Qazaq-qytai qatynasynda eskerıluı kerek jailar az emes. Qazaqstannyŋ Qytaimen sanasatyny sekıldı, Qytaidyŋ da Qazaqstanmen qatynasta eseptesetın tūstary boluy mümkın. Osyndai oiyn amaldary qalai ıske asyp jatyr? Qytaida tuyp, ösken qalamgerden osy turasynda sūrap kördık.
2 şılde künı ŞYŪ sammitı qarsaŋynda QHR töraǧasy Si Szinpin Qazaqstanǧa memlekettık saparmen keldı. Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev Si basşymen ekı jaqty kelıssözder jürgızıp, bırqatar mäselelerdı talqylaǧany aityldy. Ekı eldıŋ «etene» aralas-qūralasy jaily jazuşy-tarihşy, Qazaqstan jazuşylar odaǧynyŋ, Euraziia jazuşylar odaǧynyŋ müşesı Jädi Şäkenūlynyŋ pıkırın bıldık.
«QYTAI ÖZGENIŊ DOSTYǦY MEN BOSTYǦYN PAIDALANADY»
- Soŋǧy bes jyldaǧy Qazaqstan-Qytai arasyndaǧy qatynas sipaty jaily oiyŋyz qandai? Ne özgerdı?
- Qazaqstan-Qytai arasyndaǧy qatynastyŋ tamyry tyŋ tereŋde. Ekı el bır-bırıne ekonomikalyq jaqtan, qauıpsızdık jaqtan müddelı. Qazaqstan – Qytai üşın Ortalyq Aziiadaǧy özge elder arasynda maŋyzdy strategiialyq el. Sol üşın de Qytai, Resei bailanystarynyŋ keibır tüiınderıne AQŞ-tyŋ özı nazar audarady, bei-jai qarai almaidy. Endeşe, Qazaqstan Qytaimen bolǧan qarym-qatynasynda ärı terezesı teŋ ärıptestıktı, ärı ekonomikalyq ıstestıktı köbırek közdeidı. Qytai elı bızdıŋ eldı ǧana emes, köptegen elderdı öz ekonomikasyna qajettı bazar sanaidy. Sol üşın de olar bır milliard halyqty asyrau üşın, «tamaǧy toq, köilegı kök» därejede ūstau üşın özgenıŋ dostyǧy men bostyǧyn meilınşe paidalanady.
Soŋǧy jyldary osy täueldılıktıŋ, osy «mümkındıktı paidalanudyŋ» qarqyn alǧany baiqalady. Mūnyŋ da köp türlı sebebı bar. Pandemiia kezeŋı köp eldıŋ ekonomikasyna äser ettı. Qytai ekonomikasy daǧdarysqa tap boldy. Resei elınde de daǧdarys, sanksiia äserınen bolǧan qūldyrau baiqaldy.
Körşı alyp elderdegı būl jaǧdai bızge de yqpal ettı.
El ekonomikasynyŋ älsıreuı baiqaldy. Atalǧan elderdıŋ bızge täueldılıgı sekıldı bızdıŋ de olarǧa täueldık mūqtajdyǧymyz artty. Sol sebeptı de qazırgı jaǧdaida Qazaqstan Qytaimen, Qytai Qazaqstanmen barynşa bailanys jasauǧa, ekonomikalyq mäselelerın oŋdauǧa qūlşynys jasauda. Būl jaǧdai Qazaqstan ekonomikasyna az da bolsa äser ettı. «Bır beldeu - bır jol», tauar aiyrbasy, auyl-şaruaşylyq önımderı, bazarlyq jaǧdai, turistık saiahat, qauıpsızdık, vizasyz rejim, t.b. jaqtarynda bızge de, Qytaiǧa da tiımdı bolǧan barys-kelıster, qarym-qatynastar tereŋdedı.
QYTAIDYŊ QAZAQSTANǦA EKONOMİKALYQ TİIMDILIGI - QHR töraǧasynyŋ osy künderdegı elge sapary
Älemdık arenadaǧy türlı özgerıster, Resei jaǧdaiy, AQŞ-tyŋ aşyq jäne jasyryn yqpaly mäselelerınde Qytai töraǧasyn alaŋdatarlyq jaǧdailar da joq emes. Ekonomikany betperde etıp, basqany özıne jıpsız bailau – olardyŋ aşyq aita bermeitın ışkı saiasatynyŋ bır būtaǧy. Sondyqtan da olar Qazaqstan sekıldı şaǧyn elderdı «aitqanyna könetın, aidaǧanyna jüretın» ışkı täueldılıkte ūstaudy közdeidı. Mūndai jaǧdaida bız qauıpsızdık mäselesın bırınşı orynǧa qoia otyryp, olardyŋ ekonomikalyq tiımdılıkterın paidalanuǧa müddelımız. - Al Qytaidyŋ qandai ekonomikalyq tiımdılıkterın paidalanǧanymyz dūrys? Naqtyraq aita ketesız be?
- Eŋ bastysy elımızde saqtalyp otyrǧan naryqtyq qiyndyqtar, ekonomikalyq tepe-teŋsızdıkter, turizm, är türlı önımder bailyǧy syndy jaqtardan olardyŋ mümkındıgın paidalanuymyz kerek. Oǧan bola «Qytai jaulap alady» dep jalaulatatyn qorqynyştyŋ qajetı joq. Alaida ekonomikalyq täueldılık eşqaşan ūltty täueldeuge, el men jerdı täueldeuge jol bermeuı tiıs. Ūlt müddesı men memleket müddesıne tolyq kepıldık etılgen ärqandai kelısım şarttan bas tartpauymyz qajet.
BIZGE «QULYQ» KEREK
- Si Szinpinnıŋ osy saparynan keiın ne kütesız?
- «Bır quanyş, bır qaiǧy» demekşı, Qytai ekonomikasynyŋ, Qytai saiasatynyŋ tiımdı jaǧy bızge paidaly. Alaida, är närsege asa saqtyqpen qarap, özıne paidaly taqyryptar üşın ǧana janyn sala ıske kırısetın olardyŋ ışkı saiasaty men «baqai qulyǧyna» da nazar audarǧan jön. «Aşyq bolamyn dep, şaşyq bolma», «käpırmen dos bolsaŋ belıŋde balta bolsyn», «on ölşep, bır kes» syndy sözderdı aitqan atalarymyz özgenı törıne şyǧarsa da töbesıne şyǧarmaǧan. Abylai turaly orys, qytai derekterı «Ol öte qu, ailaly, aldap ketedı. Abailau qajet!» dep qarady. Bızge de sol «qulyq» kerek.
Olai bolsa, Si Szinpinnıŋ osy saparyna qūldyq piǧylmen emes, «qulyq» piǧylmen qaraityn aqyl kerek. Teŋ, tatu körşılıktıŋ tamyryn tereŋdetıp, el eŋsesın barynşa köteretın barlyq mümkındık bız üşın de paidaly bolmaq. Osy jaǧynan qaraǧanda ülken eldıŋ basşysy Si töraǧanyŋ qadamy jamandyq äkelmeidı dep el saiasatyna senımmen qarauymyz qajet.
- Jauabyŋyzǧa alǧys!
Dina Litpin
«Adyrna» ūlttyq portaly
