HH ǧasyrdyŋ basynda halyqtyŋ qūlaǧy men közı bolǧan «Qazaq» gazetıne biyl 110 jyl tolyp otyr. Osyǧan orai Almaty qalasynda «Qazaq» gazetı jäne ūlttyq baspasöz» taqyrybynda döŋgel üstel ūiymdastyrylǧan. Jiynda Qazaq Media Association ūiymdastyrǧan. Osy otyrysqa qatysqan baspasöz zertteuşısı Abai Myrzadan sūhbat aludyŋ sätı tüstı.
- Jiynnyŋ jaŋalyǧy nede? Äserıŋız qandai?
- Qazaq baspasözı alǧaşqylarynyŋ bırı bolyp sanalatyn jalpyūlttyq sipat alǧan «Qazaq» gazetınıŋ tarihyn aitu maqsatynda ūiymdastyrylǧan kezdesu gazettıŋ sol kezdegı missiiasy, taralymy, qalyptasuy men jabyluy turaly qūndy ärı tarihi derekterge toly boldy. Sonymen qatar, qazaq tıldı baspasözderdıŋ, sonyŋ ışınde, internet basylymdarynyŋ jai-küiı aitylyp, qazırgı qazaq tıldı gazet-jurnaldardyŋ taralymy mäselesı turaly da söz qozǧaldy. Eŋ bastysy - jiynda aqparattyŋ qauıpsızdık mäselesı men memlekettıŋ tūtastyǧyn nyǧaitatyn jäne qauıp töndıretın aqparattyŋ oqyrmanǧa tigızetın yqpaly turaly talqylandy. Qazaq baspasözınıŋ tarihyn eske sala otyryp, ūrpaq sabaqtastyǧy retınde bügıngı basylymdardyŋ arasyndaǧy bailanys turaly da aityldy. Onyŋ üstıne, qazaq tıldı BAQ-tyŋ mümkındıgın jäne taralymyn arttyru, memleketten qoldau körsetu mäselelerı köterılgendıkten, özım üşın qyzyqty ärı qūndy pıkırler alǧan tamaşa kezdesu boldy.
- Qazaq gazetınıŋ 110 jyldyǧynda gazettıŋ zerttelmei qalǧan tūsy bar ma?
- 1988-89 jyldardan bastap alaşordalyqtar aqtalǧannan keiın, olarǧa qatysty baspasöz qūraldary da zerttele bastady. Oǧan deiın, keŋes däuırınde, būl jabyq taqyryp bolǧan. «Qazaq» gazetınıŋ alǧaşqy zertteuşısı Üşköltai Subhanberdina 90-jyldardyŋ basynda gazettıŋ bibliografiialyq körsetkışın basyp şyǧardy. Qairat Saq ony keiın kölemdı türde tereŋ zerttep, dissertasiia qorǧady. Jekelegen azamattardyŋ ömırı men şyǧarmaşylyǧyn zertteu üşın «Qazaq» gazetın paidalanǧan tarihşylardyŋ bırı - Keŋes Nūrpeiısov «Alaş häm alaşorda» kıtabynda gazetten köptegen derekter keltıredı. Diqan Qamzabek, Sūltanhan Jüsıp jäne Qambar Atabaev syndy tūlǧalar da «Qazaq» gazetın derekköz retınde qarastyryp zerttegen.
Gazettıŋ nomerlerın tolyq jinaqtap şyǧarǧan — Svetlana Smaǧūlova men Ǧarifolla Änes.
Soǧan qaramastan gazettıŋ zerttelmei qalǧan tūstary barşylyq. Öitkenı, gazet jalpyhalyqtyq sipat alǧandyqtan ärtürlı
baǧyttaǧy maqalalar jariialanǧan. Salalyq jurnalistika boiynşa mysal keltırsem, därıgerlık nemese jūqpaly nauqastar turaly jazylǧan bölıgın jäne marketing, jarnama salasyn da bölek zertteuge bolady. Sonymen qatar, qazaqtyŋ sol kezdegı közımen qarap jazylǧan şeteldık habarlardy da bölek qarastyru qajet. Sondyqtan endıgı tılek - «Qazaq» gazetı salalyq jurnalistika tūrǧysynan zerttelse deimın.
«Qazaq» gazetı – älı de tolyq zertteudı talap etetın öte baǧaly basylymdardyŋ bırı. Sebebı, 1913-18 jyldar arasynda şyqqan 266 sanynyŋ barlyǧynda joǧaryda aitylǧan taqyryptar boiynşa maqalalar jariialanǧan. Sol kezdegı halyqty tūtastandyru, ortaq tıl men jazuǧa alyp kelu baǧytynda jūmys ıstegen «Qazaq» gazetın ärtürlı sala boiynşa zertteudı jalǧastyra bergen jön.
- Kezınde «Qazaq» gazetınde köterılgen mäselelerden älı künge şeşılmei kele jatqan üşeuın atasaŋyz.
- Eŋ basty taqyryp — täuelsızdık alǧannan berı aitylyp kele jatqan ūltty tūtastandyratyn tıl mäselesı. Gazettıŋ alǧaşqysynan bastap soŋǧy sanyna deiın osy mäsele talqylanǧan. Sol kezdegı alǧaşqy mektepterde «Qazaq» gazetınıŋ emlesı boiynşa balalardy oqytamyz dep jarnamalar berıp otyrǧan. Būl degenımız gazet jazu jüiesın qalyptastyryp, ūlttyq deŋgeige deiın kötergen.
Ekınşı köterılgen mäsele — jer mäselesı. Gazet şyqqan tūsta qazaqtar köşpelı bolǧandyqtan, otyryqşy boluǧa şaqyrǧan jazbalar kezdesedı. Bıraq, jerden aiyrylyp qalu qaupı töngendıkten otyryqşy boluǧa asyqpai, bırtındep keleiık degen mäseleler köterılgen.
Odan keiın partiiaşyldyq, iaǧni, sailau mäselesı köp qaralǧan. Öitkenı sailau dep adamdar jık-jıkke bölıngen. Sondyqtan partiialardyŋ baǧdarlamasy gazetterde jariialanyp, aşyq berılgen. Onyŋ üstıne oqu-aǧartu, er-äielderdıŋ qūqyqtary jäne baspasöz erkındıgı mäselelerı de sol kezdıŋ özınde qarastyrylǧan edı.
Şyndyǧyn aitqanda, ǧasyr būrynǧy keibır ūlttyq mäseleler qazır de özektı. 100 jyl būrynǧy qazaq tarihyn tolyq tüsınu üşın «Qazaq» gazetın ärbır qazaq kemınde bır ret oqyp köruge tyrysuy qajet. Baspasöz ainalasynda jürgen qyz-jıgıtterdıŋ «Qazaq» gazetın bügıngı künmen bailanystyryp nasihattau boryşy dep esepteimın.
- Uaqyt bölıp sūhbattasqanyŋyzǧa raqmet!
Merei Alaidar
