Ūlttyq mäselelerdı şeşuge dūiym jūrtty jinaityn, dästürlı Ūlttyq qūryltai Qazaqstannyŋ tarihy tereŋ ölkesı Türkıstan qalasynda 2023 jyldjyŋ mausym aiynyŋ 17 jūldyzynda ötılgen bolatyn. Ūlttyq qūryltaidyŋ baǧyty ūlttyŋ damuyna, memlekettıŋ körkeiuıne, otanymyzda bırlık pen tynyştyqtyŋ ornauyna qatysty boldy. Qazaqstan degen memleketımızdıŋ damuyna tıkelei äser etetın, mäŋgılık el bolu maqsatyna jetu kezınde ortaq eŋbektıŋ boluyn talap etetın maqsattar aitylyp, jiynnyŋ taqyryby «Ädılettı Qazaqstan – Adal azamat» dep atalǧan bolatyn.
Bügınde Ūlttyq qūryltaidyŋ ötkenıne 6 ai uaqyt bolyp qaldy, būl uaqyt arasynda jiynda aitylǧan maqsattar oryndalyp, keibırı jüzege asyrylu üstınde tūr. Būl maqalada Qasym-Jomart Toqaevtyŋ «Ädılettı Qazaqstan – Adal azamat» atty Ūlttyq qūryltaidyŋ ekınşı otyrysynda aitylǧan maqsattarynyŋ, tapsyrmalarynyŋ jüzege asyryluyna şolu-taldau jasalynatyn bolady. Onyŋ ışınde memlekettık nyşandardy jetıldıru, halqymyzdyŋ tarihi sana-sezımın jaŋǧyrtu boiynşa atqarylyp jatqan şaralarǧa, memlekette aqparattyq saiasattyŋ tiımdılıgın arttyru men kreativty industriiany damytu maqsattarynyŋ jüzege asyrylu tūstary aitylatyn bolady.
1. Memlekettık nyşandardy jetıldıru baǧytynda atqarylǧan şaralar
Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidenty Qasym-Jomart Toqaev ekınşı ret bolǧan Ūlttyq qūryltai kezınde ūlttyq bıregeilık pen bırlıktı qalyptastyruǧa bailanysty segız maqsat turaly aitqan bolatyn. Onyŋ eŋ bırınşısı ol elımızdegı memlekettık nyşandardy jetıldıruge bailanysty.
Memleket basşysynyŋ aituynşa, ärbır memlekettı basqalardan aiqyştap tūratyn onyŋ ūlttyq bıregeilıgın körsetetın ūlttyq brendy bolyp tabylady. Qazırgı kezde elımızdıŋ aimaqtaryn aiqyştaityn simvoldar bıregei stil men standarttarǧa sai emes, atalǧan mäsele Prezidenttıŋ nazaryna da ılıngen boldy. Atalǧan maqsatty oryndauda Toqaev memlekettık simvoldardy bıregei jüiege sai jasau kerektıgın aitqan bolatyn.
«Nyşandarymyz bıregei ūlttyq kodymyzdy naqty ärı aiqyn körsetuı kerek», - degen bolatyn Prezident.
Qazırgı uaqytta elımızdıŋ aimaqtary men qalalaryn tanytatyn simvoldaryn bıregeilıkke keltıru jūmystary jürgızılude, sondai-aq memlekette memlekettık marapattardy, ordender men medaldardy qaita qarastyru jūmystary jürgızılude.
«Sol sebeptı ärbır orden-medaldyŋ tereŋ maǧynaly ärı erekşe boluy, jūrt köŋılınen şyǧatyndai boluy öte maŋyzdy. Sol üşın memlekettık marapattar jüiesın halyqtyŋ janyna jaqyn ärı tüsınıktı etıp jasau qajet», - dedı Qasym-Jomart Toqaev.
Memlekettık nagradalarǧa bailanysty atqarylǧan maŋyzdy jūmystardyŋ bırı ol «El bırlıgı» atty jaŋa memlekettık nagradany qazaqstandyqtarǧa berıluı boldy. Būl turaly Prezident tapsyrmasynda: «Men būǧan deiın «El bırlıgı» atty jaŋa memlekettık nagrada äzırlep, bekıtudı tapsyrdym. Aldaǧy Respublika künınde būl marapat alǧaş ret tapsyrylady», - degen bolatyn. Būl nagradany, Respublika künı meiramy kezınde, ūlt bırlıgın nyǧaitu jäne qoǧamdyq kelısımdı qamtamasyz etu jolynda jemıstı eŋbek sıŋırıp, ärtürlı salada qyzmet etıp jürgen otandastarymyz alǧan bolatyn.
Alǧaş ret «El bırlıgı» nagradasymen marapattalǧandardyŋ ışınde Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı janyndaǧy Memlekettık basqaru akademiiasynyŋ professory A.Başmakov, düngen Respublikalyq etnomädeni ortalyǧynyŋ baiqau keŋesınıŋ töraǧasy L.Bularov, täjık Respublikalyq etnomädeni ortalyǧynyŋ töraǧasy A.İsmailov, Qazaqstan koreiler qauymdastyǧynyŋ qamqorşylyq keŋesınıŋ müşesı R.Kim, «Deutsche Allagemeine Zeitung» Respublikalyq nemıs gazetınıŋ bas redaktory O.Klimenko, «Dustlik» Qazaqstan Respublikasy özbekterınıŋ etnomädeni bırlestıgınıŋ töraǧasynyŋ orynbasary T.Nişanbaev, «Vainah» Qazaqstannyŋ şeşenderı men inguştarynyŋ qauymdastyǧynyŋ teŋ töraǧasy A.Muradov marapattalǧan bolatyn.
Prezident Toqaevtyŋ Ūlttyq qūryltaida ūlttyq simvolikany jetıldıru men damytu boiynşa aitqan maqsattary negızınde älı jūmystar jürgızılude, degenımen qysqa ǧana uaqytta halyqtyŋ eŋbegınıŋ elenıp ordender men marapattar aluy jaqsy nätije dep oilaimyn. Al aimaqtardyŋ taŋbalaryna keletın bolsaq, būl jūmys ūzaq talqylaular men saraptaularǧa tüsuı kerek, būl ıske halqymyzda bırge qatysyp, belsendılık tanytuy mındettı degen oidamyn.
2. Ūltymyzdyŋ tarihi sana-sezımın jaŋǧyrtu boiynşa atqarylyp jatqan jūmystar
Türkıstandaǧy qūryltai kezınde memleket basşysy halyqtyŋ tarihi sanasy men sezımın jaŋǧyrtu boiynşa Qazaqstannyŋ akademiialyq ülgıdegı jaŋa tarihyn jazu kerektıgı turaly aitylǧan bolatyn. Būl memleketımızdıŋ ötkenı men bügının halyqtyŋ esınde qalyp, ūlttyq sanasyn men sezımın oiatuǧa, ūlttyq bıregeilıgımızdı arttyruǧa mümkındık beretındıgı anyq.
Atalǧan maqsatty oryndau kezınde Prezident bırneşe maŋyzdy mındetterdı qoiǧan bolatyn, būl tarihymyzǧa qatysty jazylatyn kıtaptardyŋ barlyǧy şynaiy derekter men aqiqatqa negızdelgendıgı, būl köptomdyqtyŋ tılı – jeŋıl, mänıtının barlyq jastaǧy oqyrman tüsınuı mümkın boluy kerek dep tapsyrǧan.
Prezidenttıŋ bastamasy negızınde halyqymyzdyŋ şyqqan tegı, şejıresın qazaqtyŋ bıluı özektı mäselelerdıŋ bırı bolyp tabylady. Menıŋ oiymşa, qazırgı kezde barlyq qazaq özınıŋ şyqqan tegı men şejıresın bıledı, ata-baba ruhyna taǧzym etıp, perzenttık boryştaryn öteude. Būl bızdıŋ qanymyzǧa sıŋgen ädet bolsa da, memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev ta özınıŋ äreketterı arqyly, ata-babaǧa degen qūrmetı men ıltipatyn körsetıp halyqqa ülgı bolyp jüredı.
Atalǧan maqsatty oryndau boiynşa elımızde bırneşe jiyndar ötkızılgen bolatyn, onyŋ bırı «Joǧary bılım jäne ǧylym – 2023» atty forum kezınde «Qazaqstan tarihynyŋ 7 tomdyǧyn daiyndau» baǧytynda bolǧan ǧalymdardyŋ talqylaularyn, sondai-aq QR Memlekettık keŋesşısı Erlan Karinnyŋ töraǧalyǧymen ötken keŋestı de aituǧa bolady. Memlekettık tarihty jazu, sondai-aq ony memleket basşysy qoiǧan talaptarǧa sai, barlyq aqparat qamtylatyndai etıp jazu ol uaqytty, qajyrly eŋbektı talap etedı. Sondyqtan, qazırgı uaqytqa deiıngı jasalǧan jūmystyŋ nätijesı retınde kelesını aita alamyn.
«Qazaqstan tarihy: ejelgı zamannan bügıngı künge deiın» atty jaŋa akademiialyq basylymdy äzırleu jönındegı ortalyqtyŋ basşysy Altyn Ualtaevanyŋ mälemetı boiynşa atalǧan kıtapty jazu 2024 jyldyŋ ortasyna deiın jürgızıledı. Qazırgı kezde aqparattar men tarihi derekterge şolu jasalynyp jatqandyǧy, sonymen qatar būl kıtaptardyŋ basty erekşelıgı ol memleketımızde bolǧan tarihi oqiǧalardyŋ barlyǧy jaŋa qyrynan tanylatyndyǧy aityldy. Sondai-aq, Altyn Ualtaevna:
«Bügıngı künge deiın jetı tomdyq kıtaptyŋ avtorlary jaŋa tarihnamalyq derekter bazasyn qūrǧan bolatyn. Täuelsızdıgımızdı alǧan 30 jyldan astam uaqyt ışınde ǧalymdarymyz «Mädeni mūra» men «Mūraǧat – 2025» memlekettık baǧdarlamalary negızınde dūniejüzındegı mūraǧattardan, iaǧni Batys Evropa elderı, onyŋ ışınde Niderlandy, Şvesiia, Ūlybritaniia, sondai-aq Aziia elderı, onyŋ ışınde Qytai men Parsy elderı mūraǧattarynan aqparattar jinaǧan bolatyn. Būl uaqyt aralyǧynda arheologtarymyz qazaqtardyŋ köne tarihy men mädenietınıŋ erekşelıkterın aitatyn köptegen jaŋalyqtardy aşty. Jaŋa akademiialyq basylymnyŋ materialdary älem jūrtşylyǧyna bızdıŋ ärqaşan mūraǧattyq qūjattarmen jäne ǧylymi materialdarmen rastalǧan özımızdıŋ san ǧasyrlyq tarihymyz bolǧanyn paş etedı. Köptegen derekközder alǧaş ret ǧylymi ainalymǧa engızılıp, jaŋa akademiialyq basylymǧa engızılude», - degen bolatyn.
Būl jobanyŋ jūzege asuy, kıtaptardyŋ jaryq köruı otandyq jäne şet eldık zertteuşılerdıŋ, qoǧamdyq jäne saiasi belsendılerdıŋ Qazaqstannyŋ ötken tarihyn tolyqtai anyq etıp tüsınu men köruge mümkındık beredı. Atalǧan jobany qolǧa aludyŋ sebebı ol tek aitylatyn aqparattardyŋ köp bolyp qaluy nemese tek mūraǧatty aqtaryp, joqty barǧa ainaldyru emes. Onyŋ basty maqsattarynyŋ bırı retınde, Qazaqstannyŋ ötkenın būrmalauşylardyŋ pıkırlerı men közqarastaryn tarihi derekter negızınde däleldep körsetu arqyly, osyndai tarihty būrmalauşylardyŋ pıkırlerın joqqa şyǧaruǧa mümkındık beredı.
Ūlttyq qūryltai da elımızdıŋ tarihyn ūmytpaudy qamtamasyz etuge baǧyttalǧan jiyndardyŋ bırı, al onda aitylatyn mäseleler elımızdıŋ mäŋgılık el boluyna negızdelgen. Prezident halyqtyŋ sana-sezımın oiatuda ūlttyq tarihymyzdy ūmytpaudy aituy, osy mäselenı qozǧauy öte oryndy bolyp tūr. Būl jetı tomdy kıtap barlyq jūrttyŋ oquy kerek, barlyq qazaq pen qazaqstandyq bıluı kerek tarihi mūramyz bolary anyq bolyp tūr.
3. Aqparattyq saiasattyŋ tiımdılıgın arttyru, kreativty industriiany damytu maqsatynyŋ oryndaluyna şolu
Atalǧan maqsat boiynşa memleket basşysy halyq pen bilık arasyndaǧy bailanysty qamtamasyz etuşı institut retınde mass-mediany ataǧan bolatyn. Mass-media halyqtyŋ köŋıl küiın bilıkke jetkızuşı, sonymen qatar qoǧamda qūndylyqtar jüiesı men jürıs-tūrys ülgılerın qalyptastyra alatyn qyzmetterdı atqaratyn maŋyzdy kanal. Osyndai qyzmetterdı atqaru kezınde memlekette kreativtı industriiany damytudyŋ maŋyzdylyǧy oryn alady. Būǧan kino jäne serial salasy, multfilmder, muzyka, kıtaptar men basqa da jüie elementterı qarastyrylatyn bolady.
Özınıŋ sözınde Prezident Qazaqstanda tüsırılıp jatqan kinolarǧa, jalpy kino öndırısıne qatysty bırneşe pıkırlerın bıldırgen bolatyn. Olardyŋ ışınde:
«Rasynda kino salasynda dau-damailar köbeiıp kettı. Qazırgı kinoteatr ielerı otandyq filmderdı ekrannan körsetu üşın qomaqty qarjy talap etedı. Biletten tüsken qarjynyŋ edäuır bölıgı taǧy da kinoteatrlardyŋ jäne jeke menşıktegı kompaniialardyŋ qaltasyna ketedı. Būǧan qosa, kinogerler filmdı naqty qanşa adam körgenın anyqtai almaidy. Qysqasy, kinoǧa bükıl bılımın, küş-qairaty men uaqytyn sarp etken mamandarǧa tabystyŋ az ǧana bölıgı tiedı», - degen bolatyn.
Maqalanyŋ būl tarauynda men Qasym-Jomart Toqaevtyŋ qazaqstandyq kino industriiasyna qatysty aitqan özektı mäseleler jüiesın aitqym keledı. Sebebı, kino ol ūlttyŋ jadyn körsetetın, ūltymyzdyŋ qūndylyǧy men dästürın körınısın beretın, uaqyttyŋ enşısımen ötıp ketken estelıgımızdı körsete alatyn mümkındıkke ie. Būl mümkındıkterı arqyly ol bızdıŋ ūlttyq jadymyzǧa äser etedı, ūlttyq qūndylyqtarymyzdy retteu men äreketterımızdı soǧan baǧyttai alady. Būl turaly memleket basşysy:
«Qazırgı zamanda el bolamyz desek, ekrandy da tüzeuımız kerek. Sebebı kino qoǧamnyŋ sana-sezımıne erekşe yqpal etedı. Elımızde kino öndırısı jaqsy damyǧan dep aitu qiyn», - dedı.
Qazaqstanda kinoindustriia salasynda köptegen mäseleler tızbegı oryn aluda, atalǧan mäselelerdı şeşu kezınde jaŋa közqarastar men damudy közdegen jaŋa qarqyndar kerek bolyp tūr. Būl mäseleler kelesı tarmaqtarda körsetıledı jäne olardyŋ jüzege asyrylu nätijelerı aitalady:
− «Memleket basşysynyŋ tapsyrmalarynyŋ bırı kinoteatrǧa keluşıler sanyn anyqtaityn sifrlyq platforma qūru bolyp tabylatyn. Būny oryndaudy Qazaqstan Respublikasynyŋ Mädeniet jäne aqparat Ministrlıgıne jaqyn arada oryndau jüktelgen bolatyn», - dep aitty memleket basşysy. Tapsyrma qazırgı kezde oryndaldy, sonyŋ negızınde kinoteatrǧa keluşılerdı esepke alu üşın mobildı qosymşa äzırlendı, osy qosymşany qoldanuǧa qosylǧan kinoteatrlardyŋ sany qazırge tek qana 60-qa juyq bolyp tūr.
− Kinoindustriiany ekonomikanyŋ jeke salasy retınde qarastyra otyryp, salada qordalanyp qalǧan mäselelerdı keşendı jäne däiektı türde şeşu qajet. Osy jerde mynadai ūsynystar bıldırgım keledı, kinoindustriiany ekonomikanyŋ jeke sektory retınde qūru jönındegı osy nūsqaulyqty jaqsyraq jüzege asyru üşın qarjylyq qoldaudy ǧana emes, sonymen qatar kino salasynyŋ qoldanystaǧy subektılerın damytuǧa jäne paida boluyna järdemdesetın bıryŋǧai operator retınde ūlttyq kompaniiany qūru qajet. Ūsynys retınde, «Kinony qoldau ortalyǧy» men «Qazaqfilm» AQ bırıktıru negızınde, «Qazaqfilm» ūlttyq kompaniiasyn qūru jäne äleumettık kinojobalardy qarjylandyratyn «Qazaqfilm» ūlttyq kompaniiasy qūramynda jūmys ısteitın ūjymdyq qordy qalyptastyru kerek («QazExpoCongress» mysaly boiynşa).
Memleket bügınde kino salasynyŋ flagmany boluǧa jäne neǧūrlym sapaly kino öndırısın damytu üşın qolaily jaǧdailar jasau jolymen salany damytumen ainalysuǧa, sondai-aq Qazaqstannyŋ kinoönımın perspektivaly kino naryqtaryna eksporttaudy qamtamasyz etuge arnalǧan barlyq qūraldarǧa ie «Qazaqfilm» ūlttyq kompaniiasyn qarjylandyra otyryp, oǧan investor bola alady. «Qazaqfilm» ūzaq jyldar boiy qalyptasqan ūlttyq brendke ie boldy, onyŋ önımderı atyna zaty sai bolyp, köptegen şet eldık kino naryqtarynda tanymal bolyp kele jatyr. Būl turaly da Qazaqstan Prezidentı Qasym-Jomart Toqaev: «Kezınde şyqqan «Qyz Jıbek», «Otyrardyŋ küireuı», «Atamannyŋ aqyry» siiaqty klassikalyq filmder tüsırıluı kerek dep sanaimyn», - dep aitqan bolatyn. Al atalǧan tuyndylardyŋ barlyǧyn, Qazaqstandaǧy elımızde teŋdesı joq jalǧyz ırı memlekettık kinostudiianyŋ küşımen tüsırılgen bolatyn.
Qorytyndylai kele, Türkıstan ölkesınde bolǧan Ūlttyq qūryltaida aitylǧan mäseleler men maqsattardy aitu, olardyŋ jüzege asyrylyp jatqan tūstaryn köptep aita beruge bolatyndyǧyn körudemız. Degenımen, maqalanyŋ töŋıregınde «Ädılettı Qazaqstan – Adal azamat» atty qūryltaidyŋ ekınşı otyrysynda aitylǧan üş maŋyzdy maqsattyŋ qazırgı kezde jüzege asqan tūstary men bolaşaqta atqarylatyn ısterı turaly ǧana aityp ülgerdık. Prezident aitqan basqa bes maqsat qazırgı kezde jüzege asyryluda, sol mäselelerdıŋ töŋıregı halyq arasynda talqylauda. Al Prezidenttıŋ osy baiandamasynda aitylǧan ūlttyq kemeldenu men adami qūndylyqtardyŋ damuy turaly qozǧalǧan tūstary älı de jüzege asatyn, kemeldendıre tüsu kerek sätterdıŋ bırı bolyp qalady.
Ūlttyq qūryltaida aitylǧan maŋyzdy mäselelerdıŋ bırı, ol elımızdıŋ şekaralas aimaqtaryn damytuǧa qatysty jūmysty qazırgı kezde bilık tezdetuı kerek. Būl boiynşa da köptegen jūmystar jüzege asyryldy, onyŋ bırı Prezidenttıŋ otanymyzdaǧy jer telımderınıŋ şet eldıkterge satylmaityndyǧyn aitqandyǧy da halyq köŋılıne qonǧan şeşım boldy. Degenımen, osy jerde elımızdegı barlyq aimaqtardyŋ damuy basty nazarda boluy kerek. Bızdıŋ halqymyz teŋdıkte, teŋ mümkındıkterde ömır süruı kerek. Būny jüzege asyruda memleket pen halyq, azamattyq belsendıler men sol ölkenıŋ tūrǧyndarynyŋ bırıge, belsene jūmys ısteuı jüielenuı tiıs.
Dästürler tızbegınde ötkızılıp kele jatqan Ūlttyq qūryltai, qazaqstandyq bıregeilıktı qalyptastyru üşın jūmys ıstep kele jatyr. Jarty jyldyŋ ışınde jetken jetıstık pen jüzege asyrylǧan şaralar bız üşın älı de şyrqau şegıne jetken joq. Jūmystar sapaly oryndalyp, halyq arasynda qoldauǧa ie boluy kerek. Prezident aitqan maqsattardy oryndau kezınde ärbır qazaqstandyq belsendılık tanytuy tiıs degen ūsynys bıldıremın.
