Bügıngı balalar ne oqidy? Qazaqstandaǧy balalar ädebietınıŋ kelbetı

Qazaqstandaǧy balalar ädebietı — jasöspırımderdıŋ tanym kökjiegın keŋeitıp, mädeni damuyn qalyptastyratyn maŋyzdy qūraldardyŋ bırı. Qazaqstanda balalar ädebietı ǧasyrlar boiy qalyptasyp, damyp keledı. Ol qazaq halqynyŋ auyz ädebietımen tyǧyz bailanysty bastauyn alady. Bügıngı taŋda būl sala keŋeiude jäne ärtürlı baǧytta damu üstınde.

BALALAR ÄDEBİETINIŊ TARİHİ DAMUY

Qazaq balalar ädebietınıŋ bastauy halyq auyz ädebietınde jatyr. Qobylandy batyr, Alpamys batyr, Er Tarǧyn siiaqty epostar men ertegıler, maqal-mätelder, jūmbaqtar jäne aŋyz-äŋgımeler balalardyŋ sanasyna halyqtyq dünietanymdy sıŋırgen. Olardyŋ negızgı maqsaty – balalardy batyrlyqqa, adamgerşılıkke, elın, jerın süiuge tärbieleu. Sovet kezeŋınde balalar ädebietı erekşe qarqynmen damydy. Jazuşylar osy baǧytqa arnap köptegen şyǧarmalar jazdy. Säbit Mūqanov, Ǧabit Müsırepov, Mūzafar Älımbaev siiaqty klassikter balalarǧa arnalǧan öleŋder men äŋgımelerdı jaryqqa şyǧardy. Būl şyǧarmalar negızınen patriotizmdı, elge degen süiıspenşılıktı jäne eŋbekqorlyqty nasihattady.

TÄUELSIZDIK KEZEŊINDEGI BALALAR ÄDEBİETI

Qazaqstan täuelsızdık alǧannan keiın balalar ädebietıne jaŋa baǧyttar men taqyryptar endı. Būl kezeŋde ūlttyq qūndylyqtardy qaita jaŋǧyrtuǧa, qazaq halqynyŋ tarihy men mädenietınen şabyt aluǧa basa nazar audaryla bastady. Jas ūrpaqtyŋ tanymyn keŋeitu üşın jaŋaşyldyqqa ūmtylǧan şyǧarmalar paida boldy. Balalar ädebietınde jaŋa esımder tanylyp, janrlar da ärtaraptandy. Bügınde qazaq tılındegı balalar şyǧarmalarynda fantastika, ǧylymi-köpşılık ädebiet, şytyrman oqiǧaly janrlar keŋınen taraluda. Avtorlar balalardyŋ qyzyǧuşylyqtaryn eskerıp, olardyŋ zaman talabyna sai boluyn qamtamasyz etude.

BALALAR ÄDEBİETINIŊ QAZIRGI KÖRINISI MEN KELEŞEGI

Qazaqstanda balalar ädebietın damytuǧa baǧyttalǧan bırqatar baǧdarlamalar jüzege asyrylyp keledı. Memlekettık jäne qoǧamdyq ūiymdar balalar ädebietınıŋ damuyna qoldau körsetıp, jas avtorlardyŋ şyǧarmalaryn basyp şyǧaruǧa mümkındık tuǧyzuda. Mysaly, «Mektep» baspasy, «Jalyn» jurnaly, basqa da baspa üilerı balalar ädebietın keŋınen nasihattap keledı. Sonymen qatar, balalar kıtaptaryna arnalǧan festivalder men baiqaular ūiymdastyryluda. Būl ädebiet salasyna jaŋa esımderdı äkelıp, balalar men jasöspırımderge arnap jazatyn avtorlardyŋ köbeiuıne septıgın tigızude.

BÜGINGI BALALAR NE OQİDY?

Qazaqstanda soŋǧy jyldary balalarǧa arnalǧan jaŋa ädebi şyǧarmalar paida bolyp, ädebiet salasyna jas avtorlar qosylyp keledı. Būl şyǧarmalar qazırgı zamanǧy balalardyŋ sūranystaryna sai jäne qazaq mädenietın, ūlttyq qūndylyqtardy därıpteuge baǧyttalǧan. Mıne, soŋǧy jyldary jaryq körgen bırneşe kıtap:

• "Apatai, men üidemın" – Äsiia Baǧdäuletqyzy: Būl kıtap kışkentai balalarǧa arnalǧan jäne otbasy qūndylyqtaryn därıpteidı. Äŋgıme COVID-19 pandemiiasy kezınde oqşaulanǧan otbasylardyŋ bırlıgı men balalardyŋ üide ötkızgen uaqyttary turaly. Būl kıtaptyŋ erekşelıgı – qazırgı zamandaǧy oqiǧalardy negızge ala otyryp, otbasylyq qarym-qatynastardy körsetu.
• *"Tentek qonjyq" – Şäken Kümısbaiūly: Jas balalarǧa arnalǧan būl kıtapta qonjyqtyŋ türlı qyzyqty oqiǧalary baiandalady. Äŋgımeler balalardyŋ qorşaǧan ortaǧa degen qyzyǧuşylyǧyn oiatyp, tabiǧatty qorǧauǧa, dostyqqa jäne bır-bırıne qamqor boluǧa üiretedı.
• "Aiym men Aişyq" – Sūltan Qaliev: Būl kıtapta Aiym esımdı qyz ben Aişyq atty mysyqtyŋ qyzyqty oqiǧalary suretteledı. Äŋgımeler balalardyŋ januarlar älemıne qyzyǧuşylyǧyn arttyryp, olardy qorǧau, qamqor bolu siiaqty qūndylyqtardy därıpteidı.
• "Säbi säule" – Baqytjan Qanapiianov: Būl balalarǧa arnalǧan poeziialyq kıtap. Baqytjan Qanapiianov kışkentai oqyrmandarǧa arnap jazǧan öleŋderı arqyly meiırımdılık pen dostyq, tabiǧat sūlulyǧy turaly äserlı jyrlar ūsynady.
• "Siqyrly kıtaptar" – Nūrdäulet Aqyş: Nūrdäulet Aqyştyŋ būl kıtaby qazırgı zamandaǧy balalardyŋ jaŋa tehnologiialar men siqyrly kıtaptar arasyndaǧy qyzyqty oqiǧalaryn baiandaidy. Balalardyŋ qiialyn damytuǧa arnalǧan şytyrman oqiǧalar men tanymdyq siujetter bar.
• "Altyn tıs" – Älıbek Asqarov: Būl şytyrman oqiǧaly povest jasöspırımderge arnalǧan. Balalar top bolyp bırıgıp, auyldaǧy jūmbaq oqiǧalardy şeşuge tyrysady. Kıtapta dostyq, ädıldık, adaldyq sekıldı qūndylyqtar körınıs tabady.
• "Qazaq ertegılerı" – Qazırgı zamanǧy jazuşylar jinaǧy: Qazırgı avtorlar jazǧan qazaq ertegılerı qazırgı zamanǧa beiımdelıp, jaŋa keiıpkerlermen tolyqtyrylǧan. Būl jinaq jas oqyrmandardy qazaq folklorynyŋ älemımen tanystyryp, zamanaui öŋdeu arqyly qyzyqtyrady.
• "Säule" – Dinara Myrzahmetova: Būl kıtap balalarǧa arnap jazylǧan şaǧyn äŋgımelerden tūrady. Siujetter otbasy qūndylyqtaryna, bala qiialynyŋ şeksız mümkındıkterıne, ömırdegı kışıgırım quanyştardy baǧalauǧa arnalǧan.
• "Qamajai" – Roza Qadyrjan: Kıtapta qazaqtyŋ dästürlı biı «Qamajai» turaly aŋyz ben bügıngı künge beiımdelgen hikaialar aitylady. Būl kıtap arqyly balalar ūlttyq öner men mädeniettı tereŋırek tüsınedı.
• "Arujan men Bekjannyŋ ǧajaiyp sapary" – Ädılbek Köpenūly: Būl şyǧarmalar toptamasy kışkentai balalardyŋ qiial-ǧajaiyp älemge sapary turaly. Qyzyqty oqiǧalar balalardyŋ şyǧarmaşylyq oilau qabıletın damytuǧa jäne olardyŋ tabiǧatty tanuyna baǧyttalǧan.

Balalar ädebietınıŋ negızgı maqsaty — jasöspırımderdıŋ dünietanymyn keŋeitıp, olardy adamgerşılıkke, dostyqqa, patriotizmge tärbieleu. Kıtap oqu arqyly bala öz oilau qabıletın damytyp, tıl bailyǧyn arttyrady. Sondyqtan qazırgı zamanǧy balalar ädebietı de osy qūndylyqtardy saqtai otyryp, jaŋa zaman talaptaryna sai boluǧa ūmtylady. Qazaqstandaǧy balalar ädebietı ūlt bolaşaǧynyŋ jarqyn beinesın qalyptastyruda maŋyzdy röl atqarady. Ony damytu arqyly bız jas ūrpaqtyŋ ruhani bailyǧyn arttyryp, olardyŋ şyǧarmaşylyq äleuetın aşuǧa yqpal ete alamyz. Balalar ädebietıne qoldau körsetu — keleşekke salynǧan maŋyzdy investisiia.