Saiasi quǧyn-sürgın qūrbandaryn tolyq aqtau jönındegı memlekettık komissiia öte auqymdy jūmystar atqardy. Jaqynda Memlekettık keŋesşı Erlan Qarin Almatyǧa kelgen saparynda bır top ziialy qauym ökılderıne, jazuşy-jurnalisterge osy komissiia şeŋberınde jinaqtalǧan qūjattarmen tanystyrdy.
Komissiia töraǧasy Erlan Qarinnıŋ aituynşa, Bas prokuratura, ŪQK, IIM qarasty jabyq qorlardaǧy 2 millionnan astam qūpiia qūjattan “qūpiia” belgısı alynyp tastalyp, aşyq zertteuler jürgızuge, jariialanuǧa jol aşylǧan.
Prezident arhivınde 100 jylǧa juyq uaqytta 700 myŋǧa juyq ıs jinaqtalsa, quǧyn-sürgın qūrbandaryn aqtau jönındegı memlekettık komissiia özı jūmys ıstegen 3 jyl ışınde 600 myŋǧa juyq ıs-qaǧazdardy Prezident arhivıne tabystap otyr. Komissiia üş jylda jinaqtaǧan qūjattar kölemı Prezident arhivınıŋ 100 jylda jinalǧan qūjat qorymen para-par bolyp otyr.

Aita ketu kerek, 600 myŋ ıs degenımız ol - 600 myŋ paraq emes. Ärbır ıs bırneşe tomnan tūruy yqtimal.
Osydan-aq memlekettık komissiianyŋ jūmys auqymyn sezınuge bolady.
– Mūraǧatqa kelıp tüsken ärbır materialǧa zalalsyzdandyru jūmysy jürgızıledı. Mūny jüzege asyru üşın arnaiy apparattar paidalanylady. Materialdardyŋ qūramynda zattai dälelder bar. Tıptı, keibırınıŋ qūramynda uly zattar boluy mümkın. Sondyqtan zalalsyzdandyru ısınıŋ maŋyzy airyqşa. Odan keiın restavrasiialyq öŋdeu jūmystary jürgızıledı. Mūnda mamandar är qaǧazdy qaita qalpyna keltırumen ainalysady. Sodan soŋ sifrlandyrylady. Qazır Memlekettık komissiia özınıŋ jūmysyn aiaqtaǧanymen, alda kem degende 5-10 jyl ışınde materialdyŋ barlyǧyna zalalsyzdandyru jūmysy jürılıp, qaita qalpyna keltırıluı tiıs.

Qazır jalpy sany 2 million qūjat qūpiiasyzdandyrylsa, 600 myŋnan astam ıs qūjattary mūraǧatqa berılgen. Memlekettık komissiianyŋ negızgı jūmysy – ızdestıru, jüieleu, saraptama jasau, taldau. Äzırge osy jūmystar aiaqtaldy. Endı aldymyzda retke keltıru, zalalsyzdandyru, sifrlandyru mındetı tūr. Osydan keiın ǧana tarihşylar men arnaiy mamandar qūjattarǧa özara taldau jasai alady, – deidı memlekettık keŋesşı E.Qarin.
Zertteu jūmysy nätijesınde qol jetkızgen tamaşa derek
- Älihan Bökeihanovtyŋ Semeidegı ortalyqqa jıbergen haty. Odan keiıngı airyqşa jaŋalyqtardyŋ bırı – Jüsıpbek Aimauytovtyŋ būryn-soŋdy eş jerde jariialanbaǧan şyǧarmasynyŋ tabyluy.
«Äzır ölmeimın» («Tez ölmen») – Jüsıpbek Aimauytovtyŋ abaqtyda jatyp jazǧan öleŋı. Tar qapasta elge degen saǧynyş sezımın öleŋmen jetkızgen. Ūiqasy men ekpını jetıspeitın öleŋ joldarynyŋ Jüsıpbek Aimauytovqa tiesılı ekendıgıne kümän bolǧan. Bıraq bırneşe instituttan qūrylǧan komissiia naqty dälelder ūsynyp öleŋdı Alaş qaitratkerıne jatqyzypty.
Abaqtyda jatqan özge azamattar şyǧarmany bır-bırıne auyzşa taratqan desedı. Ondai jaǧdaida şyǧarma belgılı bır özgerıske ūşyrauy da zaŋdy ǧoi.
Prezident arhivınıŋ direktory Äliia Mūstafina baspasöz ökılderıne zerthanadaǧy restavrasiialyq öŋdeu kezındegı prosess barysyn baiandady.
– Bügınde 600 myŋ materialdyŋ ışınde 40 myŋnan astam ıstı zerttep, olarǧa sipattama jasadyq. Būl bır jyl uaqyt ışınde jasalǧan jūmys. Arhivtık ıstıŋ özındık tärtıbı bar. Materialdy jabyq qordan alǧannan keiın arhivtık ıstıŋ talaptaryna säikes olardy jüielep, rettep, bır jüiege keltıremız, – deidı Prezident arhivınıŋ direktory.

Äliia Mūstafinanyŋ aituynşa, qūndy qūjattar ondaǧan jyldar boiy öte naşar deŋgeide saqtalǧan. Aqyrynda, 686 ıstı tıptı qaita qalpyna keltıru mümkın bolmai qalǧan.
“Qabyldanǧan qūjattardyŋ 51 paiyzy tolyq qalpyna keltırudı qajet etse, 47 paiyzy ışınara qalpyna keltırıluı tiıs. Zalalsyzdandyrylǧan, qaita qalpyna keltıruden ötken qūjat qoljetımdı bolmaq” deidı Äliia Mūstafina.

Memlekettık keŋesşı Erlan Qarinnıŋ aituynşa, zerdelengen qūjattar jyl saiyn ǧylymi jinaq retınde kıtap bolyp basylyp şyǧyp otyrmaq. Odan bölek, arnaiy veb-sait aşylyp, sol saitqa barlyq qūjattar elektrondy türde jüktelıp, zertteuşı ǧalymdarǧa da, qalyŋ oqyrman qauymǧa da qol jetımdı bolmaq.
Būl veb-sait rasynda ıske qosylsa, el-jūrt quǧyn-sürgın tūsynda ıs-tüzsız ketken ata-babalary jaiynda tyŋ derekterdı onlain türde op-oŋai tabuyna jol aşylmaq. Sol kündı asyǧa kütemız…
Arman Äubäkır