Qazaqstandyq lingvist şeteldıkterdıŋ qazaq tılın üirenuıne arnalǧan ädebiet pen ädıstemenıŋ az ekenın aitady. Ol ǧylymi zertteuın täjıribemen ūştap, osy salanyŋ özındık tüitkılderı jaiynda aitady.
Nūrsūltan Asylov — amerikalyqtarǧa qazaq tılın üiretıp jürgen talantty jastardyŋ bırı. Qazırgı taŋda ol Massachusets ştatyndaǧy Massachusets universitetınde doktoranturada oqidy. «Adyrna» tılşısı jas ǧalymmen tıldesıp, az-kem sūqbat qūrdy.
BŪL NŪRSŪLTAN BŪRYNǦY NŪRSŪLTANNAN ÖZGEREK
Nūrsūltan tıl bılımıne jastai qyzyqqanyn aitady. Tıptı poliglot boludy maqsat etıptı.
- Kışkentaiymnan tıl bılımıne qyzyqtym. Tıptı 30 jasqa deiın jetı tıldı üirenuım qajet dep maqsat qoiǧanmyn. Qazırgı taŋda tört tılde erkın söileimın. Amerikada besınşı tıl retınde ispan tılın oqyp jatyrmyn. «Bır tıl bılgen – bır adam, ekı tıl bılgen – ekı adam» dep halyq danalyǧy bar ǧoi. Jaŋa tıl üirenu arqyly köptegen jaŋa mümkındıkterge ie boldym. Mektep bıtırgennen keiın Aqtöbedegı Jūbanov universitetıne şet tılder fakultetıne oquǧa tüstım. Aǧylşyn tılı pänınıŋ mūǧalımı mamandyǧy boiynşa bılım aldym. 2019 jyly universitet bıtırgennen keiın Nazarbaev ziiatkerlık mektebınde, qazaq-türık liseiınde qyzmet atqardym. Keiın Nazarbaev universitetınde bılım boiynşa köşbasşylyq degen baǧdarlama boiynşa ekı jyl magistratura bölımınde oqydym. Tıl saiasatyn zerttep, ǧylymmyn ainalystym,- deidı ol.
Qazırgı taŋda qazaqstandyq lingvist AQŞ-ta ärı qarai öz bılımın jalǧastyryp jatyr.
AMERİKALYQ PROFESSORDYŊ ŪSYNYSY
- «PhD in education» 5 jyldyq baǧdarlamasy boiynşa bılım aludamyn. Oquym özara bailanysy köp tılder, mädeniet jäne sauattylyq baǧytynda örbidı. Är semestr saiyn özıme bır taǧylymdama ızdep otyramyn. Sondai ızdenıs barysynda amerikalyq professor Set Keiblmen tanysyp, äŋgıme qūrǧan edım. Oqytuşym menıŋ ana tılıme qyzyǧuşylyq tanytyp, ony basqalarǧa üiretu turaly ūsynys tastady. Negızınen lingvistika fakultetı är jyl saiyn europalyq emes bır tıldı taŋdap, ony student-doktoranttarǧa zertteuge mümkındık beredı. Al sol taŋdalǧan tıldı bıletın adam konsultant bolyp, özgelerge üiretedı. Byltyr universitette maia tılı oqytyldy. Biyl menı taŋdaǧan kezde qatty taŋǧaldym ärı quandym. Negızınen bızdıŋ tıl öte bai, qyzyq tıl ǧoi. Bır ökınıştısı, lingvistika salasynda şet tılınde qazaq tılı turaly zertteuler az. Bügınde sol olqylyqtyŋ ornyn toltyru üşın jūmystanyp jatyrmyn,- deidı zertteuşı.
Nūrsūltan Asylovtyŋ aituynşa, şeteldık bılım aluşylarda qazaq halqy turaly tolyq aqparat alu mümkındıgı bar.
- Amerika, İspaniia, Japoniia jäne Qytaidan kelgen doktoranttar tek tıldı üirenıp qana qoimai, qazaqtyŋ tarihymen, mädenietımen tanysty. Al sabaqty interviu formatynda ötkızdım. Būl şeşımge professor ekeumız aqyldasa otyryp kelgen bolatynbyz. Studentter belgılı bır taqyrypqa daiyndalady, keiın bız söilemderdı taldaimyz. Menıŋ bılım aluşylarym — lingvister, tıldı 2-3 jyldan berı zerttep kele jatqan mamandar. Sol üşın de lingvistikanyŋ logikasyn jaqsy bıledı. Jaŋa tıldı igerude aitardyq qiyndyqtar bolmady. Bız tıl bılımındegı grammatikalyq erejelerdı qarastyryp, özge tıldermen ūqsastyǧyn, aiyrmaşylyǧyn da qarastyrdyq. Qazaq tılındegı passiv tıl bırlıkterı, bolymsyz etıstıkter syndy taqyryptarǧa zertteu jürgızdık. Aita keterlıgı, kurs märesıne jetse de, menıŋ kelısımşartym aiaqtalmady. Sondyqtan doktoranttar maǧan tüsınbegen sūraqtarymen kelıp, aqyl-keŋes ala alady,-dep tüsındırdı jas ǧalym.
TIL MEN TARİH
Qazırgı taŋda qazaqstandyq ızdenuşınıŋ şäkırtterı qazaq tılınde jai söilemderdı qūrastyra alady.
- Nätije jaman emes. Üş ai ötkennen keiın söilemderdı qūrastyra alatyn därejege jettı. Özderı qazaq tılın üirenu qiyn emes deidı. Bastapqy kezde topta 5 adam boldy. Keiınnen taǧy bır adam kurs turaly estıp, oǧan qyzyǧuşylyq tanytyp, ortamyzǧa qosyldy. Aptasyna 3 ret 1 saǧattan qazaq tılın üirendı,- deidı ol.
Jas ǧalym aldaǧy uaqytta qazaq tılın üiretu ädıstemesın jetıldırudı qolǧa almaq.
- Bızde şeteldıkterge qazaq tılın üiretu boiynşa ädıstemeler öte az. Osy mäselenı aldaǧy uaqytta qarastyrǧym keledı. Qazaq tılı men aǧylşyn tılınıŋ arasynda bırşama ūqsastyqtar bar. Osy ūqsastyqtar negızınde oqu baǧdarlamasyn jasau oida bar. Men tıldı üiretudı bastamas būryn sol ūlttyŋ tanym-tüsınıgıne, tarihyna şolu jasau qajet dep oilaimyn. Mäselen, bızde orys tılınen engen sözder öte köp. Eger üirenuşı tarihty bılse, būl kırme sözderdıŋ de ne sebeptı leksikamyzǧa engenın oŋai tüsıne alady,- dep qorytyndylady Nūrsūltan Asylov.
Diana Asan
«Adyrna» ūlttyq portaly
