Juyrda İranda Şäkärımnıŋ «Läilı - Mäjnün» poemasynyŋ parsy tılındegı nūsqasy jaryq kördı. Kezınde Şäkärımnıŋ özı būl dastandy şyǧys tılderınen audaryp, qazaq ortasyna adaptasiia jasap bergen. Ony qaitadan parsy tılıne audarudyŋ qyr-syry turaly audarmaşy Gauhar Omarhanova öz oi-pıkırımen bölısedı.
Zamanynda şyǧys ädebietınen alyp jyrlaǧan Şäkärımnıŋ «Läilı - Mäjnün» dastanyn qaitadan parsy tılıne audarǧan Gauhar Omarhanova 2010 jyldan berı İran astanasy Tegeranda tūrady. Ol İran tele-radio bırlestıgınıŋ Pars Today Kazakh saitynyŋ audarmaşysy. Osy arqyly qazaq tılındegı eŋbekterdı İran jūrtyna audaryp, qazaq mädenietın köpke tanytuǧa üles qossam deidı. «Audarmaşy» degenımız – ekı mädeniet arasyndaǧy köpır desek bolady. Qazırgı älemdegı qaişylyqtar, tüsınıspeuşılıkter sol janymyzda jürgen adamdardyŋ, körşılerımızdıŋ mädenietın tüsınbeuden tuyndaidy. Audarmaşynyŋ maqsaty – osy joly da öz ülesın qosyp, ekı eldı tabystyru» deidı ol. Audarmaşymen «Adyrna» tılşısı sūhbattasty.
«ŞÄKÄRIM ÖZINŞE JYRLADY»
- Negızı Şäkärımnıŋ şyǧarmasy turaly bylai aitylady: «Ol audarma emes!» Şyǧys ädebietınde «näziragöilık» degen dästür bar. Ol bır taqyrypqa bırneşe avtordyŋ jarysa qalam sılteuınen tuyndaǧan tuyndylar. Iаǧni bır-bırınen asyp tüsıp, bır taqyrypty naqyşyna keltırıp baiandauǧa tyrysuy. Būl taqyryp retınde arabtyŋ «Läilı-Mäjnün» turaly äŋgımesı arqau bolǧan. Ony Nizami «Hamsasyna» jyrlaidy. Sonyŋ bır bölıgı retınde Läilı-Mäjnündı jyrlap ötken. Onyŋ sol «Hamsasyna» elıktep, bırneşe adam osyǧan ūqsas taqyryptarda özınıŋ tūrǧan jerıne, salt-dästürıne bailanysty qaitadan jyrlap şyqqan. Olardyŋ eşqaisysyna sözbe-söz audarma jasalyp şyqpaǧan. Olardyŋ jalpy äŋgımenıŋ auanyn alady da, özınıŋ tuǧan jerıne qondyryp, äuenımen baiandap şyqqan. Bızdıŋ Şäkärım de sol näziragöilık dästürın saqtaǧan. Ol da Nizamidıŋ, Nauaidyŋ, Fizulidıŋ «Läilı-Mäjnünın» oqyǧan. Özıne, köŋılıne jaqqan mätın Fizulidıkı bolǧandyqtan sony bızdıŋ qazaq topyraǧyna äkelıp, jyrlap şyqqan. «Sözbe-söz audardy» dep eşkım aitpaidy. Öitkenı şyǧystyq dästürde sözbe-söz audarylǧan bolsa, bırınşı kezekte Şäkärım Allany madaqtauy, odan keiın paiǧambardy madaqtauy kerek edı. Sonymen qosa sol zamandaǧy bileuşını madaqtauy kerek bolǧan. Tıkelei audarma bolsa Fizuli qalai aitty solai jetkızuı kerek edı. Şäkärım olai ıstegen joq. Ol tek taqyrypty aldy, osyndai ekı ǧaşyqtyŋ bolǧanyn, soŋynyŋ nemen aiaqtalatynyn bıldı. Bıraq poemanyŋ qiystyruynyŋ bärın ol qazaq topyraǧyna sai baiandap berdı. Ol baianynyŋ soŋyn da erekşe aiaqtady. Būl jerde Şäkärım nege Mäjnündı jyrlaǧanyn dälme-däl baiandap beredı. Būl eşqandai özge poemada qozǧalmaǧan dünie.
- Nege däl Şäkärımnıŋ «Läilı-Mäjnünı»?
- İranda magistraturany oqyp jürgen kezdegı taqyrybym «Nizami jäne Abai mektebı» bolatyn. Bıtpei qalǧan taqyryp edı. Sonyŋ ışındegı bır tarmaq Abaidyŋ şäkırtterı, onyŋ ışınde Şäkärım, onyŋ ışınde ortaq taqyryp Läilı-Mäjnün boldy. Sol sebepten men osy poemany audardym.
ŞÄKÄRIMNIŊ ŞEBERLIGI
- Kerı audarma jasauda nege köz jetkıze aldyŋyz?
- Är halyqtyŋ öz Läilısı men Mäjnünı baryn tüsıne aldym. Mysaly, Şäkärım dastanynda Läilını qazaqtyŋ qyzy dep oilaisyz, tärbiesı solai jetkızılgen. Poemada «Qyzǧa qyryq üiden tyiu» degen söz tırkesı öte köp qoldanylady. «Er balalarmen köp aralaspa» degen siiaqty bızdıŋ tyiymdardy jaqsy keltırıp bergen. Men özımşe sony irandyqtarǧa jetkızuge tyrystym. Fizuli şyǧarmasynda ekı bala mektepke barǧanda tanysady. Sol jerde ǧaşyq bolady. Bıraq Şäkärımde būl basqaşa. Būlar tuǧanynan bır-bırıne ǧaşyq. Būl ekeuınıŋ bır kempırdıŋ üiınde bırge boluy olardyŋ ruhy tuylǧanǧa deiın bırge bolǧanyn körsetedı.
- Kıtaptyŋ tūsaukeserı qaida öttı?
- Tūsaukeser Ekonomikalyq yntymaqtastyq ūiymynyŋ mädeni institutyndaǧy kıtaphanasynda öttı. İnstitut adamdary, Qazaqstannan ǧylymi professor aǧaiym video-ündeu joldady. İrandyqtar atauly datalardy toptastyrǧandy jaqsy köredı. 11 nauryz İran küntızbesı boiynşa «Nizamidı ūlyqtau künı» bolatyn. Sol şaranyŋ auqymynda osy kıtaptyŋ da tūsaukeserı bolyp öttı.
- Audarmany köptıŋ aldyna qoiǧan kezde nendei pıkırler aityldy?
- Tanystyru kezınde erekşe bır sözder aityldy. Öz äserın bölısken adamdar «Ekı ǧaşyq bır-bırıne öle ǧaşyq. Läilı aspanǧa, jelge, jūldyzǧa aitady. Al Mäjnün köbıne jan-januar, Jerge aitady. Būlardyŋ mahabbaty – tartylys küşı. Läilı aspan denelerınıŋ küşın körsetse, Mäjnündı jerdegı tartylys küşın körsetedı. Olar eşqaşan bır-bırımen qabysa da ketpeidı, ajyramaidy da. Sondyqtan būl ǧaşyqtyq degen tabiǧi küşterdı ūstap tūrǧan element retınde körsetılgen» degen pıkırlerdı men jaqsy qabyldadym.
Şäkärımnıŋ eŋbegınde Qaiysty kempırge bergende omyrauy iıp ketıp, Qaiysty emızedı. Eger sol kempırdıŋ omyrauynan Läilı de emetın bolsa, ekeuı aǧaly-qaryndasty bolady. Iаǧni, bır-bırıne ǧaşyq bolu jol emes. Al kempır iıse de Läilı süt eme almady. Būl – taza qazaqy nūsqa. Basqa eşqandai nūsqada mūndai joq. Būl tek qazaqtarda ǧana bar. Sebebı basqa elderde, mäselen, Läilı-Mäjnünnıŋ bır-bırıne ǧaşyqtyǧy aŋyz bolyp taraǧan arabtar tuystaryna üilene beredı. Men Şäkärımnıŋ Läilı men Mäjnündı sonşama körkem beinede qazaqylandyryp jıbergenın İran auditoriiasyna tüsındıruge tyrystym.
AUDARMADAN AUDARMANYŊ QİYNDYǦY
- Audarma qanşa uaqytty aldy?
- 2020 jyly bır aptanyŋ ışınde 24 saǧat üiden şyqpai osynyŋ audarmasymen ainalystym. Solai bır demde audaryp tastadym.
- Audarma barysynda qandai qiyndyqtar tudy?
- Etnomädeni leksika degen bar. Ol tek bır ūltqa ǧana qatysty sözder. «Ony basqa ūltqa qalai jetkızuge bolady?» degen mäsele boldy. Poemada maqal-mätelder qoldanylǧan. Tura sonyŋ maǧynasyn men jetkızıp beruge tiıstı boldym. Mysaly «Köp tükırse – köl» degen maqal alǧaşqy betterde qoldanylǧan. Men sony jolma – jol audardym. Maǧynasy «köp tılegı köl» türınde şyqty. Būdan basqa «sai süiegı syrqyrady», «emırendı», «balqydy» degen sözderdıŋ bärın özımşe parsyşa jetkızuge tyrystym. Keibır maqaldyŋ audarmasy dūrys bolsa, endıgı bırıne syn aityldy. Sebebı sözbe-söz audarma bolǧanda maǧynasy da özgeretını bar. Solar bırqanşa qiyndyq tudyrdy.
- Kıtap satylymǧa şyǧa ma?
- Juyrda men özım jeke onlain dükenın aşqanmyn. Sol jerde kıtap satylymda bar. Odan bölek baspanyŋ özı Tegeranda onlain satyp jatyr. Dükenderge tapsyru kelısımı bar, sol arqyly taraidy. Men öz tarapymnan öz adamdaryma, irantanuşylarǧa Qazaqstanǧa aparyp qoiǧanmyn.
Symbat Nauhan
«Adyrna» ūlttyq portaly
