Qazaq halqynyŋ ruhani qūndylyqtary – ūlttyq mädeniet pen dästürdıŋ negızı, halyqtyŋ tarihi damuymen tyǧyz bailanysty. Ruhani qūndylyqtar qazaq halqynyŋ ömır saltyn, nanym-senımın, önerın jäne moraldyq-etikalyq normalaryn qalyptastyrady.
Qazaq halqynyŋ ruhani qūndylyqtary onyŋ mädenietınde, tılınde, dästürlerınde jäne ädet-ǧūryptarynda körınıs tabady. Olardyŋ ışınde otbasylyq bailanysty, qonaqjailylyqty, batyrlyqty, adaldyqty, tabiǧatpen üilesımdılıktı jäne dıni senımderdı erekşe atap ötuge bolady. Būl qūndylyqtar halyqtyŋ ömır salty men dünietanymyna äser etıp, ūrpaqtan-ūrpaqqa mūra bolyp berılıp keledı.
Tıl jäne ädebiet
Elımız üşın tıl – özektı mäselelerdıŋ bırı. Ata-baba ūltymyzdyŋ şekarasyn şegendep, älem moiyndaityn memleket etıp berdı. Sol memlekettıŋ ana tılı bar. Ol - qazaq tılı.
Qazaq tılı — qazaq halqynyŋ ūlttyq identifikasiiasynyŋ negızı, mädenietımız ben dästürlerımızdıŋ ainasy. Tıl — halyqtyŋ oi-sanasy, ruhani düniesı, tarihi jady. Qazaq tılınıŋ bailyǧy, körkemdıgı men tereŋdıgı onyŋ ädebietınde, än-küiınde, auyz ädebietınde körınıs tabady. Tıldıŋ ūlttyq qūndylyq retınde rölı öte maŋyzdy. Ol halyqtyŋ dünietanymyn, salt-dästürın, ädet-ǧūryptaryn saqtau men jetkızudıŋ qūralyn atqarady. Qazaq tılınde berıletın bılım, tärbienıŋ negızınde ūrpaqtardyŋ boiynda patriotizm, ūlttyq sanany qalyptastyruǧa yqpal etedı. Sonymen qatar, qazırgı älemde qazaq tılınıŋ märtebesın arttyru — maŋyzdy mındet. Ony mektepterde, joǧary oqu oryndarynda, qoǧamnyŋ türlı salalarynda belsendı türde qoldanu arqyly, jastardyŋ tılge degen qyzyǧuşylyǧyn oiatu qajet. Tıldı saqtau men damytu üşın ūlttyq tıl saiasatyn qalyptastyru, ǧylymi zertteuler jürgızu, aqparattyq tehnologiialardy paidalanu öte maŋyzdy.Dästür men salt
Qazaq halqynyŋ salt-dästürlerı — onyŋ ūlttyq qūndylyqtarynyŋ maŋyzdy bölıgı. Būl dästürler ūrpaqtan-ūrpaqqa jalǧasyp, halyqtyŋ mädenietınde, ädet-ǧūryptarynda tereŋ ız qaldyrǧan. Salt-dästürler qazaq halqynyŋ ömır saltyn, dünietanymyn, äleumettık qatynastaryn jäne ruhani bailyǧyn körsetedı. Salt-dästürlerdıŋ ışınde otbasylyq qūndylyqtar, qonaqjailylyq, batyrlyq, eŋbekqorlyq, tabiǧatpen üilesımdılık erekşe oryn alady. Mysaly, "qonaqqa tör beru" dästürı — qazaq halqynyŋ qonaqjailylyǧyn, qadır-qasietın bıldıredı. Otbasy jäne tuysqandyq bailanystarǧa erekşe män berıledı. "Ata-baba dästürı" men "jaqsylyq jasau" ūǧymdary halyqtyŋ moraldyq-etikalyq normalaryn qalyptastyrady. Sonymen qatar, qazaq halqynyŋ toi-tomalaq, Nauryz merekesı, qyz ūzatu, jıgıt qalyŋdyqqa ūsynys jasau siiaqty dästürlerı halyqtyŋ äleumettık ömırınıŋ maŋyzdy elementterı bolyp tabylady. Būl şaralar halyqtyŋ bırlıgın nyǧaityp, ūlttyq ruhty köteredı. Qazırgı taŋda salt-dästürlerdı saqtau — maŋyzdy mındet. Jastar arasynda ūlttyq qūndylyqtardy nasihattau, dästürlı önerdı, muzyka men folklordy damytu arqyly, bız ruhani mūramyzdy jaŋǧyrtyp, ūlttyq identifikasiiamyzdy bekıte alamyz. Muzyka jäne öner Qazaq muzykasy — airyqşa dybys, äuen, ritm, stil arqyly körınıs tabatyn öner türı. Qazaqtyŋ halyq änderı men küilerı, äsırese, dombyramen oryndalatyn şyǧarmalar, tereŋ sezım men tarihtyŋ kuäsı bolyp tabylady. «Küiler» — tabiǧattyŋ sūlulyǧyn, adamnyŋ ışkı düniesın, batyrlyqty, mahabbatty, qaiǧyny körsetedı. Dästürlı änder men küiler ūrpaqtyŋ ūlttyq sanasyn qalyptastyruda maŋyzdy röl atqarady. Al qazaq halqynyŋ dästürlı önerı — qolöner, beineleu önerı, kesteleu, zergerlık öner — mädenietımızdıŋ bailyǧyn körsetedı. Ärbır qolöner būiymy — şeberdıŋ şeberlıgın, şyǧarmaşylyq quatyn jäne ūlttyq dästürlerdı jaŋǧyrtuyn bıldıredı. Olardyŋ ärqaisysy tarihtan syr şertedı, ūlttyq qūndylyqtardy nasihattaidy. Muzyka men öner qazaq qoǧamynda äleumettık bailanysty nyǧaituda, ruhani tärbiede, köŋıl-küidı köterude maŋyzdy oryn alady. Toi-tomalaq, merekeler men mädeni şaralarda öner körsetu — halqymyzdyŋ bırlıgın, yntymaǧyn arttyrady.Bılım men ǧylym
Qazaq qoǧamynda bılım ärqaşan joǧary baǧalanǧan. Ata-babalarymyzdyŋ tärbiesınde "Bılektı bırdı, bılımdı myŋdy jyǧady" degen qaǧida oryn alǧan. Auyl mektepterı men medreseler bılımnıŋ negızgı oşaqtary boldy. Bılım arqyly jastardyŋ ūlttyq sana-sezımı, moraldyq qūndylyqtary qalyptasty. Sondai-aq, qazaq halqynyŋ ǧylymǧa qosqan ülesı zor. Tarihi kezeŋderde Äl-Farabi, Qanyş Sätbaev, Şoqan Uälihanov siiaqty ūly tūlǧalar qazaq ǧylymynyŋ damuyna zor äser ettı. Olar bılım men ǧylymnyŋ damuyna üles qosyp, ǧylymi zertteuler jürgızdı, mädenietımızdı älemge tanytty. Bügıngı taŋda bılım men ǧylymnyŋ maŋyzy arta tüstı. Qazaqstannyŋ täuelsızdık alǧannan keiıngı kezeŋınde bılım beru jüiesınde reformalar jürgızılıp, halyqaralyq standarttarǧa sai oqu baǧdarlamalary engızıldı. Universitetter men ǧylymi-zertteu instituttary halyqaralyq ǧylymi qauymdastyqqa integrasiialanyp, zertteuler jürgızude.Qazaq halqynyŋ ruhani qūndylyqtary – ūlttyq identichtılıktıŋ, mädeniettıŋ jäne tarihtyŋ negızı. Tıl, dästür, dın, muzyka, bılım jäne zamanaui ruhani qūndylyqtar – qazaq halqynyŋ ruhani älemın qalyptastyrady. Būl qūndylyqtardy saqtau men damytu – qoǧamnyŋ bolaşaǧy, ūlttyq bırlıktıŋ kepılı. Ruhani qūndylyqtardy jastarǧa jetkızu arqyly, ūlttyq mädenietımızdı jaŋǧyrtyp, eldıŋ damuyna üles qosuymyz kerek.
