Kıberqaýipsizdik: túsinik, qorǵaný joldary, mańyzy

5816
Adyrna.kz Telegram

Estigen janǵa tańsyq dúnıe retinde qalyptasqan bul uǵymnyń bizdiń qoǵamda mańyzdylyǵy qanshalyqty? Kıbershabýyl bank esepshottaryna jasalyna ma? Odan qalaı qorǵanamyz? Atalǵan saýaldarǵa «Adyrna» tilshisi jaýap izdedi.

Kıberqaýipsizdik (keıde kompıýterlik qaýipsizdik dep te atalady) - kompıýterlerdi, serverlerdi, mobıldi qurylǵylardy, elektrondyq júıelerdi, jelilerdi jáne derekterdi zııandy shabýyldardan qorǵaýǵa arnalǵan ádister men tájirıbelerdiń jıyntyǵy. Kıberqaýipsizdik bıznesten bastap mobıldi tehnologııaǵa deıin ártúrli salalarda qoldanysta bar. Bul baǵytta birneshe negizgi kategorııalardy bólip kórsetýge bolady.

Jelilik qaýipsizdik – kompıýterlik jelilerdi maqsatty shabýyldar nemese zııandy baǵdarlamalar sııaqty ártúrli qaýipterden qorǵaý áreketteri.

Qoldanba qaýipsizdigi - qylmyskerler ózderiniń arnaıy baǵdarlamalarynda jasyra alatyn qaýipterden qorǵaný. Vırýs juqqan qoldanba shabýyldaýshyǵa qorǵaýy tıis derekterge ruqsat bere alady. Qoldanbanyń qaýipsizdigi ol ashyq kózderde paıda bolǵanǵa deıin daıyndaý satysynda qamtamasyz etiledi.

Aqparattyq qaýipsizdik – derektiń saqtaý kezinde de, berý kezinde de tutastyǵy men qupııalylyǵyn qamtamasyz etý.

Operaııalyq qaýipsizdik – aqparattyq aktıvterdi óńdeý jáne qorǵaý. Bul sanat, mysaly, jelige kirý ruqsattaryn basqarýdy nemese derekterdi qaıda jáne qalaı saqtaýǵa jáne jiberýge bolatynyn anyqtaıtyn erejelerdi qamtıdy.

Apatty qalpyna keltirý jáne bıznestiń úzdiksizdigi - qaýipsizdik oqıǵasyna (zııandy áreket) jáne júıeni buzýy nemese derekterdiń joǵalýyna ákeletin kez kelgen basqa oqıǵaǵa jaýap berý. Apatty qalpyna keltirý – uıymnyń shabýyldyń saldarymen qalaı kúresetinin jáne bıznes proesterin qalpyna keltiretinin sıpattaıtyn erejeler jıyntyǵy. Bıznestiń úzdiksizdigi – zııandy shabýyl saldarynan belgili bir resýrstarǵa qol jetkizýdi joǵaltqan jaǵdaıda uıymnyń áreket etý jospary.

Aqparatty arttyrý – paıdalanýshylardy oqytý. Bul baǵyt kıberqaýipsizdik salasyndaǵy eń kútpegen faktor – adamnyń áserin azaıtýǵa kómektesedi. Tipti eń qaýipsiz júıege bireýdiń qateligi nemese bilmeýi saldarynan shabýyl jasalýy múmkin. Sondyqtan árbir uıym qyzmetkerlerdi oqytyp, olarǵa negizgi erejeler týraly aıtýy kerek: mysaly, kúdikti elektrondyq poshta tirkemelerin ashpaý nemese kúmándi USB qurylǵylaryn qospaý.

Shabýyldardan qalaı qorǵanýǵa bolady?

  • Baǵdarlamalyq quraldy jáne operaııalyq júıeni jańartyńyz. Jańa baǵdarlamalyq qural arqyly siz sońǵy qaýipsizdik túzetýlerin alasyz.
  • Vırýsqa qarsy baǵdarlamalyq quraldy paıdalanyńyz. Kaspersky Total Security sııaqty qaýipsizdik sheshimderi qaýipterdi anyqtaýǵa jáne joıýǵa kómektesedi. Maksımaldy qaýipsizdik úshin baǵdarlamalyq quraldy júıeli túrde jańartyńyz.
  • Kúshti qupııa sózderdi paıdalanyńyz. Qabyldaýǵa nemese boljaýǵa ońaı kombınaııalardy qoldanbańyz.
  • Belgisiz jiberýshilerdiń elektrondyq poshta tirkemelerin ashpańyz - olar zııandy baǵdarlamamen bylǵanǵa n bolýy múmkin.
  • Poshtada belgisiz jiberýshilerden nemese belgisiz veb-saıttardan alynǵan siltemelerdi baspańyz - bul zııandy baǵdarlamanyń taralýynyń standartty tásilderiniń biri.
  • Qoǵamdyq oryndarda qorǵalmaǵan Wi-Fi jelilerinen aýlaq bolyńyz - olar Man-in-the-Middle shabýyldaryna osal.
  • uıymnyń ishki qujattarynda júıede múmkin bolatyn operaııalardyń jıyntyǵyn kórsete otyryp, qyzmetkerlerdiń júıege kirý múmkindigi týraly erejeni bekitip qoıyńyz;
  • tólemderdi nemese olar boıynsha suraý salýdy júzege asyrý kezinde tulǵalardy anyqtaý negizinde qosymsha sharalardy qarastyrý, mysaly, uıymnyń qyzmetkeri logın men paroldi engizip qana qoımaıdy, sonymen qatar aqshany esepten shyǵarý týraly ótinishke nemese ony jaı elektrondyq qoltańbamen rastaýǵa qol qoıady, al bul jaǵdaıda klıent - bilikti bolýy tıis;
  • bank kartalary arqyly ǵalamtordan zat tapsyrys bergende nemese onlaın tólem paıdalanar aldynda suratylyp otyrǵan derekterdiń, aqparat alýshy tarappen tolyq tanysyp alyńyz. Sondaı-aq, jekege jazatyn karta nómirin (ásirese artqy úsh ıfrly kodty) suratatyndar úshin abaı bolyńyz. Aqparattardy kim bolsa, soǵan bere bermeńiz.

"Adyrna" ulttyq portaly

Pikirler