Kitaphananyń Sırek qoryndaǵy mamandyr tapshylyǵy birden baıqalady. Óıtkeni qansha kitaphanda qansha mamandar qanshama saýatsyzdyqtyń kýási bolyp júr. Kitaphanalardyń Sırek qorynda jumys isteıtin mamandar, arab, parsy jáne túrki tilderin bilmegen soń, kúlkili jaǵdaıǵa qalyp jatady. Buǵan tóte jazýdy jáne qosyńyz. Alaıda ýaqyt tarıhshylardyń ǵana emes, kitaphanashylardyń da jan-jaqty bolýyn talap etedi. Sony baıqaǵan Ádilet Ahmettiń janaıqaıy saıtqa jarııalanyp otyr.
Is júzinde Ahmet Baıtursynulynyń arab tilinde jazylǵan nemese arab tiline aýdarylǵan kitaby joq bolýy múmkin. Ótken ǵasyr orta sheninde Túrkııa túrikteri Alash taqyrybyn azdap aýdarǵany bolmasa, al arab álemi Ahmetti jáne Alash ordany óz tilderine aýdarýǵa mursasy bolmady. Eger Ahmettiń basqasy emes, bir ǵana arab álipbıindegi eski qazaq jazýyn yqshamdap, qazaqtyń tóte jazýyn jasaǵanyn arabtar bilse, múmkin qazaq degen halyqtan osyndaı bir ǵajap ǵalymnyń shyqqanyna tańqalar ma edi?! Qalaı degen kúnde de arabtar reformator Ahmet Baıtursynulyn zerttep kórse esh ýaqytta ókinbesi anyq.
YŃǴAISYZ JAǴDAILAR
Já, kóptegen adamdar arab álipbıi men arab tilin ajyrata almaı júr. Oǵan tóte jazýdy qossańyz, tipti túsine almaı qalady. Latyn álipbıine kóshýdi de latyn tiline kóshedi ekenbiz dep júrgender bar. Eshkim ózge halyqtyń tiline kóshpeıdi. Til óz kúıinde qalady. Bar bolǵany tańbalardy aýystyrady.
Men júrgen jerimde sırek kitaptar men qoljazbalar qoryna kirýdi ádetke aınaldyrǵanmyn. Sırek kitaptar men qoljazbalardy qyzǵyshtaı qorǵap otyrǵan arýlarymyzǵa qashan da alǵystan basqa aıtarymyz joq. Degenmen elimizdegi keıbir sırek kitaptar qorynda kóne kitaptardyń ańdatpasy (annotaııasy) qate jazylyp júr. Onyń sebebi, tóte jazý, qadim jaýy, arab jáne parsy tilderi arasyndaǵy aıyrmashylyqtardy bilmeýden bolyp otyr.
Men áldebir kitaphanaǵa barǵanda, "Arab tilinde jazylǵan kitap" degen ańdatpamen turǵan eki kitapty qolyma alyp kórdim. Ishin ashsam, eshqandaı da arab tilindegi kitap emes, bireýi Ahmet Baıtursynulynyń 1926-1928 jyldary qoldanysta bolǵan, alashtanýshylar jaqsy biletin – "Álipbiı - jańa quraly" eken. Ekinshisi, Ǵalı Ormanulynyń bertinde shyqqan "Ómir dastany". Bar bolǵany – ekeýi de tóte jazýmen basylǵan(sýretke qarańyz).
Osyndaı qyzyqty ári yńǵaısyz jaǵdaılar kóp. Basqa bir sırek kitaptar qorynan Ahmet pen Mirjaqyptyń kitaptarynyń birge túptelip, ańdatpasy da qate birligenin kórgenbiz. Osy aǵattyqtardy sol jerde jaýapty adamdaryna aıtyp túzetip júrmiz.
KÓŃIL BÓLINBEGEN SALA
Keńes kezeńinde, Táýelsizdik qarsańyndaǵy kitaphanada qyzmet isteıtin kisiler arasynda arab tilin, parsy tilin, qadim jazýyn, tóte jazýdy jáne 1930-1940 jyldary Qazaqstanda qoldanylǵan latyn álipbıin jaqsy biletin kisiler kóp bolǵan sııaqty. Ol kisiler iriktep, rettep jazyp ketken ár japyraq qaǵazda ańdatýdan aǵattyq kezdese bermeıdi. Solardyń biri dep Esim Baıbolulyn aıtýǵa bolady. Ortalyq ǵylymı kitaphanada ótken ǵasyrdyń ekinshi jartysynda qyzmet etken Esim marqumnyń ózi ańdatpa jazyp, ózi zerttegen, óz qolymen qaıta kóshirip shyqqan qoljazbalary óte kóp. Men ol týraly "Esim Baıbolulynyń eńbekteri" atty maqala jazyp, Massaget saıtynda jarııalaǵan bolatynmyn.
Jasyrary joq, táýelsizdikten keıin elimizde kitaphana salasyna kóńil bólinbedi. Sodan da bolar kóne jazý tanýshy mamandar ondaı kıeli jerlerde jumys istegen joq. San myńdaǵan kóne qoljazbalar qory bar kitaphanada da qyzmet istep kórdik. Aılyǵy – jetpis segiz myń teńge bolatyn. Bul osydan úsh jyl burynǵy jaǵdaı. Qazir «Jańa Qazaqstanda» ol jaǵdaı ózgergen shyǵar dep oılaımyz. Eger áli ózgermese, ózgertý kerek. Aldymen kitaphana qurylysyn, ásirese sırek kitaptar men qoljazbalar qoryn kútimdeý kerek. Zamanaýı tehnologııalar arqyly kúnnen-kúnge shirip, keteýi ketip bara jatqan kóne kitaptardy emdep, qalpyna keltirý kerek. Kitaphanashylardyń aılyǵyn kóterip, qoljazbatanýshy, kóne kitaptardy kózindeı súıetin mamandardy joǵary eńbekaqymen jumysqa alý kerek. Áıtpese, aýzyń qaısy dese qulaqty kórsetip, qazaqtyń tóte jazýdaǵy kitaptaryn arabtiki, parsyniki, bálendiki, túgendiki... dep qate jazyp, kúlkige qalyp júre beremiz.
Óz tarıhyna, óziniń myńjyldyq murasyna, tipti bolashaq taǵdyryna nemquraıly qaraıtyn bizdeı beıǵam, bizdeı beıbaq el joq-aý, sirá?!
Ádilet AHMET
