden qajydy. Būl – tüsınıktı jait. Alaida, qylmyskerlerdıŋ közdegenı basqa edı. Olar beibıt şerudı jappai tärtıpsızdıkke ainaldyrǧysy keldı. Aldyn-ala äzırlegen arandatuşylar, būzaqylar, tıptı qaraqşylardy paidalandy. Sonyŋ kesırınen Almatydaǧy jaǧdai kürt naşarlady, tıptı, baqylaudan şyqty. Qylmyskerler äkımşılık ǧimarattardy basyp aldy. Köşelerdı jauyp, jolynda kezdeskennıŋ bärın qiratty, tonady. Qysqasy, oilaryna ne kelse, sony ıstedı. Bıraq, qandai jaǧdai bolsyn, azamattarymyz, eŋ bastysy, Almatynyŋ asqaq ruhyn qūlatqan joq. Qala tūrǧyndary jūdyryqtai jūmyldy, süiıktı qalasyn qorǧap qalu üşın bırıktı. Ärine, sodyrlardyŋ mūndaidy kütpegenı aidan anyq. Elımızdıŋ altyn besıgı – Almatyny qiratyp jatqany osy qalanyŋ perzentı retınde menıŋ de janyma batty. Degenmen däl sol sätte abdyrap, uaqyt ūttyruǧa eş qaqymyz bolǧan joq. Onda äbden dandaisyp ketken qaraqşylar qalamyzdy kül-talqan eter edı. El taǧdyry synǧa tüsken jauapty sätte halqymyz myzǧymas bırlıgı men qaitpas qaisarlyǧyn tanytty. Memlekettıgımızdı saqtap qalu üşın bız qandai täuekelge de baratynymyzdy aiqyn körsettık, – dedı Qasym-Jomart Toqaev.Sonymen qatar Prezident qylmyskerlerdıŋ qolşoqpary bolǧan, arandap qalǧan jandarǧa keşırımmen qarau kerek degen şeşımge kelgenın aitty.
– Men auyr qylmys jasamaǧan osyndai azamattarǧa keşırımmen qaraǧan jön dep şeştım. Osyǧan orai Raqymşylyq turaly zaŋ qabyldandy. Būl – adamgerşılık tūrǧydan dūrys qadam. Öitkenı keşırım – ızgılıktıŋ belgısı. Qajettı zaŋdyq räsımderden keiın raqymşylyq jasalǧan adamdar bosatylyp, otbasyna oralady, – dedı Memleket basşysy.Prezident kezdesu soŋynda elımızdıŋ damuyna eren eŋbegımen üles qosyp jürgen bırqatar almatylyq azamatty memlekettık nagradalarmen marapattady. Atap aitqanda, «Qazaqstannyŋ qala qūrylysşylary odaǧy» QB prezidentı Liubov Nysanbaeva «Parasat» ordenımen, «Qalalyq klinikalyq balalar jūqpaly aurular auruhanasy» MKK därıgerı Roza Düisenbaeva «Qūrmet» ordenımen nagradtaldy. «Erlıgı üşın» medalı Almaty qalasy Tötenşe jaǧdailar departamentı ört söndıru jäne avariialyq-qūtqaru jūmystary qyzmetı № 6 mamandandyrylǧan ört söndıru bölımınıŋ bölımşe komandirı Qairat Nūrjaubaevqa, «Eren eŋbegı üşın» medalı «Hyundai Trans Auto» JŞS öndırıs basşysy Sadykjan Musarovqa, «Şapaǧat» medalı «Q. Sätbaev atyndaǧy Qazaq ūlttyq tehnikalyq zertteu universitetı» KeAQ magistranty Ädılhan Tölepbergenge tabystaldy.
Ūqsas jaŋalyqtar
