Osy otyrysta qaralǧan mäselelerdıŋ bırı - «Oralman» atauyn özgertu turaly boldy. Nätijesınde deputat Quanyş Sūltanov pen Nūrlan Dulatbekovtyŋ ūsynysymen «Oralman» atauy «Bauyrlas» degen sözben almastyrylatyn bolyp şeşıldı.
Köpten berı «Oralman» atauyn «Qandastar» dep özgertu jaily aitylyp jürgen. Mäjılıske de osy ūsynyn kırgen eken. Tıptı memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaevtyŋ özı soŋǧy ataudyŋ dūrys ekenın aitqan. Alaida deputattar «qandas» sözıne qyryn qabaq tanytyp, «bauyrlas» sözıne büirekterı būrdy.
Bärımız bıletındei, Prezident Qasym-Jomart Toqaev säuır aiynda «Egemen Qazaqstan», «Aiqyn» gazetterıne bergen alǧaşqy sūhbatynda «oralman» degen sözge qarsy ekenın aitqan edı.
- Qoǧamdyq pıkırge qozǧau salǧan otandastar mäselesın qoldan saiasattandyruǧa bolmaidy. Şeteldegı qandastarymyzdy («oralman» degen sözge men qarsymyn) Atamekenge qaitaru ısı eşqaşan nazardan tys qalǧan emes, qalmaidy da. Älemnıŋ tükpır-tükpırındegı qandastarymyzdyŋ basyn tuǧan jerde bırıktıru – bızdıŋ paryzymyz, - degen bolatyn Prezident.
Memleket basşysy būl ūstanymyn keiın de bırneşe märte bıldırdı. Äsırese mausym aiynda ötken prezidenttık sailauy qarsaŋynda özınıŋ sailaualdy baǧdarlamasynda şetelden kelgen qazaqtardy «Qandastar» dep ataudy resmi ūsynǧan edı.
- «Oralman» dep atalyp jūrgen tūrǧyndarymyzben jūmys ısteimız, olardy bızdıŋ qoǧamymyzǧa beiımdep, jaqyn tartu üşın «Qandastar» dep ataudy ūsynamyn, - degen edı.
Onyŋ üstıne, «Qandastar» atauy soŋǧy kezde beiresmi türde «Oralman» sözın auystyra bastaǧan. Baspasözde de, qarapaiym jūrt arasynda da şetelden köşıp kelgen qazaqtardy qandastar dep atau qalyptasyp ülgergen. Alaida deputattardyŋ qūlaǧyna būl söz jaǧa qoimaǧan sekıldı. Būdan būryn aitylmaǧan, jat «Bauyrlas» atauyn engızıp jıberdı. Būl atau alǧaş täuelsızdık alǧanda paida bolǧan «Oralman» sözımen bırdei tyŋ söz bolyp otyr.
«Oralman» bolsyn, «Qandas» nemese «Bauyrlas» bolsyn bärı de şetelden kelgen qazaqtarǧa uaqytşa ǧana berıletın atau. Anyqyraq aitqanda, özge elden köşıp kelgen qazaq «Oralman» märtebesın alyp, Qazaqstan azamattyǧyna qol jetkızgenge deiıngı uaqytta ǧana oralman sanalady. Al azamattyq alǧan soŋ kädımgı QR azamaty bolady. Demek, bızdıŋ bilık üşın eŋ maŋyzdysy şetelden kelgen qandastardy qalai atau emes, qazaq elıne kelgen qazaqtardyŋ qūjattyq mäselesın jeŋıldetıp, qalaǧan uaqytynda QR azamattyǧyn aluyna jaǧdai jasau bolmaq.
Endıgı mäsele, deputattar halyq qalaǧan, prezident ūsynǧan «Qandastar» atauynan nege qaşty? Kezektı Mäjılıs otyrysyna köşı-qon mäselelerıne bailanysty otyzǧa juyq ūsynys engızgen Auyt Mūqibek myrzanyŋ aituynşa, «Qandas» atauyn deputattar qoldamai otyr.
- Bız de sol «Qandas» degen ataudy jaqtap, Prezidenttıŋ ūsynysyn Jūmys tobynyŋ aldyŋǧy otyrysynda oqyp berıp, deputattardyŋ esıne saldyq. Nege ekenın bılmeimın, Halyq qalaulylary «Qandas» sözıne kelgende kıbırtıktep, baspai-aq qoidy, - deidı.
«Oralman» atauyn özgertu jaily köpten berı aitylyp jürse de, bızdıŋ Zaŋ şyǧaruşy organ qozǧala qoimaǧan edı. Tek prezident Toqaev aitqan soŋ ǧana osy ıstı qolǧa aldy. Sonyŋ özınde qūlaqqa sıŋıp, sūranyp tūrǧan «Qandas» sözın emes, eşkım estımegen «Bauyrlas» atauyn qabyldap otyr.
Bır taŋǧaldyrǧany, kez-kelgen talqylauǧa qarsylyq tanytpai, "qosylam" dep qol köterıp otyra beretın deputattar däl osy joly Prezident ūsynysynan bas taryp, öz degenderın jasap otyr. Soǧan qaraǧanda mäjılıstıŋ mınberı būrynǧydan biıktei bastaǧan körınedı.
Bızdıŋ oiymyzşa, būl jerde deputattar qazaqtyŋ sory bolǧan «Köpūltty Qazaqstan» ūranynan yǧyp otyr. Sebebı, «qandas» sözı «qazaq» degendı bıldıredı. Al «Elımız — köpūltty, köpkonfessiialy el» dep jalpylap jürgen qazaq bilıgı «ūltşyl» boludan ölerdei qorqady. Bilık qana emes, qarapaiym halyq ta «ūltşyl» degen sözden Keŋes odaǧy kezındegıdei jasqanady. Būnyŋ bärıne sol baiaǧy «ūlttar dostyǧy», «ūlttar teŋdıgı» degen jattandy ūrandar kınälı.
«Yntymaǧy jarasqan köpūltty» degen bır auyz söz üşın halqymyzdyŋ müddesın qūrban etuden taiynbaimyz. Özge ūlttardan memlekettık tılde söileudı, balasyn qazaqşa mektepke berudı talap etpek tügılı öz elımız, öz jerımızde tūryp eldı-mekender men köşelerge qazaqşa atau bere almai jürmız. Būl azdai «Köpūltty Qazaqstan» degen ūran üşın endı qandastarymyzdy - qandas dep atai almai, «bauyr» dep maimöŋkelep otyrmyz...
Quanyş Qappas
Abai.kz
