Elımızdegı eŋ auyr mäselenıŋ bırı – ǧylym. Kütuler men şyndyq arasyndaǧy ülken alşaqtyq, öte ūzaq ötelu merzımı bar, tıptı absoliuttı kepıldıkterı joq qomaqty investisiialardyŋ qajettılıgı saladaǧy basqa problemalarmen qatar, Qazaqstandaǧy ǧylym men bükıl ǧylymi salanyŋ damuyn ūzaq uaqyt boiy tejep keldı. Onyŋ üstıne, keŋestık akademiialyq oidyŋ būrynǧy daŋqy, «Sputniktı» ūşyru nemese sutegı bombasyn jasau siiaqty erlık serpılıster, qyrǧi-qabaq soǧys kezındegı tūraqty ǧylymi teketıres atmosferasynyŋ özı nätijelerge jetu üşın bırşama joǧary talaptardy qaldyrdy, al onyŋ mehanizmı oǧan qol jetkızu qazırgı respublikada mülde damymaǧan.
2011 jyly 2001 jylǧy attas zaŋnyŋ ornyna kelesı «Ǧylym turaly» Zaŋ qabyldandy. Būl zaŋ ǧylymdy basqarudyŋ jaŋa modelın engızuge, ǧalymdardyŋ rölın küşeituge, sondai-aq ǧylymdy memlekettık satyp alu turaly zaŋ şeŋberınen şyǧaruǧa baǧyttalǧan. Alaida, şyn mänınde, ǧylymdy damytudyŋ jaŋa doktrinasy ǧylymi zertteu baǧdarlamalaryn şamadan tys äkımşılendıruge äkeldı.
«Tolyq qisyndy sūraq tuyndaidy: ǧylymnyŋ damuy üşın ne qajet? Üş komponent. Bırınşıden, ǧylymi saladaǧy kadrlar, ekınşıden, infraqūrylym, üşınşıden, qarjylandyru», - dep atap öttı QR Bılım jäne ǧylym ministrlıgı Ǧylym komitetı töraǧasynyŋ orynbasary Erbol Süleimenov.
Osyǧan orai, Qazaqstan Respublikasy Bılım jäne ǧylym ministrlıgınıŋ Ǧylym komitetı 2013 jyldyŋ mamyr aiynda «Aspandau» ǧylymi-bılım beru qory ūsynǧan bırqatar jaŋa şaralardy qarap, ǧylymdy damytudyŋ salalyq baǧdarlamasyna engızdı. «Aspandau» qory äzırlegen «Aqparattyq qoǧam – 2030» Qazaqstan Respublikasynyŋ ǧylymdy damytu saiasatynyŋ jobasy bılım men ǧylym arasyndaǧy alşaqtyqty joiuǧa arnalǧan.
Degenmen, būl jobany baǧalaudy bastamas būryn, sız bar problemalardy jäne olardyŋ paida bolu sebepterın naqty tüsınuıŋız kerek, sondai-aq eldegı salanyŋ bükıl damu tarihyn qarauyŋyz kerek.
Bügıngı Qazaqstan ǧylymynyŋ basty mäselesı – kadr tapşylyǧy. Mamandarǧa myqty bılım beru bazasy, sodan keiın alǧan daǧdylaryn qoldana alatyn ǧylymi orta qajet. Alaida, elden «midyŋ aǧuyna» äkeletın mūndai orta Qazaqstanda joq.
Respublikada tıptı aspap jasau, informatika jäne biotehnologiiany aitpaǧanda, tau-ken öndıru, paidaly qazbalardy öŋdeu jäne tasymaldau, sondai-aq mehanika men maşina jasau siiaqty bazalyq salalar üşın de joǧary bılıktı kadrlar tapşy. Al jürgızılgen barlyq ūiymdastyruşylyq-qūqyqtyq şaralar būl mäselenı şeşe almaidy.
Osyǧan bailanysty «Aspandau» qory öz jobasynda üzdıksız akademiialyq bılım berudıŋ ūlttyq modelın, tūlǧaǧa baǧyttalǧan közqarasty engızudı, sondai-aq joǧary jalpy bılım beretın mektepterde ǧylymi mektepterdı qalyptastyrudy ūsynyp otyr.
Būl nenı bıldıredı? Qor qoldanystaǧy bılım beru talaptary men tehnologiialaryn qaita öŋdeudı ūsynady. Mysaly, PGK jäne ŪBT siiaqty mındettı memlekettık emtihandardyŋ mazmūny men nysandary. Baǧdarlamanyŋ tarmaqtarynyŋ bırı - «jeke qyzmet subektılerınıŋ ozbyrlyǧyna bailanysty jäne pän turaly bılımnıŋ ūiymdastyrylu deŋgeiın arttyrmaityn anyqtamalyq sipattaǧy oŋai jäne ünemı özgeretın jalǧyz faktılerdı testıleuge engızuge tyiym salu. »
Ǧylymi mektepterdıŋ qalyptasuy ǧylymi jäne oqu prosesınıŋ negızgı faktory retınde. Būl tarmaq özınıŋ praktikalyq şeşımı boiynşa eŋ qiyn bolyp tabylady. Universitetter Europadaǧy ädettegıdei ǧylym men bılım arasyndaǧy bailanystyŋ negızı boluy kerek. Ǧylym akademiiasy ǧylymnyŋ jalpy jaǧdailary men damu baǧyttaryna yqpal etetın qoǧamdyq bırlestık qana. Ǧylym oqu üderısın ūjymdyq talqylauda özınıŋ aşqan jaŋalyqtary arqyly jūmys ısteuı kerek, al bılım özınıŋ ǧylymi baǧytyn saqtap, «öndırıstık jūmys küşıne käsıptık bılım beru» degen atpen barǧan saiyn joǧary mamandandyrylǧan «qolöner» bolyp ketpeuı kerek.
Ǧylymi mektepterdı qūru üşın aşyq äleumettık jelı türındegı ǧylymi-bılım beru portalyn ūiymdastyru ūsynylady; qoǧamdyq bırlestıkterde tūraqty jūmys ısteitın ǧylymi-ädıstemelık seminarlar qūru; orta, joǧary jäne joǧary mektepterde ozyq ǧylymi zertteuler men basqa da şaralardyŋ eŋ özektı jäne dauly taqyryptary boiynşa fakultativtık jäne mındettı ǧylymi seminarlar engızu. Mūnyŋ barlyǧy ǧylymi zertteu täjıribesın mekteptegı teoriialyq oqytumen tyǧyz bailanystyru üşın jasalady.
Magistranttardy, doktoranttardy jäne olardyŋ jetekşılerın bılıktılık dissertasiialarynda jaŋa bılım aluǧa yntalandyru üşın qor kelesı şaralardy ūsynady:
– qarjylandyruy bar ǧylymi mäseleler boiynşa ǧana dissertasiialyq zertteuler jürgızu;
– oqu baǧdarlamalary jäne olar boiynşa emtihan tapsyru dissertasiia taqyrybyna bailanysty boluy kerek;
– zertteudıŋ janama nätijelerınıŋ analitikalyq şoluynan tegın dissertasiialar jäne olardy dissertanttar alǧan jaŋa bılımderın mümkın bolatyn yqşam faktory eŋ joǧary jurnaldarda jariialauǧa şoǧyrlandyru;
– ǧylymi jetekşılerge şeteldık zerthanalarda konsultasiialar men zertteuler jürgızu maqsatynda qarjylandyru közderın ızdeu;
– bır doktoranttyŋ ǧylymi jetekşılıgıne oqu jylyna 12–14 kredit saǧat bölu, būl ǧylymi jetekşınıŋ jyldyq jüktemesınıŋ jartysyn qūraityndai etıp.
