“Aq jol” Demokratiialyq partiiasynyŋ töraǧasy Azat Peruaşev Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaevtyŋ 3 qaŋtar künı “Ana tılı” gazetıne jariialanǧan sūhbatyna qatysty pıkır bıldırdı, dep habarlaidy “Adyrna” ūlttyq portaly.
“Prezident Qasym-Jomart Toqaevtyŋ bügıngı auqymdy sūhbaty Memleket basşysynyŋ el damuynyŋ negızgı mäselelerıne qatysty tūjyrymdamalyq közqarastaryn, onyŋ osy üderıstıŋ keibır naqty aspektılerıne degen basymdyqtaryn aiqyndady.
Otandyq önerkäsıpşıler men käsıpkerlerdıŋ müddesın qorǧauşy retındegı «Aq jol» Demokratiialyq partiiasy üşın būl sūhbatta ūlttyq ekonomikanyŋ teŋgerımdı jyljuy, şaǧyn, orta jäne ırı biznestı qoldau, investisiialyq ahualdy jaqsartu, käsıpkerlerdıŋ zaŋdy qūqyqtaryn qorǧau taqyryptary özektı boldy.
Praktikalyq täjıribege süiensek, ŞOB bopsalauşylyq pen reiderlık şabuyldardyŋ nysanasyna jiı ainalsa, basty nazarda ärdaiym jemqorlyqpen küres jüredı, būl da atalmyş sūhbatta körınıs tapty.
Eŋ bastysy, memlekettık basqaruǧa qatysudy maqsat tūtatyn, demokratiia men saiasi jüienıŋ aşyqtyǧyn qamtamasyz etudı qalaityn saiasi partiia retınde bızge prezidenttıŋ ükımet qyzmetı men osy baǧyttaǧy ary qaraiǧy reformalarǧa qatysty aitylǧan tūjyrymdar qyzyq boldy”, - dedı Peruaşev.
Azat Peruaşevtıŋ aituynşa, Prezidenttıŋ ministrlerdıŋ neǧūrlym tiımdı jūmys ısteuı turaly talaptary, Qazaqstan ekonomikasynyŋ ösımın jetkılıksız dep baǧalauy jäne öndırıstık täjıribesı bar kadrlarǧa degen qajettılık turaly sözderı tolyǧymen negızdelgen jäne ekonomikanyŋ naqty sektorynyŋ barlyq ökılderıne ortaq.“Qasym-Jomart Kemelūly 2024 jyldyŋ qorytyndysy boiynşa ekonomikany ärtaraptandyruda, öŋdeu önerkäsıbın damytuda, infraqūrylymdy jaŋǧyrtuda jaqsy nätijelerge qol jetkızılıp jatqanyn ūstamdylyqpen atap öttı. Būl rette ol «Eger ekonomikalyq jetıstıkter adamdardyŋ ömır süru deŋgeiıne oŋ äser etpese, onda olar tek virtualdy şyndyqta ǧana bar» dep atap öttı, osylaişa ministrlık esepterınıŋ keibır körsetkışterıne kümän keltırdı.
«Aq jol» dempartiiasy 2025-27 jyldarǧa arnalǧan biudjet jobasyn talqylau kezınde şeneunıkterdıŋ qaişylyqty sözderıne de nazar audaryp, fraksiiamyz ükımettık nūsqany qoldamady. Mysaly, eger qoldau şaralaryn qarjylandyru 30%-ǧa ūlǧaisa, ŞOB-ty qoldau täsılderı «paradoksaldy jäne qisynsyz» bolyp körınetının jäne sonymen bırge būl şaralardy alatyn käsıpkerlık subektılerınıŋ sanyn 2024 jylǧy 7 myŋnan 2025-27 jyldary bır myŋǧa deiın, iaǧni, alty ese qysqartu ūsynylǧanyn atap öttık. Būl «taŋdauşylyq» bäsekelestıkke jatpaityn jaǧdailar jasaidy jäne bailar men kedeiler arasyndaǧy äleumettık alşaqtyqtyŋ ösuıne yqpal etedı.
Osyǧan ūqsas qarama-qaişylyqtar 2023 jylǧa arnalǧan biudjettıŋ atqaryluy turaly esepte de kezdesken, byltyrǧy jyldyŋ 5 mausymynda «Aq jol» fraksiiasy oǧan qarsy dauys bergen bolatyn. Atap aitqanda, bız ŞOB kölemınıŋ 10% öskenın eş quanbadyq, sebebı, ol JK 63%-dan 82%-ǧa kürt ösuımen jäne orta käsıpkerlık ülesınıŋ 1,3% qysrauymen qamtamasyz etılgen, iaǧni, biznestı jasandy türde ydyratudy bıldıredı, demek, būl investisiialarǧa kerı äser etıp, jaŋa jūmys oryndarynyŋ aşyluyn tejeidı.
Qasym-Jomart Kemelūly ekonomikalyq blok basşylarynyŋ jūmysy turaly aita otyryp, ony «ortaşa» dep aşyq baǧalaǧany beker emes: «Halyqaralyq qarjy instituttarynyŋ sözdık qorynan tym köp ritorika bar, naqty äreket jetkılıksız. Qazır bızge öŋırlerdegı jaǧdaidy jäne naqty ekonomikanyŋ jūmys ısteu tetıkterın jaqsy bıletın, iaǧni «jerlerde» jūmys ıstegen mamandar qajet», - dep qosty ol.
Sondyqtan da Prezidenttıŋ ministrlerdıŋ neǧūrlym tiımdı jūmys ısteuı turaly talaptary, Qazaqstan ekonomikasynyŋ ösımın jetkılıksız dep baǧalauy jäne öndırıstık täjıribesı bar kadrlarǧa degen qajettılık turaly sözderı tolyǧymen negızdelgen jäne ekonomikanyŋ naqty sektorynyŋ barlyq ökılderıne ortaq.Būǧan onyŋ ūlttyq bailyqty ädılettı böludı menşıktı qaita bölu emes, Qazaqstandy jaŋǧyrtuǧa baǧyttalǧan strategiia retınde qarastyru turaly mälımdemesın de jatqyzuǧa bolady. Bızdıŋ oiymyzşa, būl tūrǧydan alǧanda ädılettılık degen «kezdeisoq tabysty» kütpei, ūlttyq tabysty qaita böluden öz ülesın ädıl tabu, atap aitqanda, tauarlardy öndıru men jetkızu, ırı strategiialyq kompaniialar türındegı korporativtı liderlerge, aşyq tūtynuşylyq naryqta qyzmet körsetu arqyly.
Mūndai «qaita bölu» önımnıŋ jaŋa türlerın, jaŋa tehnologiialar men naryqtardy igerudı, qoǧamdaǧy jaŋa qarym-qatynastardy – jalpy ūlttyŋ qaita jaŋaruyn, ekonomikany, äleumettık salany jaŋǧyrtudy bıldıredı”, dedı Azat Peruaşev.
Deputat Memleket basşysynyŋ sūhbatyndaǧy ekonomikalyq bölımge basa nazar audardy. “Sūhbattyŋ ekonomikalyq bölıgınde Qasym-Jomart Kemelūly öndırıstık infraqūrylymǧa – kölık-logistikalyq äleuettı, energetikany damytuǧa da köp köŋıl böledı; mūnai-himiia, maşina jasau, qūrylys salalaryndaǧy öndırıstık quattardy nyǧaitu – mūnyŋ barlyǧyn 2023 jylǧy «Ädılettı Qazaqstannyŋ ekonomikalyq baǧyty» joldauynda ūlttyq ekonomikanyŋ «industrialdy negızı» dep atady.Bır kezderı aitylǧan basymdyqtardy osylai tabandy türde ılgerıletu Prezidenttıŋ ekonomikanyŋ öndırıstık negızsız damuy mümkın emestıgıne degen senımın bıldıredı. Myŋdaǧan käsıpkerler de, jalpy «Aq jol» dempartiiasy da osy senımdı bölısıp, kündelıktı jūmysymyzda sony ūstanyp kelemız.
Ortaq ıske qosqan ülesımız naqty bastamalar men nätijelerden körınedı. Mäselen, Memleket basşysy säuır aiynda qabyldanǧan käsıpkerlık mäselelerı jönındegı zaŋdy mysalǧa keltırıp, onyŋ käsıpkerlerge qolaily jaǧdai jasauǧa baǧyttalǧanyn atap öttı.
Osy oraida, atalǧan zaŋdaǧy basqa da jaŋalyqtarmen qatar, otandyq öŋdeuşı käsıporyndardy elımızde öndırıletın şikızatpen qamtamasyz etu basymdylyǧy turaly normanyŋ qabyldanǧanyn eske saluǧa bolady.
Būl talap «Aq jol» fraksiiasy deputattarynyŋ qajyrly eŋbegınıŋ jemısı, al, ony ıs jüzınde qoldanu Qazaqstannyŋ tabiǧi resurstaryn paidalanudaǧy ūlttyq müddelerdı nyǧaituǧa, joǧary tehnologiialyq öŋdeudı damytuǧa jäne tau-ken alpauyttarynyŋ tabysynyŋ bır bölıgın öŋdeuşı önerkäsıpter men ŞOB paidasyna qaita böluge äkeluı kerek.
Qasym-Jomart Kemelūlynyŋ investisiialyq ahualdy jaqsartuǧa, şaǧyn jäne orta biznestı qoldauǧa, bastamaşyldyq pen käsıpkerlıktı damytuǧa ūdaiy köŋıl bölıp otyratyny da barşaǧa aian. Būl sūhbatynda Memleket basşysynyŋ ekonomikanyŋ ırı biznestı damytuǧa müddelı ekenın atap ötkenı maŋyzdy. Köktemgı su tasqyny men onyŋ zardaptaryn joiu, äleumettık infraqūrylymdy qalpyna keltıru, myŋdaǧan baspanasyz azamattardy baspanamen qamtamasyz etu ırı käsıpkerlerdıŋ öz otandastaryna degen yntasy men közqarasynyŋ tübegeilı özgergenın aiqyn körsettı.
Būl özgerıster otandyq oligarhtardy «qaita tärbieleudegı» Q. Toqaevtyŋ qajyrly eŋbegınıŋ tıkelei nätijesı. Eske sala keteiın, 2022 jyldaǧy Qaŋtar oqiǧasynan keiın prezident qazaq jäne özbek oligarhtaryn salystyrǧan edı. Özbek milliarderlerı «öz tarihi otandaryna kelıp, Özbekstan prezidentınen özderıne ne būiyratynyn sūraidy. Öz qarjysyna emhanalar men infraqūrylymdar salady. Özbekstannyŋ oligarhtary men şette jatyp öz elıne qarsy şyǧatyn bızdıŋ oligarhtardyŋ aiyrmaşylyǧy osyda».
Alǧaşynda otandyq käsıpkerler keide «Qazaqstan halqyna» qoryna «erıktı-mındettı» jarna töleumen şektelse, ötken jyly ırı käsıpkerlık subektılerınıŋ mınez-qūlqyndaǧy kürt özgerıster oryn alyp, olardyŋ köpşılıgınıŋ adami-patriottyq sezımderı baiqaldy, būl Q.Toqaevtyŋ ekonomika men qoǧamdaǧy ädıl qarym-qatynasqa negızdelgen baǧytynyŋ dūrystyǧynyŋ körsetkışı boldy.
Ärine, būl «qaita tärbieleudıŋ» jemısı ǧana emes, sonymen qatar prezidenttıŋ progressivtı äleumettık-ekonomikalyq qūbylys retınde biznestı qoldauǧa baǧyttalǧan küş-jıgerı.
Al Qasym-Jomart Kemelūlynyŋ osy sūhbatynda memlekettık organdardyŋ biznestı tyŋdau, onymen bırlesıp jūmys ısteu, keleşegı bar jobalarǧa investisiia qūiyp jatqan käsıpkerler men investorlarǧa kömektesu talaby, «Bizneske qysym jasau turaly äŋgıme bolmauy kerek, ol üşın şeneunıkter men küştık qūrylymdardy jauapkerşılıkke tartamyz» degenı – bızge bolaşaqqa degen senım beredı”, dedı ol.
Sondai-aq, Peruaşev «Aq jol» fraksiiasynyŋ artyq köterılgen jäne zaŋ būzuşylyqtarǧa säikes kelmeitın aiyppūldardy azaitu turaly ūsynystaryn da eske aldy.“Parlamenttık köpşılık memlekettık organdardyŋ ūiytqy boluymen «Aq jol» fraksiiasynyŋ artyq köterılgen jäne zaŋ būzuşylyqtarǧa säikes kelmeitın aiyppūldardy azaitu turaly ūsynystaryn qoldaudan bas tartqanyn qalai eske almai öte alamyz? Nätijesınde bız öz ūstanymymyzdy däleldep, Äkımşılık qūqyq būzuşylyq turaly kodekstıŋ (ÄQBK) jobasyna qarsy dauys beruge mäjbür boldyq jäne qoǧamdaǧy keŋ rezonans bızdıŋ köptegen opponentterımızdı köterılgen mäselege basqaşa qarauǧa mäjbür ettı.
Qazırgı uaqytta «Aq jol» dempartiiasynyŋ zaŋ qyzmetı öz zaŋ jobasyn äzırleude, onda bız aiyppūldar taqyrybyn talqylauǧa qaita oralamyz jäne olardy qaita qaraudy talap etemız. Onyŋ üstıne memleket basşysynyŋ qoldauy bar.
Saiasi reformalarǧa qatysty. Prezident Q.Toqaevtyŋ öz sūhbatynda «Küştı Prezident – yqpaldy Parlament – esep beretın ükımet» tūjyrymdamasy Qazaqstannyŋ saiasi jüiesıne eŋ qolaily ekenın atap ötuı kezdeisoq emes dep oilaimyn; «Bıraq būl tūjyrymdamany tolyǧymen jüzege asyru üşın bız köp jūmys ısteuımız kerek».
Būl, äsırese, jergılıktı deŋgeide körınıs tabady, mäselen, maslihattar älı künge deiın qosalqy röldı atqaryp keledı, onyŋ basty sebebı, äkımdıkter (jergılıktı «ükımetter») bıreudıŋ aldynda esep beruge qūlyqsyz.
Sonymen qatar, kez kelgen memlekettık basqaru jäne onyŋ reformalary prinsipter men tūtqalar bilıktıŋ bükıl vertikalynda bolǧanda ǧana jūmys ısteidı. Al osy tūrǧydan alǧanda, 2022 jylǧy konstitusiialyq reforma öŋırlık deŋgeide tyǧyryqqa tırelgenı anyq.
2024 jyly «Aq jol» fraksiiasy Ükımetke «Küştı Prezident – yqpaldy Parlament – esep beretın ükımet» tūjyrymdamasyn jergılıktı deŋgeide ıske asyru, ol üşın mäslihattardyŋ ökılettıkterı men märtebesın keŋeitu, zaŋnamany qaita qūrylymdau turaly ūsynyspen üş ret saual joldasa da - är joly tüsınıksız jauaptar aldy.
Sondyqtan, Qasym-Jomart Kemelūly 15 qaraşada auyl şaruaşylyǧy qyzmetkerlerınıŋ forumynda aityp ötken jäne bügıngı sūhbatynda taǧy da rastaǧan sol reformalar aiasynda jergılıktı özın-özı basqarudy qaita qūrylymdau, mäslihattar ökılettıkterın keŋeitu mäselelerı de öz ornyn tabady dep senemız”, dedı deputat.
Azat Peruaşev Qazaqstan jastarynyŋ şetelde bılım aluyna qatysty prezident pıkırıne de toqtala öttı.“Prezidenttıŋ: «Ükımetke keletın bolsaq, būl ikemdı tetık, onyŋ qūramyna bilıktegı «Amanat» partiiasy men basqa da parlamenttık partiialardyŋ ūstanymyn eskere otyryp, özgertuler engızuge bolady» degen sözı de qyzyq boldy. Esterıŋızge sala keteiın, Memleket basşysy ötken jyldary da öz Joldaularynda ükımet pen aimaq basşylyǧyna parlamenttık partiialardyŋ ökılderın tartu mäselesın pysyqtaudy tapsyrǧan bolatyn.
Ökınışke qarai, sol kezde auqymdy konstitusiialyq reformanyŋ aiasynda būl bastama ıske aspai qaldy. Bızdıŋ közqarasymyzşa, būl saiasi jüiege quatty serpın berıp, bilıktı qoǧam men ekonomikanyŋ mındetterıne jaqyndata alar edı. Al «Amanat» partiiasynyŋ atqaruşy bilıkke monopoliiasy bilıktegı partiianyŋ özıne de (onyŋ aldyndaǧy «Nūr Otandy» köşıru), jaǧdaidy är qyrynan köru mümkındıgınen aiyrylǧan bilıkke de qarsy äreket etedı.
Onyŋ üstıne Qasym-Jomart Kemelūlynyŋ özı konstitusiialyq reforma jariialanǧan kezde-aq bilık partiiasynan şyǧyp ketken.
Al eger de prezident atqaruşy bilık jüiesındegı odan ärı özgerısterge bastama berse, būl qoǧamdyq-saiasi pıkırtalastardy praktikalyq mäselelerge maqsatty türde köşıruge ǧana emes; sonymen bırge parlamenttık partiialardyŋ ükımettıŋ nätijelerı üşın ūjymdyq jauapkerşılıgıne de alyp keler edı.
Taǧy bır mäsele – Qazaqstan jastarynyŋ şetelde bılım aluyna qatysty prezident pıkırı. Qasym-Jomart Kemelūly öte maŋyzdy ekı jaitty aitty: «Men jas azamattardyŋ käsıbi ösu üşın şetelge şyǧuyn qalypty jaǧdai dep sanaimyn... Qabıletıŋız sūranysqa ie bolatyn jerde boluǧa ūmtylu kerek... Jatqan tastyŋ astynan su aqpaidy» jäne – «Şetelge şyǧudy «bır jaqty bilet» dep sanauǧa bolmaidy... Ükımettıŋ mındetı olardyŋ elımızde jemıstı eŋbek etuıne jaǧdai jasau».
Den Siaopin 1978 jyly qytailyq jastardy şeteldık üzdık universitetterge oquǧa jıbere bastaǧanda, 2000 jyldardyŋ ortasyna deiın olardyŋ 30%-dan azy qaityp oraldy. Bıraq 2003-2005 jyldardan bastap, QHR ekonomikasynyŋ qarqyndy damuynyŋ bastaluymen tek tülekter ǧana emes, sonymen qatar ondaǧan jyldar būryn şetelge ketıp, sonda qalǧandar da orala bastady. Būǧan tabysty otandastardy ızdeu, olardy şaqyru jäne odan ärı jūmys ısteuge jaǧdai jasau baǧdarlamasy da yqpal ettı. Nätijesınde, sarapşylardyŋ esepteuınşe, Amerika Qūrama Ştattarynda ūzaq jyldar tūryp, Qytaiǧa oralǧan ǧalymdardyŋ önımdılıgı Amerikada qalǧandarǧa qaraǧanda joǧary bolyp şyqty. Būl täjıribe ondaǧan jyldarǧa talantty jastardy joǧaltuǧa daiyn bolu jäne ekonomikadaǧy ösım äleuetınıŋ boluy jaǧdaiynda, memleket ūzaq merzımdı josparda tek ūtady, sebebı, ol jastardyŋ joǧary bılımderı tehnologiialar men öndırısterdıŋ damuyna yqpal etedı.
Basqaşa aitqanda, memleket basşysynyŋ jastarǧa qatysty ūstanymy olardy 1) ambisiialyq maqsattar qoiuǧa 2) öz elıne senuge itermeleidı.
Būl keremet. Tübegeilı özgerısterden bas tartu mümkın emes”, dep qorytyndylady Azat Peruaşev.
