Jalpy, qazaq halqynyŋ ūmyt bolyp bara jatqan ūlttyq dästürlı merekelerınıŋ bırı - «Qymyz» merekesı. Būl meiram da «Nauryz» meiramy siiaqty köneden kele jatqan meiram. Dälel retınde keltırsek, Europa, Qytai, Parsy elderı tarihşylary men saiahatşylarynyŋ, Gerodottyŋ jazba derekterınde, Skifterde «Eŋ jaqsy susyn - qymyz, al ülken mereke - «Qymyz» merekesı» - dep jazylǧan derekter boiynşa. Keiıngı ortaǧasyrlyq ǧalymdardyŋ eŋbekterınde de köptep kezdesedı. Äsırese, Armian, Resei tarihşylarynyŋ eŋbekterınde «Köşpelılerdıŋ ülken merekesı - «Qymyz merekesı» - dep aitylady. Bıraq, ökınışke orai, būl mereke Keŋes odaǧy kezınde ūmyttyrylyp, burjuaziialyq mereke delınıp, atalynbai qalǧan.
Osy merekenı «Ūlytau» ūlttyq tarihi-mädeni jäne tabiǧi qoryq muzeiınıŋ jūmystaryn jandandyru maqsatynda muzeilıkter sol kezdegı basşysy Baqtiiar Qojahmetovtyŋ bastamasymen, Ūlytau audany äkımdıgı jäne «Ūly taǧzym» qoǧamdyq qorymen bırlesıp, köneden sol dästürdı saqtap kele jatqan Terısaqqan auylynan «Terısaqqan köktemı» etnofestivalı» degen ataumen bastap ketken bolatyn.
Būl auyldyŋ erekşelıgı - ǧasyrlar boiy «Bie bailau» räsımın saqtap qana qoimai, auyl tūrǧyndary bır kısıdei ūiymşyldyqpen 1 mamyr künı ötkızıp keledı. 1 mamyr künı Qazaqstan halyqtarynyŋ bırlıgı merekesınıŋ jalǧasy retınde, «Bie bailau» nemese «Aiǧyr qosu» - merekesı dästürlı türde ötıp keledı. İä, Terısaqqan auylynyŋ negızgı käsıbı mal şaruaşylyǧy bolǧan soŋ, auyl jūrtşylyǧy maldarǧa, onyŋ ışınde jylqy malyna erekşe köŋıl böledı.
Auyl bar-joǧy şaǧyn ǧana 50-60 tütınnen qūralsa da, jyl saiyn 1mamyr künı 23-24 üiır jylqydan bır künde, bır kısıdei bie bailanyp, aiǧyr qosylady. Sonymen qatar, būl dästür audannyŋ soltüstık suyq aimaǧynda ornalasyp, qatal qysty basynan ötkergen Terısaqqan auyly üşın, köpten kütken köktemnıŋ alǧaşqy dästürlı merekesıne ainalǧan.
Şynynda da osy uaqytta är üidıŋ maŋynda qazyqqa jelı qaǧylyp, mai jaǧylyp, qūlyndary bailanyp, aiǧyrlar jıberılıp, alǧaşqy bieler sauylady. Sol jerde kerege tūtylyp nemese kök maisa şöpke dastarhan jaiylyp, et, quyrdaq, bauyrsaq, mai, balqaimaq, qūrt, ırımşık jäne t.b. ūlttyq taǧamdar qoiylyp, kelgen qonaqtarǧa ūsynylady. Kelgen kısıler dämnen auyz times būryn, üi iesıne: «Bailar köbeisın!», «Aq mol bolsyn!» - degen jaqsy yrymdy sözder aityp, dastarhanǧa jaiǧasady. Osynyŋ bärı qazaq ūltynyŋ yrym-joralǧysynyŋ ūmytylmai, saqtalyp kele jatqanyn körsetetın quanyşty jaǧdai emes pe...
Festivalge arnaiy sūranyp, är memleketten jäne elımızdıŋ basqa öŋırlerınen qyzyǧyp keluşıler sany jyldan jylǧa artyp keledı. Merekelık ıs-şaranyŋ basy «Bie bailau» räsımın tamaşalaumen bastalyp, şeber-synyptary, ūlttyq oiyndar (naiza laqtyru, sadaq atu, asyq atu, lekeş, atjarys), jylqy jyǧu, asau üiretu önerlerımen jalǧasyp, keşkılık auyl körkemönerpazdarynyŋ konserttık qoiylymymen aiaqtalady.
Merekenı tamaşalaǧan ärbır adamnyŋ jüregınde özınıŋ ūltyna degen patriottyq sezımı ūialaidy. Sebebı, qazaqtyŋ ūlttyq: kiız basu, şi toqu, bau toqu, arqan esu, sonymen qatar, kübı ystau önerlerı auyl şeberlerınıŋ qolymen jasalyp körsetıledı.
Būl merekenı köktem taianǧanda auyldyŋ ata-äjelerı, balalary men kelınderı arqan esıp, qysqy soǧymnyŋ şūraily qazy-qarta, jal-jaiasyn, qarynǧa salynǧan sary maiyn, qūrt-ırımşıgın saqtap, ülken daiyndyqpen asyǧa kütedı. Sondai-aq körşıles auyldardan qonaqtar kelıp, kiız üilerın tıgıp, merekenıŋ jaqsy ötuıne bır kısıdei qoldaularyn körsettı.
2012 jyldan 2016 jylǧa deiın osy Terısaqqan auylynan bastau alǧan festival, basynda kışıgırım audan kölemınde atalyp ötken edı. Bıraq, sol kezdıŋ özınde äleumettık jelılerden taraǧan nasihattyŋ arqasynda oblystyq, respublikalyq BAQ jurnalisterı kelıp, telearnalardan körsetılıp, jaŋalyqtarǧa tarap kettı. Keluşı turistter sany jyl saiyn köbeiıp, keiın AQŞ, Fransiia, Resei, Ukraina, Polşa, Bahrein ämırlıgı jäne t.b. memleketterınen kele bastady. Tıptı 2014 jyldan bastap, Terısaqqanǧa IýNESKO ökılderı arhitektor Elena Horoş, arheolog Emma Usmanova, tarihşy ǧalym Ahmet Toqtabailar zertteu jūmystaryn jürgızıp, «Qazaqfilm» kinostudiiasymen kino tüsırılgen bolatyn.
Sonymen qatar, osy dästürlı merekege bailanysty 2018 jyly «Ūlytau» qoryq-muzeiınıŋ ūiymdastyruymen «Materialdyq emes mädeni mūrany qorǧau: halyqaralyq täjıribe jäne keleşek» atty halyqaralyq seminar ötıp, Resei, Özbekstan, Qyrǧyzstan, Täjıkstan memleketterınıŋ jäne Qazaqstannyŋ IýNESKO-nyŋ materialdyq emes mädeni mūra komitetınıŋ sarapşylary, sonymen qatar, respublika boiynşa mädeniet salasynyŋ qyzmetkerlerı qatysqan. Nätijesınde, Mädeniet jäne sport ministrlıgınıŋ qoldauymen «Ūlytau» qoryq-muzeiınıŋ daiyndauymen «Qasiettı Ūlytau: Terısaqqan töskeiı» atty kıtap jaryq kördı.
Būl festival keiın Ūlytau audany äkımdıgınıŋ ūiymdastyruymen audan ortalyǧynda jäne basqa da auyldarda «Kökmaisa» atauymen jalǧasyn tauyp, keluşı turister jyl saiyn qyzyqtap keledı.
Elena Hristoforovna Horoştyŋ būl jūmysty tübegeilı ǧylymi zertteuınıŋ nätijesınde 2018 jyly IýNESKO-nyŋ materialdyq emes mädeni mūranyŋ qazaqstandaǧy tızımıne mamyr aiynda engızılse, jeltoqsan aiynda Afrika memleketınde Mavrikii respublikasynda ötken IýNESKO-nyŋ HIII sessiiasynda osy festivaldı Baqtiiar Saparbekūly Qojahmetov baryp qatysyp, «Jylqyşylardyŋ köktemgı dästürlı joralǧylary» nominasiiasymen qorǧalyp, düniejüzılık tızımge endı. Sol jyly osy nominasiiany daiyndap ülgerıp, Ūlytauǧa özınıŋ artynan ızın qaldyryp ketken Elena Hristoforovnanyŋ eŋbegın erekşe atap ötu kerek.
Osy atalǧan ıs-şarany Baqtiiar Qojahmetov keiıngı kezderı, iaǧni 2021 jyldan bastap, respublika kölemınde atalyp ötuı üşın, elımızdıŋ köptegen (Aqmola, Pavlodar, Qyzylorda, Qaraǧandy) oblystaryn, tıptı halyqaralyq deŋgeide ötuı üşın Türkiia, Resei memleketterın (Omby, Saratov, Astrahan qalalary, Qalmaq, Altai, Qabarda-Balqar, Saha respublikalary) aralap, nasihat jūmystaryn jürgızdı. Nätijesınde, 2022 jyly Aqmola oblysynyŋ Qorǧaljyŋ, Atbasar, Stepnogorsk, Ereimentau, Pavlodar oblysynyŋ Şarbaqty audandarynda atalyp öttı. Osy atalǧan audandarda biylǧy jyly mausym aiynda da ötkızu josparlanyp otyr. Sondai aq, taǧy bır keremet jaŋalyq, jaqynda ǧana osy jyly 21 mamyrda Türkiia respublikasynyŋ Ankara qalasynda Türksoi, QR Mädeniet jäne sport ministrlıgı jäne Ankaradaǧy Qazaqstan Elşılıgınıŋ ūiymdastyruymen «Qymyz festivalı» atalyp öttı. Is-şaraǧa TÜRKSOI ūiymynyŋ Bas hatşysy Sūltan Raev, Qazaqstannyŋ Türkiiadaǧy Elşısı Erkebūlan Säpiev, Astana qalasynan «Ūly taǧzym» qoǧamdyq ūiymy direktorynyŋ orynbasary Nūrlan Omarov, Düniejüzı qazaqtaryn damytu qorynyŋ töraǧasy Erlan Baiyn, qazaq diasporasy men ziialy qauym ökılderı, qazaq-türık studentterı, Ankaranyŋ jergılıktı halqy men būqaralyq aqparat ökılderı qatysypty.
Is-şarada körermenderge Qazaq halqynyŋ ūlttyq susyny - qymyzdyŋ äzırlenu joldarymen tanystyrypty. Jelı tartylyp, qūlyndardy bailap, bie sauyp, saumaldy kübıge qūiǧandy, sondai aq, qymyzdyŋ äzırlenu joldaryn körsetıptı. Sonymen qatar, ūlttyq taǧamdar äzırlenıp, qazaqtyŋ änı men küiı oryndalypty.
Ūlytaudan bastau alǧan osy dästürlı merekenıŋ respublikamyzdyŋ tüpkır-tüpkırınde, tıptı şet memleketterde atalyp ötuı keremet jaŋalyq emes pe. Keleşekte, «Qymyz merekesı» respublikalyq ūlttyq dästürlı merekege ainalsa, nūr üstıne nūr bolar edı. Ata-babamyz bastap bergen salt-dästürımızdı, qaldyryp ketken ūlttyq qūndylyqtarymyzdy jandandyryp, saqtap, keleşek ūrpaqqa qaldyru - bızdıŋ paryzymyz!
Osy merekenı «Ūlytau» ūlttyq tarihi-mädeni jäne tabiǧi qoryq muzeiınıŋ jūmystaryn jandandyru maqsatynda muzeilıkter sol kezdegı basşysy Baqtiiar Qojahmetovtyŋ bastamasymen, Ūlytau audany äkımdıgı jäne «Ūly taǧzym» qoǧamdyq qorymen bırlesıp, köneden sol dästürdı saqtap kele jatqan Terısaqqan auylynan «Terısaqqan köktemı» etnofestivalı» degen ataumen bastap ketken bolatyn.
Būl auyldyŋ erekşelıgı - ǧasyrlar boiy «Bie bailau» räsımın saqtap qana qoimai, auyl tūrǧyndary bır kısıdei ūiymşyldyqpen 1 mamyr künı ötkızıp keledı. 1 mamyr künı Qazaqstan halyqtarynyŋ bırlıgı merekesınıŋ jalǧasy retınde, «Bie bailau» nemese «Aiǧyr qosu» - merekesı dästürlı türde ötıp keledı. İä, Terısaqqan auylynyŋ negızgı käsıbı mal şaruaşylyǧy bolǧan soŋ, auyl jūrtşylyǧy maldarǧa, onyŋ ışınde jylqy malyna erekşe köŋıl böledı.
Auyl bar-joǧy şaǧyn ǧana 50-60 tütınnen qūralsa da, jyl saiyn 1mamyr künı 23-24 üiır jylqydan bır künde, bır kısıdei bie bailanyp, aiǧyr qosylady. Sonymen qatar, būl dästür audannyŋ soltüstık suyq aimaǧynda ornalasyp, qatal qysty basynan ötkergen Terısaqqan auyly üşın, köpten kütken köktemnıŋ alǧaşqy dästürlı merekesıne ainalǧan.
Şynynda da osy uaqytta är üidıŋ maŋynda qazyqqa jelı qaǧylyp, mai jaǧylyp, qūlyndary bailanyp, aiǧyrlar jıberılıp, alǧaşqy bieler sauylady. Sol jerde kerege tūtylyp nemese kök maisa şöpke dastarhan jaiylyp, et, quyrdaq, bauyrsaq, mai, balqaimaq, qūrt, ırımşık jäne t.b. ūlttyq taǧamdar qoiylyp, kelgen qonaqtarǧa ūsynylady. Kelgen kısıler dämnen auyz times būryn, üi iesıne: «Bailar köbeisın!», «Aq mol bolsyn!» - degen jaqsy yrymdy sözder aityp, dastarhanǧa jaiǧasady. Osynyŋ bärı qazaq ūltynyŋ yrym-joralǧysynyŋ ūmytylmai, saqtalyp kele jatqanyn körsetetın quanyşty jaǧdai emes pe...
Festivalge arnaiy sūranyp, är memleketten jäne elımızdıŋ basqa öŋırlerınen qyzyǧyp keluşıler sany jyldan jylǧa artyp keledı. Merekelık ıs-şaranyŋ basy «Bie bailau» räsımın tamaşalaumen bastalyp, şeber-synyptary, ūlttyq oiyndar (naiza laqtyru, sadaq atu, asyq atu, lekeş, atjarys), jylqy jyǧu, asau üiretu önerlerımen jalǧasyp, keşkılık auyl körkemönerpazdarynyŋ konserttık qoiylymymen aiaqtalady.
Merekenı tamaşalaǧan ärbır adamnyŋ jüregınde özınıŋ ūltyna degen patriottyq sezımı ūialaidy. Sebebı, qazaqtyŋ ūlttyq: kiız basu, şi toqu, bau toqu, arqan esu, sonymen qatar, kübı ystau önerlerı auyl şeberlerınıŋ qolymen jasalyp körsetıledı.
Būl merekenı köktem taianǧanda auyldyŋ ata-äjelerı, balalary men kelınderı arqan esıp, qysqy soǧymnyŋ şūraily qazy-qarta, jal-jaiasyn, qarynǧa salynǧan sary maiyn, qūrt-ırımşıgın saqtap, ülken daiyndyqpen asyǧa kütedı. Sondai-aq körşıles auyldardan qonaqtar kelıp, kiız üilerın tıgıp, merekenıŋ jaqsy ötuıne bır kısıdei qoldaularyn körsettı.
2012 jyldan 2016 jylǧa deiın osy Terısaqqan auylynan bastau alǧan festival, basynda kışıgırım audan kölemınde atalyp ötken edı. Bıraq, sol kezdıŋ özınde äleumettık jelılerden taraǧan nasihattyŋ arqasynda oblystyq, respublikalyq BAQ jurnalisterı kelıp, telearnalardan körsetılıp, jaŋalyqtarǧa tarap kettı. Keluşı turistter sany jyl saiyn köbeiıp, keiın AQŞ, Fransiia, Resei, Ukraina, Polşa, Bahrein ämırlıgı jäne t.b. memleketterınen kele bastady. Tıptı 2014 jyldan bastap, Terısaqqanǧa IýNESKO ökılderı arhitektor Elena Horoş, arheolog Emma Usmanova, tarihşy ǧalym Ahmet Toqtabailar zertteu jūmystaryn jürgızıp, «Qazaqfilm» kinostudiiasymen kino tüsırılgen bolatyn.
Sonymen qatar, osy dästürlı merekege bailanysty 2018 jyly «Ūlytau» qoryq-muzeiınıŋ ūiymdastyruymen «Materialdyq emes mädeni mūrany qorǧau: halyqaralyq täjıribe jäne keleşek» atty halyqaralyq seminar ötıp, Resei, Özbekstan, Qyrǧyzstan, Täjıkstan memleketterınıŋ jäne Qazaqstannyŋ IýNESKO-nyŋ materialdyq emes mädeni mūra komitetınıŋ sarapşylary, sonymen qatar, respublika boiynşa mädeniet salasynyŋ qyzmetkerlerı qatysqan. Nätijesınde, Mädeniet jäne sport ministrlıgınıŋ qoldauymen «Ūlytau» qoryq-muzeiınıŋ daiyndauymen «Qasiettı Ūlytau: Terısaqqan töskeiı» atty kıtap jaryq kördı.
Būl festival keiın Ūlytau audany äkımdıgınıŋ ūiymdastyruymen audan ortalyǧynda jäne basqa da auyldarda «Kökmaisa» atauymen jalǧasyn tauyp, keluşı turister jyl saiyn qyzyqtap keledı.
Elena Hristoforovna Horoştyŋ būl jūmysty tübegeilı ǧylymi zertteuınıŋ nätijesınde 2018 jyly IýNESKO-nyŋ materialdyq emes mädeni mūranyŋ qazaqstandaǧy tızımıne mamyr aiynda engızılse, jeltoqsan aiynda Afrika memleketınde Mavrikii respublikasynda ötken IýNESKO-nyŋ HIII sessiiasynda osy festivaldı Baqtiiar Saparbekūly Qojahmetov baryp qatysyp, «Jylqyşylardyŋ köktemgı dästürlı joralǧylary» nominasiiasymen qorǧalyp, düniejüzılık tızımge endı. Sol jyly osy nominasiiany daiyndap ülgerıp, Ūlytauǧa özınıŋ artynan ızın qaldyryp ketken Elena Hristoforovnanyŋ eŋbegın erekşe atap ötu kerek.
Osy atalǧan ıs-şarany Baqtiiar Qojahmetov keiıngı kezderı, iaǧni 2021 jyldan bastap, respublika kölemınde atalyp ötuı üşın, elımızdıŋ köptegen (Aqmola, Pavlodar, Qyzylorda, Qaraǧandy) oblystaryn, tıptı halyqaralyq deŋgeide ötuı üşın Türkiia, Resei memleketterın (Omby, Saratov, Astrahan qalalary, Qalmaq, Altai, Qabarda-Balqar, Saha respublikalary) aralap, nasihat jūmystaryn jürgızdı. Nätijesınde, 2022 jyly Aqmola oblysynyŋ Qorǧaljyŋ, Atbasar, Stepnogorsk, Ereimentau, Pavlodar oblysynyŋ Şarbaqty audandarynda atalyp öttı. Osy atalǧan audandarda biylǧy jyly mausym aiynda da ötkızu josparlanyp otyr. Sondai aq, taǧy bır keremet jaŋalyq, jaqynda ǧana osy jyly 21 mamyrda Türkiia respublikasynyŋ Ankara qalasynda Türksoi, QR Mädeniet jäne sport ministrlıgı jäne Ankaradaǧy Qazaqstan Elşılıgınıŋ ūiymdastyruymen «Qymyz festivalı» atalyp öttı. Is-şaraǧa TÜRKSOI ūiymynyŋ Bas hatşysy Sūltan Raev, Qazaqstannyŋ Türkiiadaǧy Elşısı Erkebūlan Säpiev, Astana qalasynan «Ūly taǧzym» qoǧamdyq ūiymy direktorynyŋ orynbasary Nūrlan Omarov, Düniejüzı qazaqtaryn damytu qorynyŋ töraǧasy Erlan Baiyn, qazaq diasporasy men ziialy qauym ökılderı, qazaq-türık studentterı, Ankaranyŋ jergılıktı halqy men būqaralyq aqparat ökılderı qatysypty.
Is-şarada körermenderge Qazaq halqynyŋ ūlttyq susyny - qymyzdyŋ äzırlenu joldarymen tanystyrypty. Jelı tartylyp, qūlyndardy bailap, bie sauyp, saumaldy kübıge qūiǧandy, sondai aq, qymyzdyŋ äzırlenu joldaryn körsetıptı. Sonymen qatar, ūlttyq taǧamdar äzırlenıp, qazaqtyŋ änı men küiı oryndalypty.
Ūlytaudan bastau alǧan osy dästürlı merekenıŋ respublikamyzdyŋ tüpkır-tüpkırınde, tıptı şet memleketterde atalyp ötuı keremet jaŋalyq emes pe. Keleşekte, «Qymyz merekesı» respublikalyq ūlttyq dästürlı merekege ainalsa, nūr üstıne nūr bolar edı. Ata-babamyz bastap bergen salt-dästürımızdı, qaldyryp ketken ūlttyq qūndylyqtarymyzdy jandandyryp, saqtap, keleşek ūrpaqqa qaldyru - bızdıŋ paryzymyz!
«Ūlytau» ūlttyq tarihi-mädeni jäne
tabiǧi muzei-qoryǧynyŋ
Bas qor saqtauşysy B.Ş.Şaigozova
