Almatyda Qazaqstan jazuşylarynyŋ kezektı XVI qūryltaiy öter qarsaŋda bastalǧan talqylau jiyn keiın de jalǧasyp jatyr. Basqosu bastalmai tūryp qalai aiaqtalatyny qyzyqtyrǧan. Aiaqtalǧan kezde Jazuşylar odaǧy töraǧasynyŋ saiasi saryndaǧy sözı synǧa ılıktı. Äleumettık jelıde äuelde synaǧandardy qoldaǧandar baiqalsa, keiın synaǧandardy da synaityndar paida boldy.
Jiynǧa Qazaqstan Jazuşylar odaǧynyŋ 525 delegaty, arnaiy şaqyrylǧan qonaqtar, BAQ ökılderı qatysty. Jiynnan keiın boiyna ala qaǧaz, kök siianyŋ isı sıŋgen jazuşylar Almaty äkımdıgı jaiǧan "bai da berekelı" dastarhan, tättı taǧamǧa asyqty. Qūryltaida bırın-bırı körıp, Almaty törınde toqailasqan zamandastardyŋ bır toby mūndai ıs-şaradan qalys qaludy dūrys dep sanady. Joiqyn pıkır qaişylyǧy, asa kürdelı közqaras aluan türlılıgı baiqalmady.
NEGE «EŞQAŞAN»?
Jazuşylar jiynynda Prezident qūttyqtauynan keiın Ūlyqbek Esdäulet Jazuşylar odaǧyn özı basqarǧan bes jyl aralyǧynda atqarylǧan jūmystar jönınde esep berdı. Keiınnen özınıŋ Odaq töraǧasyn sailauǧa tüspeitının köpşılıktıŋ közınşe jariialady.
Qūryltaidan soŋ basqarma jiynynda jazuşy, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı Mereke Qūlkenov 103 dauyspen Qazaqstan Jazuşylar odaǧy basqarma töraǧasy bolyp sailandy.
Bärı josparǧa sai jürıp jatqan. Qūryltaida kümänı men senımı tarazyǧa tüsken jazuşylar köŋılın Mereke Qūlkenovtyŋ bır auyz sözı jüdetıp tastaǧandai boldy. Jazuşylar odaǧynyŋ jaŋa töraǧasy Mereke Qūlkenov söz alysymen:
NEGE «EŞQAŞAN»?
Jazuşylar jiynynda Prezident qūttyqtauynan keiın Ūlyqbek Esdäulet Jazuşylar odaǧyn özı basqarǧan bes jyl aralyǧynda atqarylǧan jūmystar jönınde esep berdı. Keiınnen özınıŋ Odaq töraǧasyn sailauǧa tüspeitının köpşılıktıŋ közınşe jariialady.
Qūryltaidan soŋ basqarma jiynynda jazuşy, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı Mereke Qūlkenov 103 dauyspen Qazaqstan Jazuşylar odaǧy basqarma töraǧasy bolyp sailandy.
Bärı josparǧa sai jürıp jatqan. Qūryltaida kümänı men senımı tarazyǧa tüsken jazuşylar köŋılın Mereke Qūlkenovtyŋ bır auyz sözı jüdetıp tastaǧandai boldy. Jazuşylar odaǧynyŋ jaŋa töraǧasy Mereke Qūlkenov söz alysymen:
«Eşqaşan bızdıŋ jazuşylar oppozisiia bolmaidy dep esepteimın. Bolmauy kerek dep esepteimın. Öitkenı oppozisiia degen — memleket basşysyna qarsy bolu degen söz. Men oǧan kelıse almaimyn. Qazırgı prezidentımız Qasym-Jomart Toqaev öner adamdaryna, ǧalymdarǧa, jazuşylarǧa öte erekşe köŋıl bölıp otyr…” - dedı.
Bır qyzyǧy – töraǧanyŋ būl sözın qūryltai basynda aşyq synaǧan eşkım bolmady. Syn töraǧanyŋ osy sözı jaŋalyq retınde jariialanǧan soŋ bastaldy.
Osy pıkırdı estıp köp ışınde pūşaiman bolǧandar bar. Mäselen, qoǧam qairatkerı Säbi Aŋsat mūndai ūstanymy üşın Mereke Qūlkenovke "kelelı keŋes" aitqan. Ol "dostarynan bas tartyp, mädeni ıs-şaralarǧa qatysudan bas tartudy" ūsynady:
"Qūlkenov Mereke! Jazuşylar Odaǧyna Töraǧa bolyp sailanǧandaǧy: Jazuşy oppozisiia bolmauy tiıs, degen alǧaşqy lebızıŋız erkın oily aqyn-jazuşylardy, barlyq şyǧarmaşylyq ielerın, oqyrman azat ūldardy şoşytty. Sızben marqūm jazuşy - dramaturg Rahymjan Otarbaevty eske alu şaralarynda kezdesıp jüretın edım. Olai bolsa, Sız Asanälı Äşımov, Temırhan Medetbek, Janūzaq Äkım, İranǧaiyp, İrak Elekeev, Sūraǧan Rahmetūly, Yqylas Ojaiūly, Svetqali Nūrjan, Myrzan Kenjebai siiaqty dostaryŋyzdan bas tartyŋyz. Olar da Sızge osydan keiın jaqyndauǧa yqylasty emes şyǧar. Onda Sız, Qadyr Myrza Älı, Rahymjan Otarbaev ruhtaryna baǧyştalǧan şaralarǧa qatysudy toqtatatyn şyǧarsyz. Qadyr jyrlaryn süigen, Rahymjan ruhyna adal köööp oqyrmannyŋ bırı Säpen (Säbi) Äbdıqadyrūly Aŋsat. 83 jastaǧy Syrboiylyq qariia," - dep jazdy.
«ODAQ MÜŞELIGINEN ŞEGINDIM»
Ädebiettıŋ aqiqat alaŋynda şiyrşyq atyp, şiraitynyn alǧa tartyp, qūryltaidan keiın Odaq müşelıgınen şyǧyp jatqandar da tabyldy. Olar oppozisiianyŋ Odaq tarapynan bastyrmalanuyna qarsy. Alǧaşqy qadamdy qazaqtyŋ mistik jazuşysy, jurnalist Qoişybek Mübärak bastady. "Bilıktı synamaityn odaqtan ketken jazuşy" öz şeşımı haqynda:
«Men äuelı mistik jazuşymyn. Sosyn täuelsız jurnalispın. Qara şaŋyraq Odaqty qanşalyqty qadırlesem de qaramaǧyndaǧy müşelerıne mūndai senzura jasaityn töraǧasy bar ūiymǧa müşe bolǧym kelmeidı» dedı jazuşy Qoişybek Mübärak. Ol «Bügınnen bastap odaq müşelıgınen şegındım», - dep bilıktı synamaityn odaqtan ketetının resmi mälımdedı.
Jurnalist Asan Anarbai qalamger Qoişybek Mübäraqtyŋ qadamyn rasionaldy, syni oilau daǧdysynan tuǧan şeşım dep baǧalap, Alaş qairatkerlerıne tän ahlaq, ar-ūiat mäselesımen ūştastyrady:
"Bügın Qazaqstan Jazuşylar odaǧy ruhani janazasyn şyǧarǧan siiaqty äserde qaldym. Azamattyq ūstanymdy oppozisiia ia bülıkşılık dep esepteitın mimyrt tüsınıktegı, adamnyŋ oi-söz erkındıgı deitın konstitusiialyq asyl haqyna tükıre qaraityn, şımırıkpei qol salatyn ospadar avtokrattyŋ töraǧalyqqa keluı ädebiettı jerleu emei neme?.."
...<...>... Zamandas qalamgerler, jol taŋdaityn kün tudy. Koishybek aǧai Alaş qairatkerlerınıŋ arly rasionalizmıne saldy, qūrmetım zor. Aǧa-ärıptesım bolǧany üşın emes, Adam-Azamat önegesın tanytqany, būqpaǧany üşın. Jastardan mūndai jıger tabylar dep senem.
Jurnalist Esdäulet Qyzyrbekūly qalamgerdıŋ būl äreketı arqyly ar biıgınen körıne bılgenın jetkızdı.
"Qoişybek aǧaǧa eşkım odaqtan şyq degen joq. Būl ūstanym men ardyŋ ısı. Ärıptesterımen bırge ūlt turaly ırı-ırı äŋgıme aityp, ötken-ketkendı, ädebiettı talqylap, bır-bırın maqtap, äkımşılık jasap bergen dastarhanǧa baryp tyŋqiia toiyp qaitsa bolar edı. Bıraq olai ıstemedı. Qūryltaidan keiın bızben bırge «Uzbechka»ashanasyna bardy. Jaqsy äŋgıme aittyq. Odan töraǧalyqqa talasyp, qyryq pyşaq bolyp jürgen nemese özın klassik sanaityndardan bır jerı kem bolyp qalǧan joq. Qaita bızdıŋ, jastardyŋ aldynda abyroiy artpasa, tüsken joq…Jalpy, qazırgı qoǧamda, zamanda, prinsipıŋde, közqarasyŋda tabandap tūru öte qiyn. Bügın omyrtqasynan, arqa-jonynan aiyrylyp qalǧan «mügedek» jazǧyş-syzǧyştardyŋ talaiyn kördım. Özderınıŋ qoǧam aldynda «mügedek» ekenınde şaruasy joq. Bärı ärtıs köilegın kiıp, boianyp-sylanyp, bır-bırın qūttyqtap, maqtap mäz. Jaqsy maǧynadaǧy tentegı (huligany) qalmaǧan şyǧarmaşylyq (ruhani) orta aianyşty körınedı eken..."
«MEN DE BAS TARTTYM»
Odaqtan ketetının mälımdegen jalǧyz Qoişybek Mübärak emes. Jastar jaǧynda da bar... Qatarǧa jazuşy Esbol Nūrahmet te qosylyp, Jazuşylar odaǧynyŋ müşelıgınen şyǧatynyn rastady.
"Qūryltaiǧa barmadym. Körmedım. Bıraq barǧan jūrttyŋ köbı jazuşylardyŋ saǧy synǧanyn, tym köŋılsız bolǧanyn aityp jatyr. Osynyŋ bärı bilıktıŋ är ıstıŋ bärıne tūmsyǧyn tyǧa beruınen tuyndap otyr. Tym qūrysa osyndai şyǧarmaşylyq ūiymdarǧa erkındık beruge bolmai ma? Tüsınbeimın! Al jaŋa sailanǧan töraǧa är jazuşynyŋ qandai pıkırde boluy kerek ekenın belgılep bere almaidy. Şyǧarmaşylyǧyna da aralasa almaidy. Odaqqa töraǧa bolu, menıŋ tüsınıgımde, oqyrman men jazarman arasyna däneker bolu, bilık pen jazuşy emes.Eger Jazuşylar odaǧynyŋ müşesı tek töraǧanyŋ ǧana közqarasymen ömır süruı kerek dese, men de bas tarttym būl odaqtan."
Jas qalamger Erden Nūrahmettıŋ būl qadamyn qūptamaityndar jelıde jazba qaldyrdy. Ädebietşı Aidana Beisennıŋ aituynşa, müşelık biletın ötkızgennen mäsele tübegeilı şeşılmeidı. Kelgen basşylyqtyŋ ūstanymyn emes, Odaqtyŋ abyroiyn oilau maŋyzdy.
"Sızdıŋ şyǧarmaşylyq ızdenısıŋız ben közqarasyŋyz jalǧyz sol adamnyŋ ainalasynda emes şyǧar. Bızde özı kez kelgen sailau şusyz ötpegen şyǧar. Etımız üirenıp ketpese bolǧany, äiteuır. Ärkımnıŋ öz pozisiiasy aiqyndalyp, dauysynyŋ estılgenı öte dūrys. Eşkımnıŋ aitqanyna qarsy kele berudıŋ qajetı joq. Oryndy sözge ökpe bolmauy şart. Kelgen basşylyq üşın Odaqtyŋ atyn kırletıp, qasterlı orynymyzdy küiretıp almaiyqşy. Müşelık biletıŋızdı ötkızdıŋız delık. Ne özgerdı? Basşy qaita auysa ma? Sız kerısınşe öz prinsipıŋızden bas tarttyŋyz. Küres alaŋyna qaruyŋyzdy qaldyryp kete bardyŋyz", - dep jazdy ädebietşı.
Äleumettık jelıde jazylǧan sansyz pıkırler, ıltifat sözderı men qoldau-qolpaştaudan "aiaq alyp jürgısız". Olardyŋ söz etıp jatqan mäselesınıŋ jelını ortaq. Ar biıgı. Ar biıgınen körıne bılu sypaty. Bıreuı qoǧamdy, bıreuı bilıktı, bırı müşelıkten şyqqan jazuşylardy jazǧyryp älek.
"Qazaqtyŋ zialy qauymy "Qaraqazanǧa" qarap telmırıp qalǧany Qazaq qoǧamynyŋ damuyndaǧy eŋ ülken kedergı. Eŋ ökınştısı, bıraz ūltjandy jastardyŋda sol qazandy jaǧalap ketkenı...""Mektep oqulyǧyndaǧy şyǧarmalaryn alyp tastau kerek. Sözı men ısı ekı bölek jazuşyny oquşylarǧa därıptegım kelmeidı."Bügıngı odaqqa müşe bolǧanşa jai tırşılık ıstegen qaiyrly bop tūrǧan siiaqty. Dūrys şeşım eken."
Ädebiet - qaişylyqta bür aşatyn jaratylystyŋ ūly qūbylysy. "Aqiqaty - taiqyma, şyndyǧy - jarmaq, janary - jaltaq" ūstanym jeregınde ömır süretın qoǧamda körkemsözdıŋ köbebı sögıledı.
"Aitsam degen sözım eŋ,
Düniege qarap şyndyq közımen,
Ar aldynda men özımdı ärdaiym,
Dar aldynda tūrǧandai-aq sezınem", - deidı Säken İmanasov aqyn. Säken İmanasovtan özge qalamdy serık etkenden qandai oida?..
Irgede didjital kapitalizm qūbylysy esık aşyp tūr. Örkeniettıŋ bazbıreulerge bäimälım jaŋa kezeŋı. Jahandyq qyzu bäseke zamany. Oi baǧyttaidy, jön bıledı degender ony söz etkısı kelmeidı. Qoǧam talas-tartysty taŋdaǧandai körınedı.
Dastan Qastai
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
#Toqaev
şyŋ
bilık
jazuşylar odaǧy
Ädebiet
Jaŋa Qazaqstan
odaq müşelıgı
qazaqstan qoǧamy
ädebi syn
qoişybek mübäraq
Erden Nūrahmet
asan anarbai
jazuşylar odaǧynyŋ qūryltaiy
