Freedom House halyqaralyq quqyq qorǵaý uıymy Eýropa men Azııanyń 29 elindegi demokratııa deńgeıin baǵalaıtyn «Ótpeli kezeńdegi elder» atty jyldyq esebin jarııalady. Baıandamaǵa sáıkes, Ortalyq Azııanyń barlyq postkeńestik respýblıkalary «avtorıtarlyq rejım» mártebesin saqtap qaldy, dep habarlaıdy “Adyrna” ulttyq portaly fergana.agency-ge siltep.
Sarapshylar halyqtyń eldi basqarýǵa qatysý deńgeıin jeti baldyq júıe arqyly baǵalaıdy. Munda jeti – memleket pen qoǵam demokratııasynyń eń joǵary deńgeıi, al bir – eń tómengi deńgeı. «Avtorıtarly rejım» aımaǵynda eki jáne odan tómen upaılary bar elder bar.
2024 jyldyń 11 sáýirinde jarııalanǵan reıtıng ótken jyly baıqalǵan jaǵdaıdy eskeredi. Zertteý nátıjelerin eskere otyryp, zertteýshiler Ortalyq Azııanyń úsh respýblıkasy boıynsha óz upaılaryn tómendetti.
Aldyńǵy esep boıynsha Qyrǵyzstanda 1,68 ball bolsa, qazir bul kórsetkish 1,64 boldy. Sarapshylar el birneshe jyl buryn «reıtıngtiń az repressıvti sektorynda» bolǵanyn, biraq qazir onyń jaǵdaıy geografııalyq kórshileri arasynda baıqalǵan úrdiske sáıkes keletinin atap ótti.
Sarapshylardyń pikirinshe, respýblıka bıligi azamattyq qoǵam belsendiligi men kelispeýshilikti basyp jatyr. Sonymen qatar, «sot júıesi» jáne «táýelsizdik» sııaqty aspektiler, onyń ishinde saıası astarly konstıtýııalyq reformalarǵa baılanysty kúrt tómendedi.
Belsendilerdi qýdalaý jáne qalaýsyz adamdardy qýdalaý boıynsha «talaptar» upaıy 1,32 upaıdan 1,29-ǵa deıin tómendegen Qazaqstanǵa da qatysty. Baıandama avtorlary joǵaryda atalǵan eki memlekettiń arasynda paralleldi júrgizdi, óıtkeni birneshe jyl boıy mundaǵy demokratııanyń jaǵdaıy uqsas sebepterge baılanysty nasharlaǵan.
Ózbekstan aımaqtyń trendinde boldy - onyń reıtıngi 1,21-den 1,18-ge deıin tómendedi. Buǵan el Konstıtýııasyna, atap aıtqanda, prezıdenttik ókilettigin uzartýdy kózdeıtin túzetýler áser etti.
Sondaı-aq, Freedom House qyzmetkerleri Tájikstandaǵy birqatar keleńsiz proesterdi atap ótti. Olar úkimettik emes uıymdarǵa Reseı zańnamasynan kóshirilgen shekteýler engizip, belsendiler men oppozııonerlerdi ustady, Taýly Badahshan avtonomııalyq oblysy turǵyndarynyń quqyǵyn taptady. Degenmen, el kórsetkishi ótken jylmen salystyrǵanda ózgergen joq, 1,04 baldy qurady. Bul kórsetkish qazirdiń ózinde mınımýmǵa jaqyn.
Quqyq qorǵaýshylar da Túrkimenstannyń ustanymyn saqtap qaldy, biraq bul respýblıkada buryn «jalǵyz ball» bolǵan, odan tómen reıtıng joq.
Ortalyq Azııa respýblıkalarymen qatar buryn KSRO quramynda bolǵan taǵy úsh memleket «avtorıtarlyq rejım» aımaǵynda ornalasqan. Belarýs 1,11 upaı jınasa, Reseı men Ázirbaıjan 1,07 upaı jınady.
Tizimniń basynda Baltyq jaǵalaýy elderi, Chehııa, Slovakııa jáne Slovenııa bar. Bul memleketterdegi demokratııa deńgeıi 7 balldan 5,20-6 ballǵa deıingi aralyqta baǵalanady.
