Nūrlan Süleimenūly Öteşov «Qazaqstan jastary kongresı» ZTB atqaruşy direktory, QR Bılım jäne Ǧylym ministrlıgı jastar saiasaty departamentınıŋ direktory siiaqty lauazymdy qyzmetterde bolǧan. 2012 jyldan QR Bılım jäne ǧylym ministrlıgı janyndaǧy Jastar ısı jönındegı komitet töraǧasynyŋ mındetın atqarǧan, bügıngı taŋda käsıpkerlıktı janyna serık etken azamat Qoǧamdyq damu basqarmasynyŋ qoldauymen qolǧa alynǧan #zhastaronline jobasynyŋ aiasynda almatyjastary.kz saity jäne adyrna.kz ūlttyq portalyna sūhbat bergen edı. Jastar taqyrybyn keŋınen qozǧaǧan sübelı äŋgımemızdı öskeleŋ ūrpaqqa ūsynamyz.
- Keşe ǧana 23 jasynda dekan orynbasary bolǧan Mädi Ahmetovten sūhbat alyp edım, sız 23 jasyŋyzda prorektor bolypsyz. Būndai jetıstıkterge qalai jetıp edıŋız? Jastarǧa ülgı bolsyn, tolyǧyraq aityp berseŋız...
- Qazaq Memlekettık zaŋ instituty men tüsken jyly aşylǧan edı. Sol tört jyldyq studenttık ömırımde öte belsendı boldym. Belsendı bolyp jürıp, kvn-de oinadym. Sonyŋ arqasynda kvn komandamyz Almatyda tanymal boldy. Bızdıŋ kvn-ge degen şeksız mahabbatymyzdyŋ nätijesınde universitet jarnamasyn, käsıptık baǧdarlauyn jiı jasaityn. Ärine, jas Mädi bauyryma sättılık tıleimın. Mende prorektorlyqqa oŋai kelgen joqpyn. Öz jūmysymdy janymmen süidım, belsendı student bola bıldım. Söitıp jürgende oqu ornymda rektor auysty. Tiısınşe rektorǧa oqytuşylar men belsendı studentter universitettıŋ ışkı tynysyn, negızgı jūmysyn tanystyru maqsatynda baiandama jasady. Al men kvn-nıŋ jetken jetıstıkterı jönınde aittym. Rektor menıŋ qaǧılezdıgımdı baiqady ma eken, "prorektor boluǧa qalai qaraisyn?" dep tamaşa ūsynys tastady. Osylaişa keşegı student, bügıngı prorektor bolyp şyǧa keldı. Men prorektor bolǧan kezde özımde jas bolǧandyqtan, bır kemede kele jatqandyqtan köbıne studentterdıŋ köŋıl-küiıne jiı qarap, jan-düniesın, ışkı arpalysyn tüsınıp tūratynmyn. Sondai közqaraspen ülken mäselelerdı de şeştım.
- Sızdı kvn, kino, jastar saiasaty, azamattyq sektordan, saraptamadan da körıp jatyrmyz. Jalpy qazırgı taŋdaǧy qyzmetıŋız qandai?
-Qazırgı kezde men jeke käsıpkerlıkpen ainalysyp jürmın. TOO-ǧa qūryltaişy bolyp ta kırgenmın. Ükımetten Qazaqstandyq bizneske kömek-qolyn sozuyn da sūradym. Sonyŋ nätijesınde jarty jyldyŋ ışınde käsıpkerlıgım oŋ nätijesın berude. Sonymen qatar jan-jaqty şyǧarmaşylyq salasyn damytu da oiymda jür. Oǧan arnalǧan bıraz jobalarym da joq emes.
- Tamaşa, sızdıŋ kezıŋızdegı jastarmen, bügıngı künnıŋ jastarynyŋ aiyrmaşylyǧy qandai?
- Menıŋşe, qazırgı jastardyŋ közı aşyq, kökıregı oiau. Özderıŋız bılesızder, qazır aqparattyq aǧymnyŋ damyp tūrǧan şaǧy. Būryn qandai edı? Būryn aqparattyq defisit mäselesıne jiı ūşyraitynbyz. Al qazır aqparattyŋ damyp ketkenı sonşalyq, bırınen bırı ötken materialdardyŋ qaisysyn oqitynyŋdy bılmei äbıgerge tüsesın. Menıŋ kezımdegı jastar Memlekettık organdarǧa, bilık salasyna baramyn dep tyrmysyp jatsa, bügıngı jastardyŋ maqsaty müldem bölek. Bizneske qatty qyzyǧady. Olardyŋ basty közdegenı bailyq. Olarǧa oqu, bılım, karera qajet emes. Bır jaǧynan dūrys ta şyǧar. Bıraq bızdıŋ jastardyŋ basym köpşılıgınen şet elge elıkteuşılıktı aŋǧaramyn.
- Biylǧy jyldy Elbasymyz "jastar jyly" dep jariialady. Jastar jyly dep jariialanǧanyna 7 aidyŋ jüzı boldy. Nätije qandai? Jastarǧa qandai jaǧdailar jasaldy?
- Qazır jastarǧa arnalǧan «jas maman», «jas käsıpker» baǧdarlamasy, Jastarǧa arnalǧan baspana, "diplommen auylǧa" jobalary jüzege asyp jatyr. Sonymen qatar Prezidentımız biyl studentterdıŋ şäkırtaqysyn 30 %-ǧa ösırudı tapsyrdy. Zaŋ 1-qyrküiekten bastap öz küşıne enedı. 18-29 jas aralyǧyndaǧy azamattarǧa 3 million teŋge kölemınde 200 grant bölındı. Jastar jylyna orai qaşyqtyqtan oqytudy damytuǧa arnalǧan 50 - den astam erekşe oqu baǧdarlamalary jüielı jüzege asu üstınde. Osy syndy jastarǧa arnalǧan jaqsylyqtar köp. Tek uaqytynda paidalana bılse boldy.
- Qazaqstanda statistika boiynşa 4 million jas bar. 4 million jastyŋ 90 % -y baspana ızdep seŋdelıp jürgender. Jastar jylyna orai jastarǧa üi beru jaǧynan jeŋıldıkter iaki qandai da bır baǧdarlamalar qarastyrylǧan ba?
- Jastar jylynda jüzege asuy tiıs 4 naqty tapsyrma jüktelgen edı. Alǧaşqysy – jūmys ısteitın jastardy baspanamen qamtu. Prezident pärmenımen endı jylyna kem degende 1 myŋ päter jastar üşın salynuda. Jaldamaly üiler Astanada, Almaty men Şymkentte boi kötermek. Baspana mäselesı şeşılse, bılıktı jastar jūmys ızdep şarq ūrmaidy. Qalaǧan qalaǧa baryp, qyzmet ete beredı. Ol üşın jastardy jappai eŋbekpen qamtu qajet. Elbasy bızdıŋ elde jūmys köp, tek mamandar tapşy ekenın aitty. Sondyqtan kürmeuı köp osy mäselenı dereu şeşudı tapsyrdy.
- Mektep qana bıtırgen jastardyŋ köbı auylda. Köpşılıgı bala kezınde üi şaruasyna aralasyp, mektepte naşar oqyǧandar. Ömırge aralasyp kete almaǧan jastardyŋ azamattyq belsendılıgı tömen, künkörıs qamymen ǧana jüredı. Sondyqtan auyldaǧy jūmyssyz, mekteppen ǧana şektelgen jastarǧa memleket arnaiy şaqyrtu berıp, olardy oqytudyŋ jaŋaşa mümkındıgın qarastyrǧan ba?
- Eŋ bırınşıden bızdıŋ jastarda özgere almaityn qūndylyq patrionalizm. Jas bolǧany üşın "ükımet bızge ne bere alady?" degen jastardyŋ oiynda sūraq tuyndamauy qajet. Kerısınşe bıreuden kömek kütpei, özı eŋbektengenı abzal. Özderıŋız bılesızder, keşegı «Jas Otandy» basqarǧan jastar bügın Memlekettık basqaruda jūmys jasap jatady. Būl nenı bıldıredı? Adam kez kelgen bır jūmysty janymen süiıp, bar ynta-şyntasymen jasasa, ol mındettı türde jemısın beredı degen söz.
- «Strategiia» qoǧamdyq qory zertteuı boiynşa, jastardyŋ 30 paiyzy memlekettık baǧdarlamalar turaly «mülde bılmeidı», 45 paiyzy «jalpy estıgender». Alaida köp jastar Memlekettık baǧdarlamalardyŋ paidasy joq dep esepteidı. Äreket etken jas Memlekettık baǧdarlamalardyŋ şapaǧatyna bölene ala ma?
- Memleket tarapynan barynşa köŋıl bölınıp jatyr. Bıraq jastardyŋ özı öz paidasyna ıske asyra almaidy. Ärbır azamatta Täŋır jazǧan bır qabılet bolady. Cony damytsa jetıstıkke mındettı türde jetedı. Jastarǧa jospar qajet! Bızdıŋ jastarda arman bar da, maqsat pen jospar joq. Mäselen, şetel jastary tek josparmen jüredı. Özge elderdıŋ yǧai-syǧaiyna elıktegenşe, osyndai jaqsy jaqtarynda ala bıluımız qajet!
- Qazır köptegen jastar, onyŋ ışınde bılıktı mamandar şetelge ketıp jatyr. Būl olardyŋ el bolaşaǧyna senımsızdıge me, joq älde jekelegen faktorlardyŋ äserı me?
- Menıŋşe, jastardyŋ şetelge şyqqany dūrys. Keibıreulerı şetelge şyǧu barysynda bırneşe jylǧa qalyp ta jatady. Bıraq keiınnen qazaqi qan tartyp, el körıp, jer körıp, täjıribe jinaǧan soŋ mındettı türde qaityp keledı. Jastar şetelge şyqqanda damyǧan elderdıŋ käsıpterıne beiımdeledı. Būl düniejüzılık bäsekelestıktıŋ damuynde elge paidasyn tigızerı sözsız. Sondyqtan şetelge ketıp jatqan jastardan qoryqpau kerek. Taǧy bır mysal aitaiyn, bızdıŋ özbek aǧaiyndarǧa qarap kezınde syrtynan täuır külgenbız, söz etkenbız. Alaida özbek aǧaiyndar Qazaqstannyŋ, Reseidıŋ, şet eldıŋ üi salu ädısterın üirenıp, zamanaui käsıpten orasan zor täjıribe jinap, eldegı qūrylys salasyn damytyp otyr. Mıne, şetelge şyqqanyŋ negızgı paidasy da osy.
- Jalpy qazır (bilıktıŋ sözımen aitqanda) qazaq jastarynyŋ etalony, avangardy «Jas Otan» müşelerı. Sızdıŋ de jastarmen jūmys ıstep jürgenıŋızge bıraz uaqyt boldy. Conymen "Jas Otan" jastarǧa ne berıp jatyr?
- Kez kelgen jastar ūiymdary kommunikasiialyq orta syilaidy. «Jas Otandy» jastardy saiasi salaǧa jeteleitın ūiym dep qarau kerek. Adam jas kezınde küş-qairaty tasyp tūrǧan şaǧynda qolynan köp dünie keledı. Osyndai kezdı paidalanyp, «Jas Otan» sekıldı ūiymdarǧa kırıp, bolaşaqqa qadam jasaǧany abzal. Iаǧni "Jas Otan" bolam degen balanyŋ bolaşaǧy ǧana. Saiasatqa aparar esık qana. Äreket etpei, «Jas Otannan» özge bır paida kütu aqymaqtyq dep oilaimyn.
- Jeke kəsıpkerlıkpen ainalysyp jatyrmyn dep qaldyŋyz. Jastar jeke käsıpkerlıkpen ainalysarda qandai erejelerdı ūmytpaǧany abzal?
- Eŋ bırınşıden, käsıpkerlıkpen ainalysamyn dep nyq şeşımge kelgen adam, elde joq, keremet ūsynys oilap tabuy qajet. Ekınşıden, toqtamai eŋbektenu kerek. Käsıpke kelgende eŋ basty adam ol klient. Sondyqtan klientke jaǧudyŋ joldaryn aldyn ala oilastyryp alu kerek. Ärı Elbasynyŋ «Biznestıŋ jol kartasy-2020» baǧdarlamasy boiynşa berıletın grant sany taǧy 2 esege ūlǧaidy. Biudjetten käsıpkerlıkke 32 mlrd teŋge bölınbek. Osy mümkındıkten jastar qūr qalyp qalmauy qajet.
- Jetıstıkke jetken azamat retınde jastarǧa qandai aqyl-keŋes aitasyz?
- Ärbır jas özı süigen salamen ainalysyp, künde eŋbektense baǧy janady. Sondyqtan tek eŋbek, eŋbek jäne eŋbek!
Sūhbattasqan: Aqgül AIDARBEKOVA
