Jaqynda būqaralyq aqparat qūraldarynda İGİL terroristerınıŋ Auǧanstanda küşeiuı men nyǧaiuyna qatysty köptegen aqparattar jariialandy. Būl terrorlyq ūiymnyŋ Ortalyq Aziiada paida bolatyny, osy aimaqtyŋ qauıpsızdıgıne qauıp töndıretını jäne būl qaqtyǧys kımge kerektıgı turaly CA-IrNews-ke bergen sūhbatynda sarapşy Fikret Şabanov aitty.
Saqaldy sodyrlar ma? Älde, käsıbi mamandar toby ma?
İGİLDı – bılımsız, dınnıŋ jetegınde ketken qaraŋǧy top dep oilasaŋyz qatty qatelesesız. Olardyŋ köpşılıgı joǧary sapaly äskeri täjıribelı adamdar. İrak pen Siriianyŋ jüielı, küştı jäne ortalyqtandyrylǧan äskerlerıne qarsy soǧysy olardyŋ naqty mümkındıkterın körsettı. İGİL-dık jedel jäne jyldam qimyldaityn jauyngerler osy elderdıŋ käsıbi armiiasy men arnaiy küşterın būiym qūrly körmedı. Ünemı soǧys örtınde jürgen İraktyŋ jäne Siriianyŋ qaruly küşterımen salystyrǧanda, mūrnyna oq-därınıŋ iısı barmaǧan Qazaqstan men Özbekstannyŋ äskerlerı būl terroristık top üşın qatty qiyndyq tudyrmaidy. Täjıkstan men Qyrǧyzstan turaly aitpasa da bolady. Mūndai qarama-qaişylyqpen Ortalyq Aziianyŋ äskeri küşterın synap köruge būl terroristık topqa şamamen 15-30 kün jetkılıktı.
Taiau Şyǧystaǧy oqiǧalar terroristerge qaru tapşylyǧyna bailanysty eşqandai kedergıler joq ekenın körsettı. Olarda qarudy tasymaldau men taratuda eşqandai mäseleler bolmady. «Qara bazardan» satyp alynǧan bölıgın qosppaǧanda qarudyŋ köp bölıgı jobanyŋ demeuşılerınen keledı.
Auǧanstandaǧy būl sodyrlardy tauly jerler men tauǧa jaqyn qalalarda qaru-jaraqpen jäne tehnikamen qoldau sözsız bolady. Oǧan kümänıŋız bolmasyn.
İGİL-dıŋ artynda kım tūr jäne sodyrlar qaida kettı?
«Ülken Taiau Şyǧys» jäne «Ülken Auǧanstan» jobasynyŋ ūiymdastyruşylary üşın İGİL terroristık ūiymy älemde, sondai-aq Şyǧys pen Aziiada bolyp jatqan prosesterge äser etudıŋ tūtqasy bolyp tabylady. Qazırgı uaqytta İGİL Reseidıŋ osy aimaqtardy (Siriia, İran men Türkiiamen serıktestıktı) qalpyna keltıruıne jäne nyǧaituyna, sondai-aq Qytaidyŋ Ortalyq Aziiadaǧy qarjylyq «basqynşylyǧyn» joiu üşın äreket etetın bolady.
İGİL-dıŋ bolaşaqtaǧy marşruty jaŋa jobalar men jaŋa memleketterge negızdelgen. Eger Amerikandyq arnaiy qyzmetterdıŋ boljam esepterıne süiensek, osy terroristık toptyŋ tuy astynda 350-400 myŋ sodyr äskeri äreketterge qatysqan. Olardyŋ qaza tapqany men tūtqynǧa alynǧanyn eseptesek, şyǧyndary tek 70-80 myŋǧa jettı. Sonda logikalyq sūraq tuyndaidy: «qalǧan jauyngerler qaida?» Al, qalǧany 300 myŋnan astam adam.
Jauap öte qarapaiym. İGİL-dıŋ negızgı qūramy ärtürlı elderden, onyŋ ışınde batys elderınen, iaǧni, aqşa üşın jaldanǧan jankeştılerden tūrady. Sonymen qatar, Ortalyq Aziia, Kavkaz jäne basqa elderden kelgen laŋkesterdıŋ dıni nemese etnikalyq nasihatyna «tartylǧan», «zardap şekken» bölıgı bar. Aimaqtaǧy islam men türkıtıldes elderde dın atymen jūmys ısteu öte oŋai. Sondyqtan «jaldauşylar» özderınıŋ «jaldanuşy» qūrbandaryna oŋai äser etuı mümkın. Sonymen qatar, İGİL-dıŋ negızı basty mındet - Taiau Şyǧystyŋ jäne Auǧanstannyŋ Ülken Auǧanstan jobasyn reformalau - aimaqtaǧy elderdıŋ ökılettıkterın ortalyqsyzdandyru jäne bölşekteu, sondai-aq İran men Reseige qarsy jobaǧa basty şabuyl jasau, syrtqy saiasattaǧy saiasatty jüzege asyru. Būl Mega-Joba bolyp tabylady.
Auǧanstan Ortalyq Aziianyŋ bas auruyna ainala ma?
Resmi türde, Auǧanstandaǧy İGİL sodyrlarynyŋ boluy ekı elmen tanylǧan. Būl turaly İran prezidentı Hasan Ruhani men Resei Federasiiasy arnaiy qyzmetınıŋ joǧary lauazymdy tūlǧalary jiı mälımdeme jasaidy.
Laŋkesterdı syrtqy moderatorlar baqylap otyrady. Olardyŋ basty jūmysy megajobalardy jüzege asyru üşın kedergı bolatyn memleketter men sol elderdı ortalyqsyzdandyru. Mysaly, İGİL-dıŋ qazırgı belsendı qimyldary türık jäne iran baǧyttarynda bolyp jatqandyǧy būl sözımızdı däleldeidı. Qazır sodyrlar Auǧanstannyŋ baqylausyz aumaqtarynda emın-erkın jür. Sondai-aq halqy ekı bölıkke bölıngen İranmen şektesetın Baluchistan men Päkıstannyŋ körşıles aumaqtarynda jürıp jatyr. Resei men İran laŋkestık top dep tanyǧan būlardyŋ negızgı qyzmetı Ortalyq Aziia aumaǧyna odan ärı enu josparyn daiyndau jäne damytu bolyp tabylady. Ūiymnyŋ maqsaty - kem degende Reseige soqqy beru jäne Qytaidyŋ batys aimaqtaryn mūsylman jäne türık jalaulary boiynşa barynşa ortalyqsyzdandyru. Būl degenımız avtonomiialarǧa bölu.
Qoldau bazalaryn qūru, äskeri-tehnikalyq kömek beru jäne Ortalyq Aziiadan ūiymǧa adamdardy tartu üşın uaqyt qajet. Būl soŋǧy uaqyttarda İGİL-dıŋ aimaqtaǧy negızgı qyzmetıne ainaldy. Jahandyq saiasi, qarjylyq jäne ekonomikalyq ortalyqtarǧa, sondai-aq Ortalyq Aziia aimaǧyndaǧy elderge qaruly adamdaryn kırgızudı qamtamasyz etu maqsatynda josparlar äzırleude.
Ortalyq Aziiadaǧy İGİL – dıŋ közdegenı kım?
Resei men İran laŋkester üşın basty nysana. Būl ekı el «Ülken Auǧanstan» jäne «Ūly Taiau Şyǧystyŋ» şeteldık dirijerlarynyŋ josparlaryn jüzege asyruǧa kedergı keltıredı. Sondyqtan Reseige soqqy ekı jaǧynan da bolady: Auǧanstan, Ortalyq Aziia, Kavkaz jäne İran. Sondyqtan Reseige soqqy ekı jaǧynan da bolady: Auǧanstan, Ortalyq Aziia, Kavkaz jäne İran. Mäskeu būl özgerısterge daiyndyq üstınde, sondyqtan Qorǧanys ministrlıgınde Kavkaz baǧytyndaǧy qūrlyq äskerı, teŋız floty, barlau bölımşelerınıŋ jūmysy küşeitıldı. Sonymen bırge Ortalyq Aziia men Resei Federasiiasynyŋ aimaqtaǧy ūlttyq qaruly küşterı qataŋ jattyǧuda.
Būǧan qosa, İran men Resei İGİL-ge qarsy küreste özderınıŋ äreketterın üilestıredı jäne taǧy bır islam ūiymymen - «Talibanmen» jūmys ısteidı. Iаǧni, olar Taliban men İGİL arasyndaǧy qaişylyqtardy tereŋdetu üşın, talibandyqtarmen jasyryn türde kelısıp, qarjylandyryp, äskeri tehnikamen qamtamasyz etedı. Bız İran men Resei Federasiiasynyŋ Auǧanstannan terrorlyq qaterdıŋ bolmauy üşın olar terrorizmge qarsy şaralardy ūiymdastyratynyn da ūmytpaiyq.
«Ortalyq Aziiaǧa qatysty, bırneşe jyl būryn bergen sūhbatymda, bız jalpy baǧyttar turaly äŋgımelestık. Endı būl baǧyttar jalpyǧa ortaq ǧana emes, olar aiqynyraq bola bastady. Tiısınşe būl josparlar özgergen joq. Kerısınşe, jospar da, auqymy da dami bastady. Bız sol kezde eŋ älsız baǧyt Täjıkstan men Qyrǧyzstan ekenın aitqan bolatynbyz, Alaida bügıngı künı Qazaqstan men Özbekstandy da ortalyqsyzdandyru üderısterı küşeie tüsude. Ekonomikalyq ahualdyŋ naşarlauy jäne kedeilıktıŋ artuy jergılıktı halyqty terroristık ūiymdardyŋ qataryna qosu prosesterınıŋ «tabystylyǧyna» äkep soǧady. Özbekstan, Qazaqstan, Täjıkstan nemese Qyrǧyzstan halqynyŋ ekonomikalyq jaǧdaiy qiyndap, bilık şarasyz bolǧan jaǧdaida, memleket ortalyqsyzdandyrylady », - deidı sarapşy.
Osy elderdegı ekonomikalyq jaǧdaidyŋ naşarlauy syrtqy oiynşylarmen modeldenedı jäne būl prosess bırtındep osyǧan äkeluı kerek. Ekonomikalyq «özgerısten» keiın, elder bölınedı, jergılıktı elita adamdardy «ūlttyq päterlerde» tartyp alady, bilık üşın küres bastalady jäne islam, plius türık ūiymdary äreketterı osy oqiǧalarǧa yqpal etuge jäne elderge enu üşın küşeie tüsedı. Odan ärı ekstremister Resei Federasiiasy men Qytai baǧytynda qozǧalady.
Jeŋıske nemese josparǧa
Taiau Şyǧysta İGİL jeŋılıske ūşyramaǧan. Şyndyǧynda, eşkım jeŋıske jete almady. Mysaly, Saud Arabiiasy qoldaǧan toptar būrynǧyşa aimaqta tūr, olar älı de äreketın jalǧastyruda. Bıraq Ülken Taiau Şyǧystyq jobany jüzege asyratyn şeteldık moderatorlar öz küşterın aimaqtan şyǧaryp tastady. Būrynǧy terrorister Germaniiada, Türkiiada, Latyn Amerikasynda, Ortalyq Aziiada jäne t.b. elderde qalypty ömırıne oraldy. Olar instituttarda, mektepterde, kompaniialarda jūmys ısteidı, bıraq şyn mänısınde olar ūialy jasuşalar bolyp tabylady jäne basşylarynyŋ tapsyrmasyn kütude.
Resei Orta Aziia aimaǧynda äskeri tūrǧyda küşeiıp keledı - jäne Ortalyq Aziia elderı būny qalamasa da, būǧan qarsy tūra almaidy. Eldıŋ qauıpsızdık jüielerı öte jaqsy integrasiialanǧan. Mysaly, qazaqstandyq jäne reseilık qūqyq qorǧau organdarynyŋ barlyq qylmystary men oqiǧalary jazylyp, qylmyskerlerdı jyldam tabuǧa mümkındık beretın bıryŋǧai bazasy bar.
Kreml Ortalyq Aziiany eşqaşanda uysynan şyǧarmaidy. Mäskeudı būl baǧytta eşteŋede toqtata almaidy jäne būny bärı bılıp otyr. Sondyqtan şeteldık quyrşaqtar Reseige tek qaruly küşpen ǧana küresuge şeşım qabyldady. Nätijesınde, küdıktı nemese terroristık şabuyldardy ūiymdastyruǧa tyrysqandardy, ekstremisterdıŋ köbın resei arnaiy qyzmetı tūtqyndady.
Joǧaryda atalyp ötkendei, terrorlyq toptar Resei Federasiiasynyŋ şekaralary men äskeri daiyndyǧynyŋ öte küştı ekenın tüsınıp otyr. Sondyqtan Resei aumaǧynda äleumettık şielenısterdı qalyptastyru üşın memlekettıŋ ışkı äleumetımen jūmys ısteitdı.
Ortalyq Aziianyŋ bileuşılerı Tozaqty jaqsy köredı
Tūtastai alǧanda, älemdı qaita bölu jürıp jatyr jäne jaŋa älemdık tärtıp ornaidy. Endı kışıgırım nemese karlik-memleketter jahandyq moderatorlar tarapynan baqylanatyn bolady jäne olarǧa terminderdı belgıleidı. Kez kelgen jaǧdaida, būl jobalardy ıske asyru eşteŋenı toqtatpaidy, al Ortalyq Aziia elderı soqqynyŋ astynda qalady. Ortalyq Aziianyŋ bileuşılerınde kışıgırım taŋdau bar. Olardyŋ bırı Siriia men İraktaǧydai tozaq ornatu. «Menıŋ oiymşa, olar tozaqty taŋdaidy, sebebı būl prosess elden milliardtaǧan dollardy ūrlauǧa mümkındık beredı, sondyqtan eşkımnen eşteŋe sūralmaidy», - deidı Fikret Şabanov.
Aimaq elderındegı halyqtyŋ auyr jaǧdaiy, kedeilıktıŋ artuy terrorister men ekstremisterdı köbeitpese azaitpai tūr. Bıraq oǧan qarsy küresu üşın bileuşıler ūrlyqty toqtatyp, memlekettık saiasattyŋ naqty demokratiialyq negızderın qūruy kerek. Alaida, būl mümkın emes, öitkenı halyqtyŋ äl-auqatynyŋ artuy memleketten ūrlau mümkındıgın azaitady. Būdan basqa, barlyq Ortalyq Aziia ükımetterı basqa memleketterdıŋ müddelerıne qyzmet etedı. Sebebı, bilıgı men kapitalyn jäne ömırlerın saqtap qalu üşın.
İGİLDı – bılımsız, dınnıŋ jetegınde ketken qaraŋǧy top dep oilasaŋyz qatty qatelesesız. Olardyŋ köpşılıgı joǧary sapaly äskeri täjıribelı adamdar. İrak pen Siriianyŋ jüielı, küştı jäne ortalyqtandyrylǧan äskerlerıne qarsy soǧysy olardyŋ naqty mümkındıkterın körsettı. İGİL-dık jedel jäne jyldam qimyldaityn jauyngerler osy elderdıŋ käsıbi armiiasy men arnaiy küşterın būiym qūrly körmedı. Ünemı soǧys örtınde jürgen İraktyŋ jäne Siriianyŋ qaruly küşterımen salystyrǧanda, mūrnyna oq-därınıŋ iısı barmaǧan Qazaqstan men Özbekstannyŋ äskerlerı būl terroristık top üşın qatty qiyndyq tudyrmaidy. Täjıkstan men Qyrǧyzstan turaly aitpasa da bolady. Mūndai qarama-qaişylyqpen Ortalyq Aziianyŋ äskeri küşterın synap köruge būl terroristık topqa şamamen 15-30 kün jetkılıktı.
Taiau Şyǧystaǧy oqiǧalar terroristerge qaru tapşylyǧyna bailanysty eşqandai kedergıler joq ekenın körsettı. Olarda qarudy tasymaldau men taratuda eşqandai mäseleler bolmady. «Qara bazardan» satyp alynǧan bölıgın qosppaǧanda qarudyŋ köp bölıgı jobanyŋ demeuşılerınen keledı.
Auǧanstandaǧy būl sodyrlardy tauly jerler men tauǧa jaqyn qalalarda qaru-jaraqpen jäne tehnikamen qoldau sözsız bolady. Oǧan kümänıŋız bolmasyn.
İGİL-dıŋ artynda kım tūr jäne sodyrlar qaida kettı?
«Ülken Taiau Şyǧys» jäne «Ülken Auǧanstan» jobasynyŋ ūiymdastyruşylary üşın İGİL terroristık ūiymy älemde, sondai-aq Şyǧys pen Aziiada bolyp jatqan prosesterge äser etudıŋ tūtqasy bolyp tabylady. Qazırgı uaqytta İGİL Reseidıŋ osy aimaqtardy (Siriia, İran men Türkiiamen serıktestıktı) qalpyna keltıruıne jäne nyǧaituyna, sondai-aq Qytaidyŋ Ortalyq Aziiadaǧy qarjylyq «basqynşylyǧyn» joiu üşın äreket etetın bolady.
İGİL-dıŋ bolaşaqtaǧy marşruty jaŋa jobalar men jaŋa memleketterge negızdelgen. Eger Amerikandyq arnaiy qyzmetterdıŋ boljam esepterıne süiensek, osy terroristık toptyŋ tuy astynda 350-400 myŋ sodyr äskeri äreketterge qatysqan. Olardyŋ qaza tapqany men tūtqynǧa alynǧanyn eseptesek, şyǧyndary tek 70-80 myŋǧa jettı. Sonda logikalyq sūraq tuyndaidy: «qalǧan jauyngerler qaida?» Al, qalǧany 300 myŋnan astam adam.
Jauap öte qarapaiym. İGİL-dıŋ negızgı qūramy ärtürlı elderden, onyŋ ışınde batys elderınen, iaǧni, aqşa üşın jaldanǧan jankeştılerden tūrady. Sonymen qatar, Ortalyq Aziia, Kavkaz jäne basqa elderden kelgen laŋkesterdıŋ dıni nemese etnikalyq nasihatyna «tartylǧan», «zardap şekken» bölıgı bar. Aimaqtaǧy islam men türkıtıldes elderde dın atymen jūmys ısteu öte oŋai. Sondyqtan «jaldauşylar» özderınıŋ «jaldanuşy» qūrbandaryna oŋai äser etuı mümkın. Sonymen qatar, İGİL-dıŋ negızı basty mındet - Taiau Şyǧystyŋ jäne Auǧanstannyŋ Ülken Auǧanstan jobasyn reformalau - aimaqtaǧy elderdıŋ ökılettıkterın ortalyqsyzdandyru jäne bölşekteu, sondai-aq İran men Reseige qarsy jobaǧa basty şabuyl jasau, syrtqy saiasattaǧy saiasatty jüzege asyru. Būl Mega-Joba bolyp tabylady.
Auǧanstan Ortalyq Aziianyŋ bas auruyna ainala ma?
Resmi türde, Auǧanstandaǧy İGİL sodyrlarynyŋ boluy ekı elmen tanylǧan. Būl turaly İran prezidentı Hasan Ruhani men Resei Federasiiasy arnaiy qyzmetınıŋ joǧary lauazymdy tūlǧalary jiı mälımdeme jasaidy.
Laŋkesterdı syrtqy moderatorlar baqylap otyrady. Olardyŋ basty jūmysy megajobalardy jüzege asyru üşın kedergı bolatyn memleketter men sol elderdı ortalyqsyzdandyru. Mysaly, İGİL-dıŋ qazırgı belsendı qimyldary türık jäne iran baǧyttarynda bolyp jatqandyǧy būl sözımızdı däleldeidı. Qazır sodyrlar Auǧanstannyŋ baqylausyz aumaqtarynda emın-erkın jür. Sondai-aq halqy ekı bölıkke bölıngen İranmen şektesetın Baluchistan men Päkıstannyŋ körşıles aumaqtarynda jürıp jatyr. Resei men İran laŋkestık top dep tanyǧan būlardyŋ negızgı qyzmetı Ortalyq Aziia aumaǧyna odan ärı enu josparyn daiyndau jäne damytu bolyp tabylady. Ūiymnyŋ maqsaty - kem degende Reseige soqqy beru jäne Qytaidyŋ batys aimaqtaryn mūsylman jäne türık jalaulary boiynşa barynşa ortalyqsyzdandyru. Būl degenımız avtonomiialarǧa bölu.
Qoldau bazalaryn qūru, äskeri-tehnikalyq kömek beru jäne Ortalyq Aziiadan ūiymǧa adamdardy tartu üşın uaqyt qajet. Būl soŋǧy uaqyttarda İGİL-dıŋ aimaqtaǧy negızgı qyzmetıne ainaldy. Jahandyq saiasi, qarjylyq jäne ekonomikalyq ortalyqtarǧa, sondai-aq Ortalyq Aziia aimaǧyndaǧy elderge qaruly adamdaryn kırgızudı qamtamasyz etu maqsatynda josparlar äzırleude.
Ortalyq Aziiadaǧy İGİL – dıŋ közdegenı kım?
Resei men İran laŋkester üşın basty nysana. Būl ekı el «Ülken Auǧanstan» jäne «Ūly Taiau Şyǧystyŋ» şeteldık dirijerlarynyŋ josparlaryn jüzege asyruǧa kedergı keltıredı. Sondyqtan Reseige soqqy ekı jaǧynan da bolady: Auǧanstan, Ortalyq Aziia, Kavkaz jäne İran. Sondyqtan Reseige soqqy ekı jaǧynan da bolady: Auǧanstan, Ortalyq Aziia, Kavkaz jäne İran. Mäskeu būl özgerısterge daiyndyq üstınde, sondyqtan Qorǧanys ministrlıgınde Kavkaz baǧytyndaǧy qūrlyq äskerı, teŋız floty, barlau bölımşelerınıŋ jūmysy küşeitıldı. Sonymen bırge Ortalyq Aziia men Resei Federasiiasynyŋ aimaqtaǧy ūlttyq qaruly küşterı qataŋ jattyǧuda.
Būǧan qosa, İran men Resei İGİL-ge qarsy küreste özderınıŋ äreketterın üilestıredı jäne taǧy bır islam ūiymymen - «Talibanmen» jūmys ısteidı. Iаǧni, olar Taliban men İGİL arasyndaǧy qaişylyqtardy tereŋdetu üşın, talibandyqtarmen jasyryn türde kelısıp, qarjylandyryp, äskeri tehnikamen qamtamasyz etedı. Bız İran men Resei Federasiiasynyŋ Auǧanstannan terrorlyq qaterdıŋ bolmauy üşın olar terrorizmge qarsy şaralardy ūiymdastyratynyn da ūmytpaiyq.
«Ortalyq Aziiaǧa qatysty, bırneşe jyl būryn bergen sūhbatymda, bız jalpy baǧyttar turaly äŋgımelestık. Endı būl baǧyttar jalpyǧa ortaq ǧana emes, olar aiqynyraq bola bastady. Tiısınşe būl josparlar özgergen joq. Kerısınşe, jospar da, auqymy da dami bastady. Bız sol kezde eŋ älsız baǧyt Täjıkstan men Qyrǧyzstan ekenın aitqan bolatynbyz, Alaida bügıngı künı Qazaqstan men Özbekstandy da ortalyqsyzdandyru üderısterı küşeie tüsude. Ekonomikalyq ahualdyŋ naşarlauy jäne kedeilıktıŋ artuy jergılıktı halyqty terroristık ūiymdardyŋ qataryna qosu prosesterınıŋ «tabystylyǧyna» äkep soǧady. Özbekstan, Qazaqstan, Täjıkstan nemese Qyrǧyzstan halqynyŋ ekonomikalyq jaǧdaiy qiyndap, bilık şarasyz bolǧan jaǧdaida, memleket ortalyqsyzdandyrylady », - deidı sarapşy.
Osy elderdegı ekonomikalyq jaǧdaidyŋ naşarlauy syrtqy oiynşylarmen modeldenedı jäne būl prosess bırtındep osyǧan äkeluı kerek. Ekonomikalyq «özgerısten» keiın, elder bölınedı, jergılıktı elita adamdardy «ūlttyq päterlerde» tartyp alady, bilık üşın küres bastalady jäne islam, plius türık ūiymdary äreketterı osy oqiǧalarǧa yqpal etuge jäne elderge enu üşın küşeie tüsedı. Odan ärı ekstremister Resei Federasiiasy men Qytai baǧytynda qozǧalady.
Jeŋıske nemese josparǧa
Taiau Şyǧysta İGİL jeŋılıske ūşyramaǧan. Şyndyǧynda, eşkım jeŋıske jete almady. Mysaly, Saud Arabiiasy qoldaǧan toptar būrynǧyşa aimaqta tūr, olar älı de äreketın jalǧastyruda. Bıraq Ülken Taiau Şyǧystyq jobany jüzege asyratyn şeteldık moderatorlar öz küşterın aimaqtan şyǧaryp tastady. Būrynǧy terrorister Germaniiada, Türkiiada, Latyn Amerikasynda, Ortalyq Aziiada jäne t.b. elderde qalypty ömırıne oraldy. Olar instituttarda, mektepterde, kompaniialarda jūmys ısteidı, bıraq şyn mänısınde olar ūialy jasuşalar bolyp tabylady jäne basşylarynyŋ tapsyrmasyn kütude.
Resei Orta Aziia aimaǧynda äskeri tūrǧyda küşeiıp keledı - jäne Ortalyq Aziia elderı būny qalamasa da, būǧan qarsy tūra almaidy. Eldıŋ qauıpsızdık jüielerı öte jaqsy integrasiialanǧan. Mysaly, qazaqstandyq jäne reseilık qūqyq qorǧau organdarynyŋ barlyq qylmystary men oqiǧalary jazylyp, qylmyskerlerdı jyldam tabuǧa mümkındık beretın bıryŋǧai bazasy bar.
Kreml Ortalyq Aziiany eşqaşanda uysynan şyǧarmaidy. Mäskeudı būl baǧytta eşteŋede toqtata almaidy jäne būny bärı bılıp otyr. Sondyqtan şeteldık quyrşaqtar Reseige tek qaruly küşpen ǧana küresuge şeşım qabyldady. Nätijesınde, küdıktı nemese terroristık şabuyldardy ūiymdastyruǧa tyrysqandardy, ekstremisterdıŋ köbın resei arnaiy qyzmetı tūtqyndady.
Joǧaryda atalyp ötkendei, terrorlyq toptar Resei Federasiiasynyŋ şekaralary men äskeri daiyndyǧynyŋ öte küştı ekenın tüsınıp otyr. Sondyqtan Resei aumaǧynda äleumettık şielenısterdı qalyptastyru üşın memlekettıŋ ışkı äleumetımen jūmys ısteitdı.
Ortalyq Aziianyŋ bileuşılerı Tozaqty jaqsy köredı
Tūtastai alǧanda, älemdı qaita bölu jürıp jatyr jäne jaŋa älemdık tärtıp ornaidy. Endı kışıgırım nemese karlik-memleketter jahandyq moderatorlar tarapynan baqylanatyn bolady jäne olarǧa terminderdı belgıleidı. Kez kelgen jaǧdaida, būl jobalardy ıske asyru eşteŋenı toqtatpaidy, al Ortalyq Aziia elderı soqqynyŋ astynda qalady. Ortalyq Aziianyŋ bileuşılerınde kışıgırım taŋdau bar. Olardyŋ bırı Siriia men İraktaǧydai tozaq ornatu. «Menıŋ oiymşa, olar tozaqty taŋdaidy, sebebı būl prosess elden milliardtaǧan dollardy ūrlauǧa mümkındık beredı, sondyqtan eşkımnen eşteŋe sūralmaidy», - deidı Fikret Şabanov.
Aimaq elderındegı halyqtyŋ auyr jaǧdaiy, kedeilıktıŋ artuy terrorister men ekstremisterdı köbeitpese azaitpai tūr. Bıraq oǧan qarsy küresu üşın bileuşıler ūrlyqty toqtatyp, memlekettık saiasattyŋ naqty demokratiialyq negızderın qūruy kerek. Alaida, būl mümkın emes, öitkenı halyqtyŋ äl-auqatynyŋ artuy memleketten ūrlau mümkındıgın azaitady. Būdan basqa, barlyq Ortalyq Aziia ükımetterı basqa memleketterdıŋ müddelerıne qyzmet etedı. Sebebı, bilıgı men kapitalyn jäne ömırlerın saqtap qalu üşın.
Audarǧan Oŋǧar Qabden
"Adyrna" ūlttyq portaly
Avtordyŋ pıkırı jariialanymnyŋ redaksiialyq saiasatymen säikes kelmeuı mümkın.
