Ol ūiqysynan tūra salyp, aǧasyn ızdedı. Aldymen ekı bölmenı, sosyn syrtqa şyǧyp, üidıŋ ainalasyn qarady. Joq. Keş tuǧan qozy-laqqa deiın örıske şyǧyp, qaŋyrap bos qalǧan qoranyŋ ışıne kıruge jüregı daualamady.
- Apa, Nūrly qaida?
- Jaŋa ǧana jür edı ǧoi osynda. Kım bıledı?..
Ainalasyna mūqiiat köz saldy. Qora üstınde suyq torǧailar üzdıksız şiqyldaidy. Tereze aldynda şymşyq sekektep jür. Aşyq tūrǧan syrtqy esıkten qarlyǧaştar üige kezek kırıp-şyǧady. Anasy tütının budaqtatyp tabaǧa nan jauyp jatyr. Kışkene küşıgı qaşaǧa jaiylǧan qoi terısın tıstelep, küşı jetpegenıne namystanǧandai yr-yr etedı. Köleŋkede eşteŋemen şaruasy joq Arlan sūlap jatyr.
– Qa-na-aş, Qa-na-aş!Ol tosynnan şyqqan dauysqa eleŋ etıp, jan-jaǧyna alaq-jūlaq qarady. Aǧasy qystau şetındegı şaǧyn döŋeste tūr eken. Baǧana berı qalai baiqamaǧan? Qolyn būlǧaidy. Qanaş qūldyraŋdap solai qarai jügıre jöneldı. Boiynda bır quanyş bar.
- Sonşa jattyŋ ǧoi. Tünde neŋdı ūiyqtaisyŋ?
- Sen qaida boldyŋ?
- Ana qabaqta otyrdym. Kördıŋ be ainalanyŋ qalai jainap ketkenın?
Ol taǧy da töŋıregıne köz toqtatyp qarady. Daladan jusan isı aŋqyp tūr. Jauqazyn men qyzǧaldaqtyŋ köptıgınen ainalaǧa qyzǧylt sary mata tösep tastaǧandai. Ras, jan-jaǧy anasy qūraǧan tör körpe siiaqty. Töbede bır ornynan tapjylmai boztorǧai tūr. Aiaǧyŋdy basqan saiyn şegırtkeler jan-jaqqa şyryldai sekıredı. Qoi qūmalaǧyn domalatyp qoŋyz ketıp barady.
- Jür, özen jaqqa tüseiık. Ol jaq tıptı keremet bolyp tūr.
- Alys qoi.
- Qaidaǧy alys? Äne, körınıp tūr ǧoi. Tüske deiın qaityp kelemız.
Ol aǧasynyŋ artyna tüstı. Qalyp qoimaiyn degendei, jügıre basyp keledı. Ekeuı tastaq tūsqa kelgende aǧasy otyra qalyp, jauqazynnyŋ tamyryn qaza bastady. Sosyn, şaǧyn tüinegın alyp, qabyǧyn arşyp, ınısıne berdı. Özı taǧy bırın tazalap, auyzǧa salyp jıberdı. Osylai bıraz jürek jalǧaǧan soŋ tamyrynan aiyrylǧan gülderdı jinap alyp, taǧy jürıp kettı. Aiaqtary taiǧanaǧanyna qaramastan tömen qarai toqtausyz qūldilap barady. Baǧana talyp estılıp jatqan özen dausy būlar jaqyndaǧan saiyn küşıne mınıp, jan-jaqtaǧy özge ün ataulynyŋ bärın jūtyp alyp jatqandai.
- Nege tūnyq emes? - dedı kışısı aiǧailap.
- Qardyŋ suy ǧoi. Tauda qar älı erıp bıtken joq.
- Sonda qardyŋ suy lai bola ma?
- Qar erıp, dala ezılıp, batpaq bolyp jatady ǧoi. Sonyŋ bärı özenge kelıp qosylǧanda su lailanady. Tüsındıŋ be?
- İä...
- Qap, aǧaştan qaiyq jasap äkelu kerek edı. Qazır ışıne hat salyp, aǧyzyp jıberetın edık.
- Kımge hat salatyn edık?
- Kım tauyp alsa, soǧan. «Bız Ekpındıdegı qystauda tūramyz. Menıŋ atym - Nūrly. Törttı bıtırdım. Inımnıŋ aty - Qanaş. Jasy beste» desek boldy emes pe?
- Sosyn, olar da bızge jazyp jıbere me?
- Oi, aqymaq! Olar jazyp jıberse de bızge jetpeidı ǧoi. Su tömen qarai aǧyp jatyr.
- Jalpaq tas qalqytyp oinaiyq pa?
- Jalpaq tasty kölge nemese tynyş aǧyp jatqan özenge qalqytady. Al, mynandai gürıldep jatqan su kez kelgen tasyŋdy jūtyp qoiady.
- Bızdı de me?
- İä, jüze almaityn kez kelgen adamdy aǧyzyp äketedı!
- Sen jüze almaisyŋ ba?
- M,m, joq, jüze almaimyn. Bızdıŋ auylda bır aǧa, sosyn, bır täte suǧa aǧyp ketken...
- Osy suǧa ma?
- Joq. Osy su baryp taǧy bır özenge qosylady. Oǧan taǧy bır özen qosylady. Sonyŋ bärı bırıkkende būdan da ülken bolady. Soǧan aqqan.
- Onda dausyŋ mülde estılmeitın şyǧar?
- İä, estılmeidı. Sen bylai tūr. Myna aǧaşty suǧa laqtyraiyn. Qalai aǧyzar eken?
Kışısı säl ysyrylyp tūrdy da, ülkenı qysta qardy auyrlap qūlaǧan şetennıŋ būtaǧyn süirep äkelıp, özenge tastady. Mamyrda da aryny basylmaǧan asau özen sol sätte-aq būtaqty qaqpaqyldap ala jöneldı. Ekeuı sony qyzyqtap, aǧyndy boilai bıraz jügırdı de, jasyl qūraqqa qatar qūlai kettı. Aspan tūp-tūnyq. Appaq būlttar baiau syrǧyp barady. Mūrynǧa baldyr men müktıŋ isı keledı.
- Apam körıngen jerge jatpaŋdar. Kene jabysady dep edı ǧoi.
- Şalbaryŋnyŋ balaǧyn şūlyǧyŋa salyp, taqiiaŋdy basyp kiıp al. Sonda eşteŋe de bolmaidy.
- Qarnym aşty...
- Jaraidy, kettık. Mä, äzırge mynany auzyŋa salyp al. «Bırden jep qoimai, soryp jürseŋ, qūrt ta äl beredı» deidı äkem.
Ekeuı mal men aŋ salǧan jalǧyz aiaq sürleumen aiaŋdap, joǧary örledı. Ülkenı ädettegıdei aldyda, kışısı pysyldap soŋynda keledı.
- Mä, anany qara!
- Ol ne?
- Bılmeimın. Bürkıt pe, qūmai ma?.. Jür, baryp köreiık.
- Qoişy. Bürkıt bolsa alyp ketetın şyǧar...
- Qoryqpa. Ölıp qalǧan siiaqty ǧoi. Qozǧalmai jatyr.
- Men bärıbır barmaimyn...
- Onda sen osynda tūra tūr. Men körıp keleiın.
Ülkenı jügıre jöneldı de,
- Kele ber. Tūzaqqa tüsıp qalypty.
- Tırı me?..
- Joǧa!
Yrsyldap Qanaş ta jettı. Aǧasy onyŋ keluın kütpei, bäkısımen bürkıttı keskılep jatyr eken.
- Ne ıstep jatsyŋ?
- Qazır köresıŋ. Ekı qanatyn kesıp alamyz.
- Ony ne ısteimız?
- Sosyn köresıŋ dedım ǧoi. Tūra tūrşy.
Inısı terşıgen tanauyn taqiiasymen sürtıp, sol maŋdaǧy tastyŋ bırıne baryp otyrdy. Ekı közı aǧasynda. Nūrly şapanyn şeşıp qoiyp, bürkıttıŋ denesın bır aiaǧymen basyp alyp, qanatyn tübınen qiqalap jatyr. Maŋdaiy terlep, şaşy jabysyp qalypty.
– Mıne, endı ketuge bolady. Jür...Baǧana eŋıske oinap tüsıp ketıp edı, qaita örlegende ekeuı äbden-aq qinaldy. Tüs aua terlep-tepşıp, äbden şarşap, qaryndary şūryldap, kışısı jylarman bolyp, ülkenı aldarqatyp jürıp, üige äzer jettı. Analary esıktıŋ közınde jün tütıp otyr eken.
- Ekeuıŋ qaida jürsıŋder osy uaqqa deiın? Izdemegen jerım joq...
- Özenge bardyq - dedı kışısı.
- Özenge? Özende ne ızdep jürsıŋder? Aǧyp ketseŋder qaitesıŋder? Senıŋ be, senıŋ jonyŋnan taspa tılu kerek!
Apasy janynda jatqan sabaudy ala saldy da, ekeuıne qarai ūmtyldy. Äbden zoryqqan kışısı aiaǧyn köterıp jata kettı de, ülkenı kırgen ızımen syrtqa zytty.
-Qap, osydan qolyma tüsersıŋ. Qarşadai balaǧa qai-qaidaǧyny körsetıp...
Apasy üstın qaǧyp-sılkıdı de jozyny ortaǧa qoiyp, şai jasai bastady. Ortaǧa toŋazyǧan et qoiyp, nan turady. Osyny tosyp otyrǧan kışısı dastarhanǧa eŋbektep jetıp, nandy kılegeige matyrdy.
– Ei, şeşek! Bar, qolyŋdy ju. Anany da şaqyra kel...Üşeuı jozynyŋ üş jaǧynda otyr. Ülkenı tamaqty ünsız qarbytyp jatsa, kışısı auzyndaǧysyn jep bıtpese de är närsenı aityp, künūzaq körgenın jetkıze almai älek. Anasy ekı balaǧa közınıŋ qiyǧymen ǧana qarap qoiyp, aşuly keiıpte otyr. Aşqarynǧa tüsken taǧam boilaryn aldy ma, äbden sılelegen ekeu köp ūzamai sol oryndarynda ūiyqtap qaldy. Olardy törge qatar jatqyzyp, üstılerıne jeŋıl körpe tastaǧan apalary qaitadan jün tütuge kırıstı.
Aldymen kışısı tūrdy. Ūiqysy äbden qanǧan ba, bır kerılıp aldy da asyǧys syrtqa bettedı. Sosyn, köp aialdamai, bürkıttıŋ bır qanatyn süiretıp qaita keldı.
- Būl ne taǧy?
- Qaraşy, apa! Bürkıttıŋ qanaty. Tūzaqqa tüsıp qalypty. Nūrly bäkımen qanatyn kesıp aldy. Nūrrr-ly, Nūrrr-ly, tūrşy!
Inısınıŋ dauryqqan ünınen aǧasy oiandy. Sosyn ūiqysyn aşa almai bıraz otyrdy da, qanatqa bır, anasyna bır qarap alyp, «Taǧy bır pälege ūrynam ba?» degendei, tez qimyldap, dalaǧa şyǧa jöneldı.
- Qanaş, mūnda kel!
- Ne ısteimız?
- Qazır köresıŋ. Qane, qolyŋdy bylai ūsta!
Aǧasy ınısın yŋǧailap tūrǧyzyp qoidy da, ekı qolyna bürkıttıŋ ekı qanatyn bailady. Sosyn, jaqsylap tekserıp, Qanaşty ekı-üş ainalyp şyqty.
– Endı qoranyŋ üstıne şyq!Künıne on şyǧatyn qora üstıne Qanaş köp qinalmai-aq örmelei jöneldı. Bıraq, būl joly boiynda bır ürei bar.
– Endı qoranyŋ arǧy jaǧyna bar da, berı qarai jügır.Qanaş bıraz şegınıp bardy da, alǧa qarai qūldyraŋdap jügıre jöneldı. Sol qalpymen qoranyŋ şetıne kelıp toqtady.
-Qolyŋdy, qolyŋdy sermemeisıŋ be? Kädımgı qūstar siiaqty qolyŋdy bylai serme! Jügır, qaitadan basta.
Qanaş kerı qarai taǧy kettı.
– Al, endı jügır. Qolyŋdy sermeudı ūmytpa!Qanaş qolyn sermelep tūra jügırdı. Bıraq jügırısı tym baiau. Äne-mıne degenşe qora şetıne taǧy kelıp qaldy.
- Tuu, ne degen adamsyŋ? Qolyŋdy sermelep, qatty jügırseŋşı. Bar, qaita basta.
- Özıŋ ūşpaisyŋ ba?
- Men auyrmyn. Qanat kötere almaidy. Al, sen älı kışkentaisyŋ. Aspanda ūşyp jürseŋ jaqsy emes pe? Äkeme baryp kelesıŋ.
«Äkeŋe baryp kelesıŋ» degende kädımgıdei tanauy deldiıp, qoi baǧyp jürgen äkesınıŋ üstınen ūşyp ötıp bara jatqany, qoilardyŋ dürkırep ürıkkenı, äkesınıŋ qolyn kölegeilep aspanǧa qaraǧany, Marǧaudyŋ aldymen arsyldap ürıp, sosyn, qūiryǧyn būlǧaŋdatyp erkelei jügırgenı elestedı. Qanaş būl joly alabūrtqan köŋılmen şegındı. Ätteŋ, osy äreket äldeneşe ret qaitalandy. Jügırse, qolyn sermeudı ūmytyp ketedı. Qolyn üzdıksız sermese jügıre almai qalady. Qysqasy, ekeuın qatar ısteu qolynan kelmei-aq qoidy. Tıptı, baǧanaǧydai emes, ekı qanat auyrlap ketken siiaqty. Bırte-bırte qolyn sermeu de qiyndap barady. Ūşyp ketuden Qanaştyŋ özı seskenıp te jürgen siiaqty. Qona almasa, alysqa ketıp qalsa qaitedı? Ony, ärine, Nūrlyǧa aituǧa bolmaidy. Aqyry, köktemnıŋ künı de eŋkeidı-au. Apasy tysqa şyǧyp, siyr sauuǧa bettedı.
– Osy ekeuıŋnıŋ oiynyŋ tausyla ma? Jürıŋder, siyrlardy jinaŋdar!Qanaş quanyp kettı. Ter-ter bolyp, aǧasyna qaramastan tömen tüse bastady. Nūrly ony tospai apasynyŋ artynan ketıp barady eken. Qoiyn berı qaptatyp, äkesı de kelıp qalypty. Ol qanatyn süiretıp, solai qarai jügıre jöneldı.
Qanaǧat Äbılqaiyr
