Ūran qazaq halqynyŋ köşegendık ömır ülgısındegı äskeri-ruhani pärmen bolatyn. Alaida, saiasattanu jaǧynan zerdelegende, soŋǧy etenelenu (ūltqa bırıgu) üderısı kezınde qazaq ūlty jaŋaşa türde ūrandyq kezeŋderdı de satylap bastan keşkendıgın baiqauǧa bolady.
Qazaq halqynyŋ etendık (etnostyq) sanasyn jaŋǧyrtu jolynda onyŋ tarihyna saraptamalyq közqaras qalyptastyrudyŋ maŋyzy bar. Tarihqa būlaişa kırısım bızdı keibır jaŋsaqtyqtan araşalaidy, damu baǧytymyzǧa baǧdar beredı.
Qazaqtyŋ ebraziianyŋ apai tösın jailaǧan, «qypşaq» atalǧan superetendık (superetnos) körınısı Altynorda handyǧynyŋ ydyrauyna säikes aiaqtalǧanymen, Kerei-Jänıbek handyǧynyŋ qūryluynan bastap, Abylai han zamanyna deiıngı kezeŋ qazaqtyŋ ūlttyq etenelenu däuırınıŋ äskeri-demokratiialyq syipatyn bastan keşuıne mūrsat bergen tarihi sät ekenı belgılı. Būl kezeŋde eskı jol da ūstandy, qasqa jolǧa da tüsıp kördık, alaida, ornyqty da otyryq memleket qūrudyŋ joly bolmaǧanyn da moiyndaityn uaqyt keldı.
Ūran qazaq halqynyŋ köşegendık ömır ülgısındegı äskeri-ruhani pärmen (komanda) bolatyn. Alaida, saiasattanu jaǧynan zerdelegende, soŋǧy etenelenu (ūltqa bırıgu) üderısı kezınde qazaq ūlty jaŋaşa türde ūrandyq kezeŋderdı de satylap bastan keşkendıgın baiqauǧa bolady.
Qazaq halqynyŋ etendık (etnostyq) sanasyn jaŋǧyrtu jolynda onyŋ tarihyna saraptamalyq közqaras qalyptastyrudyŋ maŋyzy bar. Tarihqa būlaişa kırısım bızdı keibır jaŋsaqtyqtan araşalaidy, damu baǧytymyzǧa baǧdar beredı.
Qazaqtyŋ ebraziianyŋ apai tösın jailaǧan, «qypşaq» atalǧan superetendık (superetnos) körınısı Altynorda handyǧynyŋ ydyrauyna säikes aiaqtalǧanymen, Kerei-Jänıbek handyǧynyŋ qūryluynan bastap, Abylai han zamanyna deiıngı kezeŋ qazaqtyŋ ūlttyq etenelenu däuırınıŋ äskeri-demokratiialyq syipatyn bastan keşuıne mūrsat bergen tarihi sät ekenı belgılı. Būl kezeŋde eskı jol da ūstandy, qasqa jolǧa da tüsıp kördık, alaida, ornyqty da otyryq memleket qūrudyŋ joly bolmaǧanyn da moiyndaityn uaqyt keldı.
Jalpy, köşegendık ortadaǧy etenelenu otyryq ortadan görı aiyryqşa üderıs bolyp tabylady. Sol sebeptı de, atalmyş kezeŋdı qazaq handyǧynyŋ (mūny qazaq memlekettıg retınde ūqpaǧan maqūl) bastapqy tarihi däuırı retınde moiyndai otyryp, qazaq etenınıŋ (etnosynyŋ) odan keiıngı däuırlerıne erekşe nazar audaru arqyly bırneşe satylyq saiasi-ruhani kezeŋdı bastan keşkenıne köz jıbergendı maqūl körıp otyrmyz. Būl maqsat bızdı Ūly dala jūrtynyŋ köşegendıkten otyryqqa köşu üderısın bastan keşu qalai jürgendıgıne nazar audartpaq.
Tūtas, qazaq!
Tarihymyzdyŋ Abylai zamanynan bastalatyn däuırlerı belgılı bır ruhani-ūrandyq kezeŋderge säikes keletının aŋǧaruǧa bolady. Abylai handyǧy kezınde qazaq ūlty etendık subekt retınde qalyptasyp bolǧan edı. Alaida, onyŋ bır memleketke ūiysuy tiianaqtalmaǧany taǧy ras bolatyn. Sol sebeptı de, sol kezdegı qazaq handyǧynyŋ joŋǧar şapqynyna tap boluynyŋ özı tiianaqty memlekettılıktıŋ osaldyǧynan edı. Ūlanǧaiyr jazyq dalany ielengen sany jaǧynan joŋǧardan artyq bolmasa kem emes qazaqqa, özındei köşpelı joŋǧar handyǧynyŋ bas saluy, sol kezdegı qazaq handyǧynyŋ bıryŋǧai memleketke tūtaspau saldary bolatyn. Sondyqtan da, ainala aŋdyǧan otyryq imperiialar aidap salǧan joŋǧar şapqyny qazaqqa «Tūtas, qazaq!» ūranyn tuǧyzdy jäne soǧan säikes Abylai handai tūlǧany qalyptastyrdy. Şyn mänınde, aituly qazaq-joŋǧar tarihi taitalasy qazaq üşın etendık şyŋdalu mektebıne ainaldy. Bıraq saiasi kemşılık tüzetılgen joq, ūlǧaia tüstı. «Tūtas, qazaq!» ūrany qazaq üşın etene jūrt retınde tarihi aman qaluǧa ǧana qyzmet ettı, memlekettıgın nyǧaituǧa alǧyşart bola qoimady. Demek, halyq retınde aman qalu men egemen el boludyŋ arasy jer men köktei bolǧany...
Ärbır ruy bır bır «el» bolyp eseptelgen qazaq handyǧy üşke bölıne otyryp, bolaşaq Resei imperiiasyna jūtyludyŋ alǧyşartyn jasady. Är qazaqtyŋ auyzyndaǧy «El» sözı memleket degendı emes, ärbır rulyq auqymdy ǧana qamtydy. Käzır resmi türde «el» sözı memlekettık ūǧymdy bergenımen, qazaqtar älı künge tuǧan jerın (rulyq keŋıstıgın) solaişa ataudan bas tartpai keledı. Alaida, qazaqtardyŋ būl «jıkşıldıgın» onyŋ süiegıne sıŋgen ūlttyq kemşılıkten köru dūrys bolmas edı. Ol - nomadologiia ǧylymynyŋ zertteu nysanynyŋ bolaşaqtaǧy bır taqyryby boluǧa laiyq dünie.
Keibır tarihşylar qazaq halqynyŋ bodan boluyn Äbılqaiyr hannyŋ Reseige bırınşı ant beruımen bailanystyrǧanymen, basty sebep odan bırneşe uaqyt būryn bastalǧan edı - qazaq handyǧy bır ordaǧa baǧynu kezeŋın artqa tastaǧannan bastalǧan bolatyn. Al, kışı hannyŋ soltūstaǧy patşalyq Reseige berıluı - bar bolǧany tūtastyqtan aiyrylǧan qazaq handyǧynyŋ tärkı boluynyŋ tarihi räsımdeluınıŋ basy bolatyn. Erte me, keş pe, qalǧan jüzderdıŋ de sol «räsımnen» ötuı uaqyttyŋ ǧana enşısı edı. Aqyry solai boldy da.
Qamdan, qazaq!
Bereketı ketıp, pyşyraǧan eldı Resei patşalyǧy qyitūrqy saiasattyŋ qūşaǧyna ala bastady. Alaida, ony ūqqan dalalyqtar bolmady dei almaimyz. Ūqqany öz aldyna, tıptı, sol uaqytqa säikes memlekettık qūrylymdy özgertudı oilap, talpynǧandar da bolǧan edı. Talpynys bei-bereket jürdı. Söitıp, memlekettıktıŋ syipaty bolǧan handyq Reseidıŋ ermegıne ainalyp, qazaq dalasy quyrşaq handyqtarǧa bölınıp, onyŋ basşylary patşanyŋ baǧynyşty äkımderı bola bastaǧanda, Syrym batyr dalanyŋ dästürlı dūşpandarynyŋ bırı Qiuamen soǧysa jürıp, qazaq ortasyna «Halyq keŋesı» qūrylymyn ūsynǧany bar. Būl - bodan bolmauǧa tyrysudan tuylǧan «Qamdan, qazaq!» ūranynyŋ bır körınısı edı.
Alaida, künı ötıp bara jatqan köşpelı tırlık üşın bıregei el boludyŋ auyly alystai tüsken-dı. Saiasi-memlekettık qūrylymnan bır ajyraǧan halyqtyŋ oǧan ie boluy odan da kürdelı bolatyny ras. Onyŋ üstıne Uaqyt şırkın köşegender paidasynan bas tartyp, otyryq örkeniettıŋ doŋǧalaǧyn döŋgelete bastaǧan-dy.Söitıp, qazaq ömırı köşegendık saiasi qūrylymnan ada bolyp, qauqary arta tüsken soltūstaǧy otyryq memlekettıŋ şetkeiı (provinsiiasy) boluǧa barǧan saiyn laiyqtala tüstı.
Ruhtan, qazaq!
Bodandyqtyŋ būǧalyǧy būlqyntpai qoimady. On toǧyzynşy ǧasyrdyŋ basy qazaqtyŋ köşegendık örkenietınıŋ typyrlau körınısımen bastaldy. İsatai-Mahambet köterılısınıŋ tarihta ūltazattyq mazmūny bolǧanymen, mädeniettanu salasynda köşpelı ömırdıŋ entıguı, onyŋ otyryq mädeniettıŋ aldyndaǧy amalsyz bas ūruy bolyp tabyldy. Būl köterılıstıŋ qalai bolǧanda da jeŋılıspen aiaqtaluy jazmyş ekenı ras edı. Alaida, Mahambettıŋ soŋǧy köşegendık ruhani kösem ekenın eskersek, sol kezde «Ruhtan, qazaq!» degen ūrannyŋ ömırge kelıp ketkenın amalsyz moiyndaisyz. Bälkım, osy üderıs pe eken, qazaqtyŋ soŋǧy hanynyŋ boiyna qan jügırtıp, qol bastatqan... Degenmen, Mahambet qazaq üşın soŋǧy jyrau, köşegendık soŋǧy ruhani aduyn bolyp ömırden öttı.
Elden, qazaq!
Kenesary men İsatailardyŋ sol kezdegı jūmyla köterılmeuınıŋ özı qazaq dalasynyŋ saiasi jıktelıske äbden ūrynǧandyǧynyŋ aiǧaǧy edı. İsatai-Mahambetpen saiasi odaq qūrmasa da, tıze qospasa da, sol kezeŋde Kenesary han aq kiızge tüsıp, qazaq dalasyn bır handyqqa jūmyldyru bastamasyn köterdı. Alaida, būl - keşıkken bastama bolatyn! Bodandyqtyŋ uyty sıŋgen Dala selt etpedı. Tıptı, «Elden, qazaq!» degen ūran jolynda üş jüzdı aralap, ışınara qoldau tapsa da, Kenesary maqsatyna jete almady. Aqyry, basy alynǧan onyŋ taǧdyry arqyly qazaq tarihyndaǧy köşpelı bilıktıŋ ǧūmyryna nükte qoiyldy. Osylaişa, Ūly dala Mahambettıŋ basy şabyluy arqyly ruhynan aiyrylsa, Kene hannyŋ basymen taǧy da qazaq halqynyŋ bas amandyǧy üşın aqy tölep, bostandyqtyŋ öteuın bolaşaqtan kütuge mäjbür boldy. Dalany Ruh pen Bilıkten aiyrǧan būl üderıs - qazaq üşın köşegendıkten otyryq ömırge köşu däuırınıŋ kelgendıgın äigıledı.
Ornyq, qazaq!
Dala üşın ärı-särı kezeŋ bastaldy. Bır būty köşpelı ǧūmyrda, bır būty otyryq tırlıkke köşe bastaǧan qazaq üşın esı ketıp eseŋgıregen sät edı. Ūly dala Abaidy tuyp, oǧan «Ornyq, qazaq!» degızdı, zamannyŋ tülkı bolǧandyǧynan habar bergızdı. Bıraq būl ūrandy köşpelı sana qabyldamady. Abaidyŋ orys mädenietın sıŋırudı nasihattauy orysşyldyq bolyp qabyldandy. Onyŋ orysty otyryq tırlıktıŋ ülgısı ekenın ügıttegenı eskerılmedı, ūǧylmady.
Abai - Dalanyŋ köşpelı ǧūmyry men endı ǧana iek artqan otyryq ömırınıŋ şebı bolatyn. Sondyqtan da ol soŋǧy köşpelı imperiianyŋ ydyraǧanyn joqtaǧan Asan qaiǧy babasy sekıldenuden bas tartqanymen, Zaman ony qazaq üşın köşpelı mädeniet pen otyryq örkeniettıŋ ortasyndaǧy köpır etıp, taǧdyryn tälkek ettı. Ol otyryq ömırdı qanşama nasihattasa da, ülgısın qanşa ügıttese de, qazekeŋ mız baqpady, söitıp, oişyl qazaq bärıbır Abai qaiǧy bolumen öttı... Onyŋ qasretı köşegendık ömır salty men otyryq tırlık ülgısınıŋ arbasu kezeŋınen tuyndap edı.
Oian, qazaq!
Jaŋa ǧasyrǧa talyp jetken aş adamdai köşpelı qazaqty ūiqyşyldyq qysty. Ūiqyny qaşyrǧan jaŋa ömır ülgısın meŋgeru mındetı tūrdy. Sol kezde patşaly Reseidıŋ otyryq jüiesın sauyp erjetken bır top alaş azamaty ūlt aldyna jaŋa batyl mındet jüktedı. Ol Mırjaqyptyŋ auyzymen «Oian, qazaq!» bolyp ūrandaldy. Būl - köşpelı qazaqtyŋ ornyǧuy üşın sanasyn oiatu qajettılıgınen tuylǧan ǧasyr ūrany edı. Otyryq ömırdıŋ qadyry men qasietın tanyǧan at töbelındei ziialy top «Alaş» partiiasyn qūrdy, Alaşorda ökımetın jasaqtady, bırqatary Qoqan däuletın qūrdy. Bıraq būl ärekettıŋ bärı de ūltty oiatudan ärıge barmady, nätijelı bolmady. Qazaq oiandy. Bıraq bırtūtas öz memleketı qūrylmaǧan qazaqty köşpelı ömırden otyryq tırlıkke öz bilıgı emes, taǧy da ögei bilık tartty... «Oian, qazaq!» ūranynyŋ jüzege asu nätijesı de sol sebeptı bola qoimady. Bodan bilıkke baǧynǧan halyq jetektegı botanyŋ halyn keştı.
Bırneşe qoǧamdyq formasiia almasty, bırneşe saiasi jüie bırın bırı tarih sahnasynan qudalady. Būǧan deiın Uaqytpen sanaspai, Keŋıstıktı apşydai quyrǧan köşpelı ömır salty ekınşı myŋjyldyqtyŋ soŋǧy ǧasyrynda talai qūqaidy bastan keşıp, äŋkı-täŋkısı şyqty. Otyryq tırlıkke amalsyz qol artty. Söitıp, qazaqtyŋ ornyǧu däuırı 20-ǧasyrdy tügelge juyq qamtydy. Bıraq öz yrqymen, öz jolymen ūiymdaspaǧan būl üderıs qazaqqa paidadan görı ziian syilady.
Köşegen qazaqtyŋ qonystanuy ūlttyq ideia retınde emes, kommunisterdıŋ ūjymdastyru nauqany esebınde jüzege asty. Ol jolda milliondaǧan köşegen ūrpaq qūrban boldy. Tap tartysynyŋ syltauymen qazaqy qoǧamnyŋ qaimaǧy sylyndy, ruhy būzyldy. Bır ǧasyrda üş formasiia men üş ökımet almastyrǧan jäne ekı supermädenietten attaǧan qazaq ūlty mäŋgırıp qaldy, kembaǧaldyq qanǧa sıŋdı. Qazaqtyŋ jan düniesıne ornyqqan kembaǧaldyq (kompleks nepolnosennosti) mınez ūlttyŋ basty dertıne ainaldy. Būl - HH ǧasyrdaǧy qyzyl imperiia sıŋırgen qazaqtyŋ boiyndaǧy qūrt keulegen «qūndylyq» edı.
Degenmen, qazaq halqy talai üderıstı bastan keşe jürıp, boiǧa sıŋgen köşpelı aduyn mınezden aryla qoimady. Alaida, ol mınez endı ūlttyq jappai syipattan görı onyŋ jekelegen ökılderıne ǧana tän boluymen erekşelendı. Ekınşı düniejüzılık soǧys qas batyr ärı jyraulyq ruhy jalaulaǧan Bauyrjandy tuǧyzdy. Tıptı, Ospan batyr bastaǧan ūltazattyq soǧyspen Qytaidaǧy şyǧys Türkıstannyŋ azat etılgen kezı de jarq ettı. Bıraq mūnyŋ bärı de köşpelı ömır üşın «bäldu-bäldu bärı ötırıktıŋ» kebı edı. Otyryq ömırdı «oi» dep, köşegendıktı «qyr» ataǧan qazaq üşın oiǧa tüsıp, oilanatyn kez kelgen-dı.
Oilan, qazaq!
Sol kezderı syrt közge bılınbei tuyndaǧan ūlttyq ūran boldy, ol: «Oilan, qazaq!» edı. Sarsaŋǧa tüsken qazaq üşın būl kezeŋdı 20-ǧasyrdyŋ ekınşı jartysynan bastalǧan däuır qamtydy. Dälırek aitsaq, Mūhtardan bastap, Äbışke deiıngı ūrpaqtar tolqyny osy ūrandy jüzege asyrumen, aluan salany oiymen aralady. Qazaqtyŋ özın de, özgenı de selt etkızgen Oljastyŋ «Az i ia» eŋbegınen körınıs tapty. Osyndai tuyndylar arqyly keşegı köşpelı qazaqtyŋ bügıngı ūrpaǧy üşın oilanu üderısı alynbas asu emestıgı älemge äigılendı. Saiasi şalajansar küidegı Qazaq barlyq sala boiynşa oilana bastady. Sol oidan düniege beikünä «Jas tūlpar» ūiymy men «Dosmūqasan» äntoby keldı. Osy kezeŋde qazaqqa oidy käsıp etken Dimaştyŋ basşy boluy da beker emes edı. Mūnyŋ bärı Mahambettıŋ basymen bırge kesılgen Ruhtyŋ bas köteruıne mümkın eterlık tüzılgen alǧyşart edı. Endı Kenesarynyŋ basymen bırge ketken bilıktıŋ körınıs beruı de ǧajap emes edı. Bıraq ony armandau jetkılıksız, oǧan kırısu kerek bolatyn.
Kırıs, Qazaq!
Aqyry, «Kırıs, Qazaq!» ūrany aşyq küngı naizaǧaidai oinady. 1986 jyly jeltoqsan aiynda qazaq astanasynda saiasi jasyn jarq ettı. Eldı şarpyǧan būl ereuılde ūlt namysyn ūrandatqan jastarmen bırge, qazaq bilıgı de öz ambisiiasyn qanaǧattandyruǧa astyrtyn bolsa da kırıskenı ras edı. Osylaişa jeltoqsannyŋ jelımen bırge ıştı buǧan qyzyl imperiialyq bodandyq zapyrany syrtqa lyqsydy. Onyŋ arty «Nevada-Semei», «Azat» qozǧalystarynyŋ legıne ainaldy. Saiasi alaŋǧa jas ta, kärı de, qara da, aq süiek te şyqty. Bärı de äldebır kırısudı bastan ötkızdı. Būl jolǧy kırısımnıŋ nätijesı boldy: düniege QAZAQSTAN degen egemen el keldı! Kesılgen Kene hannyŋ basy Nūrsūltan bolyp taqqa otyrdy.
Degenmen, egemen bolu aituǧa ǧana oŋai ekendıgı belgılı edı. «Almaqtyŋ da salmaǧy» bar bolatyn. Qazaqtyŋ qūiqaly dalasy talaidyŋ ışın alai-dülei ettı. Ar men bardyŋ taitalasy bastaldy. Keŋes ökımetınen qalǧan-qūtqan dünie men qazaq jerınıŋ asty-üstı talapaiǧa tüstı. Bıreu eŋbegımen, bıreu ūrlyǧymen bailyq pen bilıkke ūmtyldy. Öz aldyna el bilep körmegender, qyzyl imperiia sıŋırgen kembaǧaldyq mınezden arylmaǧandar el bailyǧyn talan-tarajǧa tüsırumen jürıp, ūlt müddesın de, onyŋ tarihi taǧdyryn da, missiiasyn da ūmytty, ūmyttyrdy. Myŋdaǧan jyldar boiǧy köşegen qazaqtyŋ ata qūndylyǧy bolyp kelgen Ūly dala tılımdelıp, saudaǧa tüstı. Aryn aiaqqa basqandar bas köterdı. Qazaq ruhyn tu etken qos Mūhtardyŋ bırı şetelge ketıp, bırı barmaǧyn şainady. Qazaq üşın syn saǧaty egemen el bolǧanda taǧy da soqty.
Tyrys, qazaq!
Ūly dala ūlaǧatty ūrpaqsyz bolǧan da, bolmaq ta emes. Osy sätte teksızdık pen körgensızdıkke, körseqyzarlyqqa qarsy lek-legımen bilıktegı bas köterer ūlandar şyǧa bastady. Būl qūl bolmauǧa tyrysudan tuylǧan piǧyl edı. Söitıp, äuelı premer Äkejan bastap, soŋynan jas qazaq şenger top bolyp, ekı ǧasyrdyŋ şebınde «Tyrys, qazaq!» ūranyn düniege äkeldı. Būnyŋ qūl bolmau jolyndaǧy qiian-keskı şaiqas ekenın aŋǧal qazaq aŋǧarmady. Aŋǧaruǧa da şamasy joq bolatyn, sanasyn jalǧan nasihat pen ükısız ümıt buyp, qol-aiaǧyn qūldyq kısen tūsaǧan, boiyn kembaǧaldyq qūlyq qysqan tözımdı qazaq özınıŋ egemen eldıŋ mäiegı ekenın sezınuge mūrşasy bolmady. Partiia qūryp boi körsettı, müddesın myqtap qolǧa aluǧa tyrysty, bıraq tuūstarlary tūl boldy, tūiyqqa tıreldı. Bırı quyldy, bırı sottaldy. Qazaq ürıkken qoidai ürpidı. Barymtaşy batyr boldy. Batyrdyŋ basy üitıldı bolmasa abaqtyǧa qamaldy. Baspanasy basty armanǧa ainaldy. Ūry-qary ūlynyŋ ornyn basty. Auyldan alaş üdere köşıp, qalaǧa kelıp qūl boldy.
Otarlyq sanadan qūtylmai, otyryq ömırge beiımsızdeu qazaqtyŋ älı de öter synaǧy jetkılıktı edı. Alaş sanasyn jalaulatyp ötken Nūri, Ashat, Batyrhandar eŋbegı eş pe, ses pe - belgısız. Köşpelı sanadan otyryq oiǧa tolyq köşpegen, saudany meŋgerse de sarttyqty igermegen qazaq, Zamanynyŋ meŋzeuın meŋgermedı - Zamanbekten aiyryldy, sara oiǧa erık bermedı - Altynbeksız qaldy.
Qazaq üşın öz egemendıgı özıne üiretılmegen asau attai tulauda. Öz jerındegı ögeidıŋ halyn keşken qazaq, äldekımde esesı keterdei alas ūrar türı bar.
Täuelsızdık jyldary aqtalmaǧan ümıt pen ädıletsız ülesten tyityqtaǧan qazaq, şıldıŋ saŋǧyryǧyndai ydyrap, äbden jıktelıp bıttı: bai men kedei, bar men joq, bilık pen beipozisiia, äkım men qyzmetşı, orystıldı men qazaqtıldı, oŋtūstyq pen soltūstyq, ūry men ūly, jergılıktı men şetkerı, oralman men baiyrǧy, qalalyq pen dalalyq... Ūltsana sarsaŋǧa tüsıp, moiynǧa qūlqamyt qaita kiılerdei qater töndı.
Jūǧys, qazaq!
HHI ǧasyrdy Qazaq joiqyn materialdyq jäne ruhani tonalumen qarsy alyp otyr. Jany alai-dülei küi keşude. Būl küi qarapaiym qazaqtyŋ ǧana emes, kedeidıŋ de, baidyŋ da; bileuşınıŋ de, bilenuşınıŋ de; aŋqaudyŋ da, qudyŋ da; zordyŋ da, sūmnyŋ da boiyn bileude. Öitkenı, qazaq özınıŋ qymbatynyŋ tükke tūrǧysyz arzan aldamşy ekenıne köz jetkızdı; egemennıŋ eleulı qauqary baryna küdık tudy; odan ärı nenı qalai ısteudı bılmei, qai asudy qalai alaryn bılmei, sana sarsaŋǧa tüse bastauda. Dalaǧa qaŋǧyp kelgen azyn-aulaq jūrttar özınen oza bastaǧanyn sezgen qazaq olardyŋ keibırıne tarpa bas salu körınısı de şaŋ bere bastady. Alaida, ol - mäsele şeşudıŋ joly emes edı. Būl - qazaqtyŋ öz paidasyna jaratylmai kelgen äleuetın şaşau etu ǧana.
Qazaqtyŋ boiynda bügınde nendei äleuet bar, sony tügendep ıske jarata bılu kün tärtıbıne qoiylǧany jön. Qazaq bügınde sarttyŋ käsıbı sanalǧan saudany meŋgerdı, paida tabudyŋ jolyna tüstı; özın jarnamalaudy üirendı, özgege özın azdy-köptı tanyta bıldı, moiyndatty; arşyndap damyǧan elderdıŋ soŋynan ılestı; Kökten tılegış ata-babasynyŋ ornyna, köktı tılgılep ǧaryşty meŋgerudı oilai bastady; töbeşıktegı emes, şyŋ basyndaǧy armanǧa qol soza bastady, būlar - onyŋ qazyrǧy jaǧymdy qasietı. Jaǧymsyzy - qazaqtyŋ älı de otyryq örkenietke öz qasietın jūrdai etpei jūǧysa almauy; ūly dalanyŋ ūly mūragerı ǧana emes, özınıŋ köşegendık mädeniettıŋ közı ekendıgın sezınbeuı; jerdıŋ üstı men astyndaǧy atamūrany talan-taraj etuı; qalanyŋ qojaiyny boludyŋ ornyna oǧan jūtyla bastauy; öz tılın özı tärk etıp, özın özı mensınbeuı, boidaǧy kembaǧaldyqqa yryq beruı; öz elındegı öz missiiasyn aŋǧarmauy; özıne özınen basqa juyq dostyŋ joqtyǧyn terıske şyǧaruy; özara daudy özgenıŋ bilıgımen şeşuı; öz yrzyǧyn ögeidıŋ qolymen bölısuı, öz taǧdyryn şeşu üşın ögeige söz beruı.
Degenmen de, būǧan deiın özgege alaŋdaumen küi keşken qazaq, endı özıne alaŋdaudy şyǧardy, öitkenı, būǧan deiıngı alynǧan biıktıŋ bar bolǧany töbeşık ekenı bılıne bastady. Sasqan jannyŋ älemtapyryq (haos) qarmanu äreketı qazaqqa tän boluda. Tyrysudan aitarlyqtai nätije bolmaǧanyna köz jettı. Osyndaida oi men qaiǧyǧa erık berudıŋ özınen özı jüretını bar. Onyŋ paidasy bolsa, sol - tūiyqtan şyǧar joldy ızdestıruge itermeleuınde. Mıne, osy jolda jaryq körgen Nūrbolattyŋ (Masanov) «Bız - dübaramyz!» («My - marginaly»), Nūrlannyŋ (Ämıreqūlov) «Kök ūlysy» («Derjava neba, ili budem schastlivy vmeste») jäne Berıktıŋ (Äbdıǧaliev) «Qazaq missiiasy» (Kazahskaia missiia) sekıldı dünielerı Uaqyttyŋ jüktılıgınen tuylǧan bolar. Būl üşeuınıŋ pyiǧyly bırıge kelıp, qazyrǧy qazaqqa «Jūǧys, qazaq!» ūranyn ūsynyp otyr. Būl ūrandy ışınara bilık te ūsynuda, alaida, ol ūsynys kembaǧaldyqtan arylǧan küide emes, qazaqty jūǧysu üderısınıŋ jūtylu şikızaty etuge baǧyttalmasa ne qylsyn. Bızge qazaqty būl üderıstıŋ katalizatory etu - basty da maŋyzdy aŋsar! Bızge köşegendıktıŋ qazaq üşın kembaǧaldyq emes, maŋyzdy da mäiektı maqtan ekendıgın sezınu özektı! Qazaqtyŋ ebropalyq ta, aziialyq ta emes, onyŋ eşbır dınnıŋ de, örkeniettıŋ de tuūstary emes, onyŋ bärınen de joǧary, solardyŋ bastauynda tūrǧan, solarǧa ūiytqy bolǧan köşegendık örkeniettıŋ qūzyrly ökılı ekenın moiyndau men moiyndatu - bügıngı künnıŋ basty paryzy!
Qazaq üşın bügıngı ūran: özımen özınıŋ jūǧysuy; ǧasyr talabyna jūǧysu; onyŋ özgege jūtylmai, özın saqtai otyryp jūǧysa bıluı; özge düniemen, ögei örkenietpen teŋ därejede, kembaǧal qūlyqsyz qatynasuy; bıregei ūltqa jymdasuy - bügıngı ūlttyq aŋsar!
JŪǦYS, QAZAQ!
Serık Erǧali
Ūqsas jaŋalyqtar
