Seulde keşe jariialanǧan äskeri jaǧdai nebärı 6 saǧatqa sozyldy. Oŋtüstık Koreiadaǧy saiasi daǧdarys qalai örbıdı? Alda ne boluy mümkın? Būl turaly Qazaqstannyŋ osy eldegı elşısı qyzmetın atqarǧan, qazır Koreiada zertteumen ainalysatyn Hanguk universitetınıŋ professory Dulat Baqyşevten sūrap kördık.
Oŋtüstık Koreiada keşe tötenşe jaǧdai boldy. El prezidentı Iýn Sok Iol halqyna joldau jasap, elde äskeri tötenşe jaǧdai jariialanǧan bolatyn.
Odan aldyn Oŋtüstık Koreia prezidentı şūǧyl keŋes ötkızıp, özıne impichment jariialau äreketı jasalǧanyn mälımdedı. Ol oppozisiiany eldıŋ negızgı qyzmetterın oryndau üşın qajettı barlyq maŋyzdy biudjet qarajattaryn qysqartty dep aiyptaǧany da BAQ-ta habarlanǧan. Al keşe osy tartystyŋ soŋy Soltüstık Koreiadaǧy kommunisterden qorǧanu retınde tüsındırılıgen äskeri tötenşe jaǧdai jariialanuyna sebep bolǧan.
Oŋtüstık Koreianyŋ aqparat agenttıkterınde oppozisiialyq Demokratiialyq partiiasy äskeri jaǧdaidy «konstitusiiaǧa qaişy» dep baǧalap, ony halyqqa qarsy äreket dep synady. Oppozisiia jetekşısı Li Dje Men prezidenttıŋ şeşımın qataŋ aiyptap "Iýn Sok El endı prezident emes," – dep mälımdedı. Saiasatker el azamattaryn parlament ǧimaratyna jinalyp, demokratiiany qorǧauǧa şaqyrǧan. Äsker oppozisiiany parlamentke ötkızbeuge tyrysty. Arasynda qaqtyǧys bolǧany da aityldy.
Oŋtüstık Koreia parlamentı prezident Iýn Sok El jariialaǧan äskeri jaǧdaidy 4 jeltoqsan künı toqtatty. Ūlttyq assambleianyŋ keşkı otyrysynda 300 deputattyŋ 190-y prezidenttıŋ şeşımın zaŋsyz dep tauyp, ony alyp tastauǧa dauys berdı. Oǧan dauy bergenderdıŋ ışınde prezidenttıŋ jaqtastary da bar.
Parlament şeşımınen keiın Seul köşelerınen äskeri tehnikalar alynyp, parlament ǧimaraty maŋyndaǧy äskeriler men polisiia bölımşelerı şegındı.
Eldegı saiasi ahualǧa bailanysty 2012-2018 jyldary Qazaqstannyŋ Koreia Respublikasyndaǧy Tötenşe jäne ökılettı elşısı bolǧan, qazır de osy elde ǧylymi zertteumen ainalysatyn, Hanguk universitetınıŋ Ortalyq Aziia kafedrasynyŋ professory Dulat Baqyşevtı sözge tarttyq.
- Prezidentke «arnalǧan» impichmenttıŋ naqty sebebı qandai?
- Osyǧan deiın impichment jariialauǧa zaŋ şeŋberınde naqty sebep tabylmai kele jatqan. Endı oppozisiia üşın “qolaily” sät tuǧan siiaqty. Sebep te tabyla qaldy... Bıraq, būl – saiasat, iaǧni saiasi teketıres. Onyŋ qalai jäne nemen aiaqtalaryn tek uaqyt qana körseter...
- Keşe jaǧdaidyŋ uşyqqanyn aityp edıŋız. Keşe eldegı atmosfera qandai boldy? Koreiada bügıngı taŋnyŋ atuy qalai boldy?
- Keşe tünge taman töbeden jai tüskendei boldy. Eşkım oilamaǧan,
kütpegen jerde osyndai şeşım qabyldandy. Oŋtüstık Koreianyŋ odaqtasy AQŞ ta mūndaidy kütpese kerek, taŋyrqaǧanyn jasyrmady.
Keşegı tün auyr boldy. Bıraq, prezident şeşımınen keiın saiasi prosess zaŋ şeŋberınde jürdı. Parlament jinalyp, öz şeşımın qabyldady. Tötenşe äskeri jaǧdaidy dereu alyp tastaudy talap ettı. Atqaruşy bilık te osyny eskerıp, tiıstı şara qabyldady.
Sondyqtan da keşe tüngı, bügıngı taŋǧy ahualǧa qarasaq, maǧan halyqtyŋ tūrmysyna äserı bolmaǧandai bop körındı.
- Endı qandai qauıp bar? El erteŋı ne bolmaq?
- Oŋtüstık Koreiada bilık bırneşe tarmaqtan tūrady. Sondyqtan bilık qauıp töndıredı degennen aulaqpyn. Qazır körınıs tauyp otyrǧany - saiasi paralich. Osy säuırde ötken sailauda oppozisiia jeŋıp, parlamentke baqylau ornatty. Prezident äkımşılıgı özderı ūsynǧan zaŋ jobalaryn, tıptı kelesı jylǧa biudjettı de parlamentten ötkıze almai otyr. Onyŋ üstıne oppozisiia bilıktegı negızgı tūlǧalarǧa impichment daiyndap otyr.
Işkı saiasatta poliarizasiia baiqalady. Ekı jaq ta mämılege, kompromiske barmai keledı. “Sen tūr, men ataiynmen” keldı. Damyǧan elde saiasat olai jasalmaityny belgılı. Sondyqtan, soŋǧy kezderı taraptar arasyndaǧy kelıssözder eşbır nätije bermei keldı. Būl, öz kezegınde, keşegı tötenşe jaǧdai jariialaumen aiaqtaldy... Menıŋ oiymşa, eldıŋ erteŋı aşyq. Jarqyn.
Dese de, osy üşın saliqaly türde eŋbektenu qajet. Ol üşın saiasatkerler öz ısterıne jauapkerşılıkpen qarauy kerek. Tek özderın ǧana oilamai, “Halyqtyŋ erteŋı ne boladydan” bastap, bıraz oi tolǧap, aqyldasyp, şeşımın tappai kelgen mäselelerdı qolǧa alyp, sapaly saiasi mädenietke qaita oralǧandary jön.
- Oŋtüstık Koreiadaǧy äskeri jaǧdai şeteldıkterge qandai qauıp töndıredı?
- Menıŋşe, qazırgı jaǧdai eldegı qauıpsızdık pen tynyştyqqa eşqandai nūqsan keltırmeidı. Bügınnen bastap Seul men ırı qalalarda narazylyq demonstrasiialar auqymy ösıp, sany köbeiuı äbden yqtimal. Al bızdıŋ azamattarǧa köpşılık jinalatyn jerlerden aulaq jürgen abzal.
- Alda ne kütıledı?
- Alda auqymdy da tereŋ saiasi prosester kütıledı. Bolǧan jaǧdaiǧa baǧa berıletın bolady. Jauapty adamdar parlament aldynda jauap berıp, ıs qozǧau qajet bolǧan jaǧdaida, sot jüiesı de proseske aralasady.
Eŋ maŋyzdysy, Korei halqy bolǧan jaittan sabaq alyp, aldaǧy uaqytta osyny qaitalamau üşın tiıstı äreketter jasaityn bolady.
- Sūhbatyŋyzǧa raqmet!
Ūqsas jaŋalyqtar
Symbat Nauhan
«Adyrna» ūlttyq portaly