Dıntanuşy Ermūhanmedsūltan Älaidar jalaŋ dınnen qazaq qoǧamyna töngen qauıptı aityp, onyŋ şyn mūsylmanşylyqpen ara-jıgın ajyratty. Avtor özınıŋ "Qazaq sanasyna töngen hauıp" atty jazbasynda qazırgı qazaqtyŋ dıni sanasyn qalyptastyryp otyrǧan küşterdıŋ mūsylmanşylyqtan müldem alys jürgender ekenın däleldeidı. Dın arqyly qazaqtyŋ emes, arabtyŋ sanasyn qalyptastyruǧa ūmtylatyndardy aiyptaidy. Sonymen qatar, saf mūsylmanşylyqtyŋ qainaryna üŋıledı. Būl jaily "Adyrna" ūlttyq portaly jazdy.
Dıntanuşynyŋ ǧylymi paiym men jan-jaqty zertteuge qūrylǧan jazbasynyŋ maŋyzdy tūstaryn jariialaudy jön kördık:
"Täuelsızdıkten soŋǧy 30 jylda elımızde dästürlı qazaq mūsylmandyǧyna mülde jat dıni tanym qalyptasyp ülgerdı. Onyŋ körınısın, osy retkı bauyrlas Türkiia jäne Siriia elderındegı zılzalaǧa bailanysty dın uaǧyzşylarynyŋ pıkırınen taǧy bır ret anyq kördık...Aitqym kelgenı – bügıngı qazqatyŋ dıni sanasyn jasaqtap otyrǧandar – qanşa jerden oiuly şapan jamylyp, syrmaqtyŋ üstıne otyrsa da – qazaqtyŋ jästürlı mūsylmandyǧynan mülde alysta jürgender, tıptı – būl küşeitpelı şyrai emes – jat, böten dıni sanany özderı de bılmei qazaqtyŋ qastürı atynan ūlttyŋ dıni sanasyna ainaldyruǧa jūmys jasap jürgender.
Taǧy da qosa keterım, bır jaqty būl topty kınälau taǧy da aǧattyq bolar edı, olar da bılgenın ıstep, dın degen, iman degen osy eken jür. Osy jerde tüsınıksız bır jait – baǧymyzǧa orai qolymyzda tūrǧan Abai- Şäkärımnıŋ dıni tanymyn jäne Alaş ziialylarynyŋ salǧan jolyn, sorymyzǧa orai bızdıŋ bilık ūlttyq sanany, onyŋ ışınde dıni sanany qalyptastyruda, būlardy ıs jüzınde kerek dep tappai otyrǧany. Men būny ötken babalar men keler ūrpaq aldyndaǧy auyr qylmys dep baǧalaimyn.Endı bügıngı dıni tüsıngımız, dästürlı dıni tanymǧa jat bolsa, onda ol qaidan kelgen, özımızdıŋ babalar ūstanǧan jol qaisy degen sūraqtarǧa toqtaluymyz kerek.
Oimyzdy bırden aitsaq, būl dıni tüsınık bızge syrttan – bügıngı arabtardyŋ dıni sanasyn, dünie tanymyn qalyptastyrǧan jäne qala berdı basqa da mūsylman jūrtyna yqpal etıp otyrǧan äşǧari teologiiasynan – būnyŋ janynda naqylşyl, dogmat hanbali mäzhaby da bar – tarmyr tartatyn dıni senım jüiesınen kelgen. Osylar jasap şyqqan dıni senım jüiesın bügıngı mūsylman jamaǧaty dın dep tolyqtai qabyldap otyr. Bızdıŋ qoǧamǧa da qarsylyqtarǧa qaramastan, keibır qūndylyqtarymyzǧa bürkene otyryp oryn teuıp kırıp aldy. Al osy senım jüiesınen ketken qatelıktıŋ zardabyn bükıl mūsylman balasy tartyp otyr...Endı, sanaly oqyrman, bügıngı uahabizm qūbylysynyŋ qazaqtyŋ dästürlı dünietanymyn terısteude qandai tüsınıkke süiengenın şamalai berse bolady. Osy – dıni sanany qalyptastyrǧan tüpkı sebepter – tūrǧysynan qaraǧanda, taǧy da jaŋsaqtyq tumau üşın qaitalap aitam, tūtas tanym tūrǧysynan qaraǧanda, uahabizm men äşǧarilık jäne būnymen şyrma- şatys hanbalilıktı bölıp qarastyrudyŋ qazaq mūsylmandyǧy üşın qajetı joq. Bärı de jat, bärı de böten. Dınşılderdıŋ logikasy boiynşa, uahabilık äşǧari aqidasyna qarsy şyǧady, demek äşǧari aqidasynda mäsele joq degen tüsınık būl jerde jürmeidı. Bız düniege basqa bıreudıŋ közımen emes, özımızdıŋ közımızben, öz tūrǧymyzdan qarauymyz kerek. (Sondyqtan, keibır teologtardyŋ äşǧaridıŋ kım ekenın, onyŋ aqli sünnet uäl jamaǧattyŋ ūly imamdyǧyn, mūsylmandardyŋ moiyndaǧanyn esıme saluynyŋ qajetı joq). būl az deseŋız, aitaiyn, uahabizm öz kezegınde osy senımdık jüienıŋ bır adym arǧy jaǧy ǧana jäne asa körsoqyrlanǧan körınısı.
Dünie zaŋdylyqtaryn joqqa şyǧaru, öz kezegımen mūsylmandardy taǧdyrşyldyqqa, hareketsızdıkke, jalqaulyqa, erınşektıkke, beiǧam, nadandyqqa alyp keldı. Bır jamandyq bolsa allanyŋ qahary eken, bır jaqsylyq bolsa allanyŋ şapaǧaty eken dep qana otyra beretın qauymǧa ainaldyq. Bızden bügınde haiuan estı, apattyŋ bolaryn bılıp itı ūlyp, qūsy şulap, aŋy auyp ketedı.
Jäne moiyndauymyz kerek bır şyndyq bar, ol – osy senımnıŋ älı künge deiın mūsylmandardy ǧylymnan qūry alaqan qaldyryp kele jatqany. Ǧylymdar tarihşysy Fuat Sezgınnıŋ kıtabyn oqyǧanda zamanynda islam ǧylymynyŋ biık öresıne taŋ qaldym!Soŋynda, dıntanuşy retınde aitarym, būl atalmyş senımdık jüienıŋ quaty jaratylystyŋ zaŋdylyqtaryn da küştı, quatty. Būǧan jekelegen adamdaryŋ qarsy tūryp özgertuı mümkın emes, tek qana keş bolmai tūryp, maturidi – hanafi senımdık jüiesınınıŋ joǧardy aitylǧan äşǧari teologiiasynan parqyn, erekşelıkterın oqytudy jäne halyqqa taratudy formaldyq emes, jüielı türde filosofiialyq tanymdyq tūrǧyda ıske asyruǧa köşuımız kerek. Jäne äsırese Abai men Şäkärımnıŋ teologiialyq, dın filosofiialyq oilaryn ǧylymi zertteudı, oqytudy memlekettık deŋgeide qolǧa aluymyz asa maŋyzdy. Öitkenı, öz zamanynda eskı men jaŋany üilestıre otyryp jaŋa jol, sanaǧa jaŋa tanym syilaǧan būndai tūlǧalar basqa mūsylman jūrtynda kem, tıptı joq.
Onyŋ üstıne, zamanalar boiy Orta Aziia ekeŋıstıgınde saltanat qūrǧan köşpelı jūrt – babalarymyzdyŋ myŋ jyldar boiy ǧalamdy, tabiǧatty zertteu täjıribesımen barlyqqa keltırgen asa bai mädenietımızdı saqtap qalu da öte maŋyzdy bolyp otyr. Būl jerde mädniet degenımız äste muzeilerdı toltyrǧan dünieler emes, osy dünienı barlyqqa keltırgen babalarymyzdyŋ aqyl- parasaty. Būnsyz bızdıŋ Türkılıgımızdıŋ, köşpelı örkeniettıŋ mūragerı ekenımızdıŋ tük te maǧanasy joq.
(qosymşa retınde)Eger, özımızdıŋ tarih sanamyzdy osy bastan qalpyna keltırıp, ony bügıngı adamzattyŋ ortaq qūndylyqtaryna üilestıre jaŋǧyrtpaityn bolsaq, bızdıŋ el toptar men jıkterdıŋ bıtpes teke-tıresıne ainalyp ketedı. Eŋ jamany būl teketıres demokratiialyq qūndylyqtardy öz müdesıne paidalana otyryp bilıkke ūmtylady. Türlı toptar demokratiiany halyqtyŋ senımıne kıru arqyly dauys jinap elge bilık jürgızu dep ūǧady. Äsırese, dınşıl top pen tabiǧi türde qalyptasqan onyŋ qarsylasy sözsız demokratiiany osylai tüsınedı. Būndai qūbylys ortaǧa şyqqanda, eldıŋ tūraqty damuy men zaŋnyŋ üstemdık qūruy mümkın emes. Öitkenı būl toptar ne ıstese de el üşın emes, özınıŋ saiasi müdesı üşın ǧana ısteidı. Eldegı arbır keleŋsızdıktı öz paidasyna qoldanady degendei...
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
dın
#dıni_ekstremizm
islam
qauıp qater
Mūsylmandar
radikalizm
qazaq dını
dogmat hanbali
uahhabizm
islam sektalary
dıni soǧys
