Astanada «Baitaq» partiiasynyŋ ūiymdastyrumen «Auyz su jäne su resurstary» degen taqyrypta döŋgelek üstel öttı. Jiynda jergılıktı jäne halyqaralyq sarapşylar su mäselesıne qatysty pıkır bıldırıp, öz oiyn ortaǧa saldy. Sarapşylar su mäselesın şeşudıŋ qandai jolyn ūsyndy?
JABYLǦAN SU MİNİSTRLIGIN QAITA QŪRU QAJET PE?
Jambyl oblysynyŋ şarualary Qyrǧyz elı su berudı toqtatqan soŋ egının suǧara almai otyr. Su salasy boiynşa halyqaralyq sarapşy Erlan Badaşev körşımen aradaǧy su mäselesın şeşu üşın jauapty sala basşylary «aǧylşynşa söilesetının» aitady.
«Qazaq aitatyn «jer dauy, jesır dauynan» keiın eŋ özektı mäselenıŋ bırı su dauy dep bılemın. Jer belgılı, memleket bolǧannan keiın şekaramyz belgılengen, al suda şekara joq. Su barlyǧymyzǧa ortaq, Alla Taǧala bölıp ışsın dep adamdarǧa sudy berdı. Biyl bolyp jatqan su tapşylyǧy tarihta bolmaǧan eken. Būl salada qyryq jyldan berı jūmys ıstep kele jatyrmyn. Sovet ükımetı kezınde Talastyŋ 50 paiyz suy bızdıkı, qalǧan 50 paiyzy qyrǧyzdardykı, Şudyŋ 80 paiyzy bızdıkı, qalǧan 20 paiyzy qyrǧyzdarǧa qaraidy dep kelısılgen. Al Kirov su qoimasynyŋ 80 paiyzyn bızdıŋ şarualar paidalanatyn. Qazır bız su mäselesı boiynşa kelıssöz jürgızu üşın özbekpen özbekşe, qyrǧyzben qyrǧyzşa, täjıkpen täjıkşe söilesuımız kerek. Al bız olarmen Sovet ükımetındegıdei orysşa söilese almaimyz. Bır qyzyǧy bızdıŋ mamandar olarmen «aǧylşynşa söilesedı». Barlyq mäsele osynda jatyr. Men sızge obrazdy türde aityp jatyrmyn. Suşy siiaqty söilespeidı. Juyrda tuǧan jerım Qazaly audanyna barǧanda imam «Alla Taǧala bızge Syrdariia men Araldy körşıles aǧaiyndarmen «bölıp ışsın» dep berdı. Bızdıŋ mamandar körşılermen kelısıp, su mäselesın şeşuge bolady ǧoi» dep aitty. El mūny jaqsy tüsınıp otyr. Ökınışke qarai ony joǧary jaqtaǧylar dūrys tüsınbeitın siiaqty», – deidı ol.
Jiynda «Baitaq» partiiasynyŋ basşysy Azamathan Ämırtai Su resurstary komitetın prezidentke baǧynatyn agenttık retınde qūrudy ūsyndy. Al Erlan Badaşev bolsa, su ministrlıgın qūru turaly ūsynysqa qarsy ekenın jetkızdı.
«Äŋgıme su ministrlıgınde tūrǧan joq. Mäselen, şet elde Baqyt ministrlıgı degen bar. Qazır bız Baqyt ministrlıgın qūrsaq, baqytty bolyp ketemız be? Su ministrlıgın qūrǧanmen mäsele özdıgınen şeşılıp ketpeidı. Būl jerde eŋ basty mäsele mamandardy daiyndap, qazır jazylyp jatqan su kodeksı turaly zaŋdy dūrystap bekıtu kerek. Sondai-aq sudy paidalanu strategiiasy qabyldanu kerek. Älı künge deiın sudy paidalanu strategiiasy
Aita ketu kerek, Sovet odaǧy kezınde jäne täuelsızdıktıŋ alǧaşqy jyldarynda Qazaqstanda Su şaruaşylyǧy ministrlıgı boldy. Ony 10 jyldan astam eldegı su şaruşalyǧynyŋ belgılı mamany Nariman Qypşaqbaev basqarǧan.
«ÖZENDER QŪRǦAP JATYR»
Su salasy boiynşa halyqaralyq sarapşy Erlan Badaşevtyŋ aituynşa, kez kelgen problemanyŋ şeşu joly bar. Sarapşy mäselenı şeşetın sol salanyŋ mamandary ekenın eskerttı.
«Biyl su mäselesı öte özektı bolyp tūr. Ökılettı organnyŋ basşylary eŋ bırınşı kezekte klimatty kınälaidy. Su tapşylyǧyna klimat emes, adam kınälı. Klimat özgerse onda aqyrzaman bolady. Adamdar kınälı deitınımın bızde sudy basqaru jüiesı dūrys emes. Sudy ünemdeu üşın sudy dūrys rettemei otyrmyz. Suǧa janymyz aşymaǧannan keiın onyŋ tapşy boluyna adamdar aiypty. Kınälı adam özınıŋ kınäsın tüzeuge bolady. Menıŋ oiymşa eŋ bai el – suǧa bai el. Bız «Mūnaiǧa baimyz, Mendeleev kestesındegı barlyq bailyq bar» dep maqtanamyz. Bıraq sonyŋ barlyǧyna susyz qol jetkıze almaisyz. Sol sebeptı sudy dūrys paidalanyp, su üşın aitysyp, tartysyp, qajet bolsa, küresu kerek. Mahambet batyrdyŋ «Edıl üşın egestık, Jaiyq üşın jandastyq, Qiǧaş üşın qyryldyq» degen sözı bar. Sondyqtan da är bır azamat su problemasyn şeşu üşın «jandasuda», «qyrylysuda» kerek. Bıraq osy mäselemen tıkelei ainalysatyn mamandar ökılettı salada bolmai tūr – deidı sarapşy.
Erlan Badaşev su mäselesın şeşu üşın jer asty suyn paidalanudy qolǧa alu kerek ekenın eskerttı. Äitse de ol jer asty suynyŋ qanşa ekenıne esepteitın maman joq eken aitty.
«Jer asty suynyŋ 46 paiyzy basqa elden kelse, 54 paiyzy öz elımızdıŋ suy. Bıraq būl osydan 20 jyl būrynǧy derekter. Qazır sudyŋ ölşemı qanşa ekenın eşkım bılmeidı. İä, şet elden keletın su 46 paiyz degen sözben kelısemın, bıraq öz elımızdegı su ölşenbeidı. Talai özender qūrǧap qalyp jatyr. Äitse de bız būrynǧy derekterdı paidalanyp otyrmyz. Sondyqtan da bızge eŋ bırınşı sudyŋ esebın jürgızuımız kerek. Qazır ne basqaryp tūrǧanymyz belgısız, sebebı sudyŋ esebı joq. Esep bolmaǧan soŋ ony esepteitın maman joq. Esebın bılgennen keiın qazırgı ozyq tehnologiialardy paidalanyp, ony ünemdeudıŋ jolyn qarastyruǧa bolady. Bıraq ol üşın halyqtyŋ, jalpy qoǧamnyŋ közqarasy özgeruı kerek», – deidı ol.
Serık Joldasbai
«Adyrna» ūlttyq portaly
