Byltyr jasaqtalǵan Sý resýrstary jáne ırrıgaııa mınıstri eldegi oblystardyń basym bóligin sý basyp jatqanda is basynda, el arasynda kóringen joq. Týǵan kúni qarsańynda Prezıdentten qatań sógis alǵan sheneýniktiń 7 aıǵa jýyq ýaqyt ishinde atqarǵandaryna sholý jasap kórdik.
Kóktem keldi. Qar eridi. Jylǵalardan sý aqqany bylaı tursyn, bul joly sý tasyp, halyqtyń jıǵan-tergenin bir sátte aǵyzyp ótti. Úıi qulap, maly sýda qyrylǵanyn kórgen halyq sharasyz kúıge endi.
Qazaqstannyń on oblysyn sý basty. Tótenshe jaǵdaılar mınıstrliginiń habarlaýynsha, Aqtóbe, Aqmola, Atyraý, Qostanaı, Batys Qazaqstan, Shyǵys Qazaqstan, Ulytaý, Qaraǵandy, Pavlodar jáne Abaı oblystaryna qaýip tónip tur. 31 naýryz kúngi Premer-mınıstr Oljas Bektenov ótkizgen shtab otyrysynda tótenshe jaǵdaıdaǵy aýmaqtan 11 306 adam evakýaııalanǵany, 5 myńnan astam adam ýaqytsha pýnkterde turyp jatqany aıtyldy.
Apat aıtyp kelmeıdi. Degenmen, jyl saıyn qatelikter qaıtalana bermek pe? Tıisti sala basshylary qaıda?
QURǴAQShYLYQTAN – TASQYNǴA DEIINGI QATAŃ SÓGIS
2023 jyldyń kúzinde Qazaqstanda sýǵa jaýapty sý jańa mınıstrlik quryldy. Ony sol jyldyń 1 qyrkúıeginde memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev joldaýynda aıtty.
"Elimiz úshin sýdyń mańyzy munaı, gaz nemese metaldan kem emes. Sý sharýashylyǵy júıesin tıimdi damytý máselesimen derbes mekeme aınalysýy qajet dep sanaımyn. Sondyqtan Sý resýrstary jáne ırrıgaııa mınıstrligi qurylady", - dedi Toqaev parlament palatalarynyń birlesken otyrysynda.
Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrliginen bólinip qurylǵan mınıstrlikke sý qoryn paıdalaný jáne qorǵaý, sýmen jabdyqtaý, sý burý salasyndaǵy fýnkııalar men ókilettilikter berildi. Demek, sýǵa jaýapty kim bolsa, kináli de sol bolmaq.
Kóp kúttirmeı Memleket basshysynyń jarlyǵymen Sý resýrstary jáne ırrıgaııa mınıstri bolyp Nurjan Nurjigitov taǵaıyndaldy.
Eńbek jolyn mehanık bolyp bastaǵan mınıstr ár jyldary Tóle bı atyndaǵy agrobirlestiktiń bas ınjeneri, Jýaly aýdany ákimi apparatynyń mamanynan ákim qyzmetine deıin kóterildi. 2019 jyldan 2021 jylǵa deıin Baızaq aýdany ákimi qyzmetin atqarsa, 2021 jyly Jambyl oblysy ákiminiń orynbasary, 2022 jyldyń sáýir aıynan bastap 2023 jyldyń qyrkúıegine deıin Jambyl oblysynyń ákimi qyzmetin atqardy. 2023 jyldyń 4 qyrkúıeginen bastap Sý resýrstary jáne ırrıgaııa mınıstri boldy.
Sý mınıstrligi Qazaq SSR kezinde bolǵan. 1990 jyly bılikkegi Nazarbaev prezıdent atanǵan soń, sol kezdegi Melıoraııa jáne sý sharýashylyǵy mınıstrligi jabylyp, fýnkııasy bóliske túsken. Al arada 34 jyldan keıin qaıta qurylǵan mınıstrlikke kim basshy bolady degen suraq kúzde kópti kúpti qylǵany ras. Basqasy basqa, sol kezde Jambyl oblysyn basqarǵanda aımaq qurǵaqshylyqqa urynǵan Nurjan Nurjigitovtyń mınıstr bolǵany da tańǵaldyrǵan. Ótken jyly Jambyl oblysy shektesetin Qyrǵyzstanmen arada sý máselesi týyndaǵan.
Nurjan Nurjigitov mınıstrlikke kelgen 7 aıǵa jýyq ýaqyttyń ishinde 2 ret osy orynǵa taǵaıyndaldy. Birinshisi joǵaryda aıtyldy. Ekinshisi aqpan aıynda jańa Premer Oljas Bektenovtiń kabıneti jasaqtalǵanda, Nurjan Nurjigitov mınıstr bolyp qaıta taǵaıyndalǵan.
Alaıda, mınıstr bolǵanyna 1 jyl tolmaǵan sheneýnik Prezıdent Toqaevtan bir demde qatań sógis alyp úlgerdi. 30 naýryz kúni Prezıdent úkimet pen ákimderdi isine nemquraıly qaraıdy jáne kásibı mindetine sáıkes kelmeıdi dep synǵa aldy. Prezıdent sý tasqynyna qarsy ýaqytyly shara qabyldamaǵany úshin Premer-mınıstrdiń birinshi orynbasary Roman Sklıarǵa, Sý resýrstary jáne ırrıgaııa mınıstri Nurjan Nurjigitovke jáne Atyraý, Aqmola, Almaty, Pavlodar jáne Abaı oblystarynyń ákimderine – qatań sógis jarııalap, al Aqtóbe, Qostanaı, Batys Qazaqstan oblystarynyń ákimderine qatań sógispen birge qyzmettik mindetterine tolyq saı kelmeýine baılanysty eskertý berdi.
Aıtpaqshy, qatań sógis alǵan soń, bir kún ótkende, keshe, 31 naýryz kúni Nurjan Nurjigitov 57 jasqa toldy. Týǵan kúnine qaraı qatań sógis alǵan mınıstr sońǵy birneshe kún boıy oblystardy sý basyp jatqanda oqıǵa ornynda kóringen joq. Ol úshin mınıstrliktiń resmı saıtyna qarasańyz, nemese mınıstrdiń telegram-paraqshasyna qarasańyz, jetkilikti. Sý mınıstri 10 oblysty sý basyp bolǵan soń, keshe ǵana apatqa baılanysty birinshi ret ún qatty. Sonyń bárine týǵan kúnniń týra kelgeni jaı ǵana sáıkestik bolar...
SÝMINNIŃ SÝDAǴY JOLY
Balapandy sanaıtyn kúzde qurylǵan Sý resýrstary jáne ırrıgaııa mınıstrliginiń saıtyn sholyp ótsek, Nurjigitov qyzmetke taǵaıyndalǵannan keıin aqparat 9 qazannan bastalǵan. Mınıstrdiń alǵashqy sapary Qyzylorda oblysynana bastalypty.
Keıin 11 qazanda Nurjan Nurjigitov Qaraǵandy jáne Pavlodar oblystaryna jumys saparymen baryp, «Qazsýshar» RMK «Q.Sátbaev atyndaǵy kanal» fılıalynyń nysandaryn aralaǵan.
Mınıstr kanaldyń qurylymymen jáne jumysymen tanysyp, fılıaldyń basshylyq quramymen jáne paıdalaný ýchaskeleriniń basshylarymen keńes ótkizgen. Keńeste kanaldan Esil ózenine deıin sý qubyryn qaıta jańartý qajettiligi, sondaı-aq №4 sý torabynyń №87 bógetin rekonstrýkııalaý máselelerin talqylap, sorǵy stanııalary men qosalqy stanııalardaǵy jabdyqtardy uzaq merzimdi jumys merzimine baılanysty jańartý qajettiligi aıtylǵan.
Sondaı-aq, mınıstr joǵaryda atalǵan barlyq máseleler boıynsha jumys istep, egjeı-tegjeıli zerdeleıtinin málimdegen. Degenmen, áli kúnge deıin atalǵan bógetke qatysty shara týraly habarlanbady.
Aıta ketsek, sý tasqynynan zardap shegip otyrǵan oblystardyń biri – Qaraǵandy men Pavlodar oblysy. Qazirdiń ózinde Qaraǵandy oblysynyń shet aýdanyndaǵy úsh eldi mekendi sý basqan. Oblys ákimdiginiń habarlaýynsha, 292 adam evakýaııalanǵan. Al Pavlodar oblysy Aqtoǵaı aýdanynyń Jalaýly aýylynda 15 úı sý astynda qalǵan.
Apattyq jaǵdaıda dep jarııalanǵanyna on shaqty jyl ótken joǵarydaǵy bógetti sý buzyp óter bolsa, Astanany qosqanda birqatar iri qalanyń halqy jazda aýyzsýsyz qalý qaýpi seıilmegen.
Qarashany Nurjigitov kórshi elderge saparymen bastady. 2 qarashada Tashkentte Ortalyq Azııa elderiniń sý sharýashylyǵy vedomstvolary basshylarynyń qatysýymen Memleketaralyq sý sharýashylyǵyn úılestirý komıssııasynyń 85-shi otyrysyna qatysty. 15 qarashada Qyrǵyzstanǵa baryp, eldiń aýyl sharýashylyǵy mınıstri Asqarbek Jánibekovpen kezdesti. Taraptar Shý-2 aınalma kanalyn salý máselesin talqylady.
28 qarashada mınıstr Shyǵys Qazaqstan jáne Abaı oblystaryna jumys saparymen baryp, sý qoımalary men kanaldardy jóndeý, sý tasqynynan qorǵaý jáne «Qazsýshar» RMK jańa fılıalyn ashý týraly másele qozǵady. «Qandysý» sý qoımasyna baryp, ony jóndeýdi bastaý boıynsha jumysty jedeldetý qajettigin aıtty. Degenmen, atalǵan tapsyrma oryndalmady ma, álde durys qadaǵalanbady ma, Abaı oblysy da sý tasqanynan aman qalmady. Qazirgi kezde oblysta sý tasqyny saldarynan úsh adam joǵalyp ketti. Áli kúnge deıin denesi tabylmady.
Jeltoqsanda mınıstr Nurjigitov Qazaqstannyń batys bóligine aıaq basty. Mańǵystaý, Atyraý oblystaryna saparlady. Mınıstr óńir turǵyndaryn sapaly aýyz sýmen qamtý, sý sharýashylyǵy nysandaryn rekonstrýkııalaý jáne damytý jobalaryn iske asyrý barysymen tanysty.
Sondaı-aq, ol sý sharýashylyǵyn damytýdyń 2024-2030 jyldarǵa arnalǵan keshendi jospary sheńberinde elimizdegi 15 sý qoımasy rekonstrýkııadan ótetinin aıtty. Atap aıtqanda, kúrdeli jóndeý jumystary Qazaqstannyń 9 oblysynda júrgiziletin bolady delingen. Bul nysandardyń jalpy kólemi 1,9 tekshe shaqyrymdy quraıdy.
Mınıstr atalǵan sý qoımalaryn rekonstrýkııalaý 70 myń adam turatyn 64 eldi mekendi sý basý qaýpin azaıtýǵa, sondaı-aq 74 myń ga sýarmaly jerge sý berýdi jaqsartýǵa múmkindik beretinin aıtqan bolady. Biraq aıtqanymen, erigen sý muny kúte almady. Eldiń 10 oblysyn sý shaıyp ótti.
Qazaqstannyń sý salasy úshin Jańa jyl jańalyqpen bastaldy. 2024 jyldan bastap Halyqaralyq Araldy qutqarý qoryna tóraǵalyq etý kezegi Qazaqstanǵa ótti. Odan keıin Qazaqstanda 4 ıesiz qalǵan bóget, 1 sý qoımasy jáne 3 toǵan memleket menshigine berildi. Bular – Aqtóbe oblysyndaǵy 4 bóget, sondaı-aq Shyǵys Qazaqstan oblysyndaǵy 3 toǵan men sý qoımasy. Sondaı-aq, Kaspıı teńizin ǵylymı-zertteý ınstıtýty qurylatyny habarlandy. Úkimet Sý resýrstary jáne ırrıgaııa mınıstrligi ázirlegen ınstıtýt qurý týraly qaýlyny bekitti.
Al aqpanda Úkimet Sý resýrstaryn basqarý júıesin damytýdyń 2024-2030 jyldarǵa arnalǵan tujyrymdamasyn bekitti. Sý resýrstary jáne ırrıgaııa mınıstrligi ázirlegen jańa Sý kodeksiniń jobasy Parlament májilisine engizildi.
Naýryzdyń basynda mınıstr Nurjigitov taǵy da Qyzylorda men Túrkistan, Jambyl oblystaryna saparlady.
Ol basqaratyn mınıstrliktiń saıtynda salaǵa qatysty aqparatttardy toptastyryp, aptalyq sholý berilip turatyn. Alaıda saıt betinen aptalyq sholý 17 naýryzdan beri jasalmaǵanyn kóremiz. Sý tasqyny bastalǵannan keıin 26 naýryzda saıt betine Sý resýrstary jáne ırrıgaııa mınıstrligi Aqmola oblysynda Esil sý rettegishin salý úshin jobalaý-smetalyq qujattamany ázirleý jumysyn aıaqtap jatqany týraly jarııalandy.
Aqparat boıynsha, nysan Aqmola jáne Soltústik Qazaqstan oblystaryndaǵy eldimekenderdi sý basý qaýpin azaıtýǵa, sondaı-aq jalpy aýdany 25 myń gektarǵa deıin Aqmola oblysynyń sýarmaly jerlerin sýmen qamtamasyz etýge múmkindik beredi.
31 naýryz kúni Respýblıkanyń sý tasqyny aımaqtarynda Sý resýrstary jáne ırrıgaııa mınıstrliginiń 1000-nan astam mamany men 280-nen astam tehnıkasy jumys istep jatyrǵany habarlandy.
«Mınıstrlik janynan qurylǵan jedel shtab jergilikti ákimdiktermen ózara tyǵyz is-qımyl jasap jatyr. Respýblıkalyq menshiktegi barlyq gıdrotehnıkalyq qurylystarda tasqyn sýyn apatsyz ótkizý jóninde is-sharalar jospary men sý qoımalarynyń jumys kestesi bekitildi. Jaýapty mekeme qyzmetkerleri sý sharýashylyǵy ahýalyna táýlik boıy baqylaý júrgizedi»,- dedi Sý resýrstary jáne ırrıgaııa mınıstri Nurjan Nurjigitov.
Sondaı-aq, Nurjigitov sý tasqynyna qatysty mınıstrliktiń júrgizip jatqan jumysy týraly baıandaǵan. Degenmen, mınıstr kabınetinen shyǵyp, tótenshe jaǵdaıdaǵy aýmaqtardy aralap, jaǵdaıymen tanysqany týraly aqparat joq.
Qazaqsha kommýnıkaııa boıynsha OBSE ulttyq konsýltanty Aıbar Oljaevsha aıtsaq: «Bizde ırrıgaııanyń ózi joq, tek mınıstrligi bar. Ol mekeme kompıýterde bir apta otyryp, «2024-2030 jyldarǵa arnalǵan tujyrymdama» jasap bitti de, sharshap qaldy».
Tujyrymdama jasaǵannan sharshady ma, álde mınıstr halyq aldyna barýdan qorqa ma, belgisiz.
TAǴAIYNDAÝLAR TASASYNDAǴY JAÝAPKERShILIK
2022 jyly da Qazaqstanda 200-den astam eldi meken qaýipti aımaqta qalǵan. Ol kezde sý tasqynyna qardyń ýaqytyly shyǵarylmaýy, aryqtardyń tazalanbaýy máseleniń sebebi retinde aıtylǵan.
Al bıyl barlyq oblysta derlik qaýip bar. Sol kezdegi qatelik áli de túzelmegen. Bul týraly «Adyrna» tilshisine «Baıtaq» partııasynyń tóraǵasy Azamathan Ámirtaı aıtyp berdi.
- Bıyl qar qalyń tústi. Keıbir jerde kúrelmedi. Ol erip, qanshama jerler sýǵa aǵyp ketti. Qarap otyrsaq, bul tótenshe jaǵdaıdy qoldan jasap otyrmyz. Birinshiden, Keńes Odaǵynda sý tasqyny bolmas úshin arnaıy aryqtar boldy, solardy arnaıy tazartyp otyrdy. Keıin ol kanaldarǵa aǵashtar ósip ketti. Arnaıy ınfraqurylym bolmaǵannan keıin, qar erigen kezde úılerdi basyp qalyp jatyr. Ol úshin qaıtadan sol aryqtardy, kanaldardy tazartyp, qar erigende aǵystar qalaı ketedi, sony oılastyryp jasaý kerek. Sonymen qatar, qar qalyń túsken kezde qysty kúni jınaqtap, arnaıy jerge aparý kerek edi. Osyndaı jaǵdaı qalyptaspas úshin sý qoımalary da kerek, - deıdi Azamathan Ámirtaı.
Ol máseleniń basty sebebin jaýapkershilikpen baılanystyrady.
- Qaı salany alsaq ta memlekettik mekemelerdiń jaýapkershiligi az. Ózara baılanys joq. Ákimdik ózimen-ózi, mınıstrlikter ózimen-ózi, árqaısysy jaýapkershilikti ózine almaıdy, sońynda eshkim jaýapty bolmaı qalady. Júıeli eshteńe qaralmaıdy. Sondyqtan jyl saıyn bir oqıǵa osylaı qaıtalana beredi, -deıdi Azamathan Ámirtaı.
Osy arada aıta ketý kerek, keshe, 31 naýryz kúni Premer-mınıstrdiń jetinshi orynbasary bolyp Qanat Bozymbaev taǵaıyndaldy. Onyń quzyryna basqa da máselelermen qatar tótenshe jaǵdaılar jáne sý resýrstary máselelerine jetekshilik etý engizilgen. Bul buryn osy salany súıreıdi degen Premerdiń birinshi orynbasary, aqyry qatań sógis alǵan Roman Sklıardyń jaýapkershiligin bólisý me, álde sońǵy jyldar qurylǵan Tótenshe jaǵdaı mınıstrligi men Sý resýrstary jáne ırrıgaııa mınıstrliginiń isin ilgeriletý úddesi me – resmılerden eshkim túsindirmedi. Anyq eshkim túsindirmegen soń, boljam men joramalǵa jol beriletini belgili. Odan da anyǵy – qoǵam óz salasyn birden ıirip áketetin, julqyna jumys isteıtin Sý mınıstrin kórip turǵan joq.
Dana Nurmuhanbet
«Adyrna» ulttyq portaly
