Bılım beru jüiesındegı jaŋa modelder: "Bılımdı ūlt” sapaly bılım beru" jobasy

Elımızdegı bılım beru salasynyŋ sapaly bola bastaǧan tūsy - 1991 jyldan keiın ǧana qarqyn aldy. Osy aralyqta jas öskeleŋ ūrpaqty älemnıŋ qazırgı syn-tegeurınderıne daiyndau üşın şeksız-şetsız jūmystar atqarylǧanyn joqqa şyǧara almaimyz. Eŋ alǧaşqy ärı eleulı jetıstıkterdıŋ bıregeiı - 12 jyldan tūratyn mekteptıŋ baǧdarlamasy. Būl, ärine, bastauyş jäne orta bılım aluşylarǧa tıkelei bailanysty. Sarapşy mamandardyŋ pıkırıne qūlaq asatyn bolsaq, özgerıs bolaşaq studentterdı mansapqa jetu jolynda qajettı bılım men daǧdylardy tolyqtai meŋgeruge ülken mümkındık beredı. Kelesı qadam şeteldık täjıribelerdı sanaǧa sıŋdırıp, el keleşegı üşın jūmsauǧa baǧyttalǧan  "Bolaşaq" atauymen belgılı baǧdarlama. Ol ıske qosylǧan boiy Qazaqstannan 10 myŋǧa juyq stipendiat älemnıŋ ataǧy jer jarǧan oqu oryndaryna bılım aluǧa attandy. Äbden bılım jinaqtap, kemelıne kelgen tūsta tuǧan elıne qaita oraldy. Aita ketetın maŋyzdy jait, bügın de bızdıŋ el EYDŪ, IýNESKO siiaqty halyqaralyq  ūiymdarmen etene jaqyn qarym-qatynasta. Sonymen qatar bızdıŋ Ükımet ekonomikamyz ben qoǧamdaǧy basqa da türlı salalar üşın käsıbi ärı joǧary mamandardy daiyndauda bızdegı JOO-lardyŋ sapasyn, biudjetın, jaǧdaiyn jaqsartuǧa küş jūmsap jatyr. Äsırese, universitetterdıŋ infraqūrylymyn jetıldırıp, olardy zamanaui qūraldarmen jabdyqtauda aitarlyqtai investisiialar salyp jatyr. Zertteu jäne tehnologiialyq ortalyqtardy meilınşe damytuǧa jūmystar jürgızude. Negızı adami resurstardy daiarlau jäne olardyŋ sapasyn jaqsartu, memleket pen qoǧam qajettılıgın qanaǧattandyru üşın Täuelsızdık jyldary bılım berudıŋ jaŋa modelderı qalyptasty. Onyŋ eŋ ülken dälelı retınde "Bılımdı ūlt”sapaly bılım beru" ūlttyq jobasyn keltıruge äbden bolady. Būl eŋ aldymen memlekettıŋ ekonomikalyq ärı äleumettık äleuetın arttyru jäne damytu üşın zor maŋyzdy ielenedı. Onyŋ töŋıregınde Bılım beru sapasyn arttyru, oǧan aqparattyq jäne kommunikasiialyq tehnologiialardy engızu, bılıktılıktı jyl saiyn arttyru siiaqty şaralar jüzege asyryldy. Sonymen qatar oqu baǧdarlamalaryn jaŋartu ärı jaŋǧyrtu, mektepter men universitetterdıŋ tehnikalyq-materialdyq bazasyn dūrystau, pedagogterdıŋ käsıbilıgın eseleu, eŋ bastysy mümkındıgı şekteulı nemese erekşe balalarǧa bılım beru kezındegı qoljetımdılık, demografiialyq mäseleler qarastyryldy. Osy tūsta atalǧan jaŋalyqtarǧa jäne özgerısterge süiene otyryp, mynadai boljam jasauǧa bolady: - Bılım deŋgeiınıŋ sapasyn arttyru; - Memlekettıŋ ornyqqan äleumettıa jäne ekonomikalyq damuyn qamtamasyz etu üşın soǧan qabılettı bılım jüiesın qalypqa keltıru; - İnnoaasiialar jäne ǧylymi-zertteudı damytu üşın jaǧdai jasau; - Älemdık eŋbek naryǧynda bılıktı ärı tabysty, bäsekege tolyqtai qabılettı kadrlardy daiarlau. Osy eŋbekterdıŋ nätijesınde ǧylymǧa degen jas ǧalymdardyŋ qūlşynysy köbeiıp keledı.  Jasy 35-ke deiıngı ǧalymdar sany 2011 jyly 6,4 myŋ adamnan asty, al 2020 jyly olardyŋ sany 8,1 myŋ adamǧa deiın öskenı soǧan dälel. Halyqaralyq reitingtık basylymdarda jas ǧalymdardyŋ jariialanymdyq belsendılıgınıŋ aitarlyqtai artqany erekşe  baiqalady. Mäselen, bügın qazaqstandyq ǧalymdardyŋ Scopus derekqoryndaǧy jariialanymdar sany 2011 jylmen salystyrǧanda 34 esege (577-den 19 879-ǧa deiın), Web of Science derekqorynda 59 esege (425-ten 25 088-ge deiın) ösken. Soŋǧy bes jyl ışınde qazaqstandyq ǧalymdardyŋ ärbır besınşı maqalasy älemnıŋ ǧylymi jurnaldarynyŋ eŋ ataqtylar men üzdıgıne basylyp şyqty. Atalǧan ärı aitylǧan jaŋalyqtardyŋ barlyǧyna elımızdıŋ bılım jüiesındegı jaŋaru men jaŋǧyrtularǧa qanşalyqty küş salyp jatqanynyŋ belgısı retınde qarauǧa bolady. Bastysy - niet ärı dūrys baǧdar kerek. Jospar bar jerde nätije bar.