«Artyq tuǧan Er Şora…»

Halqymyzdyŋ «Qyryq batyr» atalatyn qymbatty qazynasyn san jyldar boiy jadynda saqtaǧan Mūryn jyraudyŋ «Qaradöŋ batyr jäne onyŋ ūrpaqtary» toptamasyna jatatyn bır­neşe jyrlardyŋ ışınde «Şora batyr» das­tany da özındık erekşelıkterge toly.

Aqtaş han alpys biıne «Närık balasy Şo­ranyŋ tūlparyn alyp kel» dep jūmsauy­men oqiǧa bastalady. Alpys bi kelıp üidı şyr ainalyp şapqanda Taspaker saraidyŋ esıgın būzyp qaşyp şyǧady. Mūny körgen Närık ūiyqtap jatqan balasyn oiatyp, jaǧdaidy baiandaidy. 
Sonda Şora jügırıp,
Üiden şyqty dalaǧa.
Bararmyn oǧan men dedı,
Qalaida bolsa jetermın.
Taspakerdı jıberıp,
Üide qalsam ne etermın?
Söitıp, qara tūlpardy mıngen Şora Bal­būlaqtyŋ basynda demalyp jatqan alpys bidıŋ qasyna qūiǧytyp jetedı.
Suyryp Şora qylyşyn,
Taryltty alpys bidıŋ tynysyn.
Tyrp etkızbei bilerdıŋ,
Şyǧarmady dybysyn.
Alpysynyŋ da atyn alady,
Är attyŋ şylbyryn,
Är bidıŋ moinyna salady.
Alpysyn da quady,
Bilerge müşkıl tuady.
Alpys bidı qualap äkesı Närıktıŋ aldyna alyp kelse, han: «Segız künde er Şora barady. Aqtaş hanǧa osyny aita baryŋdar», – dep, tūtqyndardyŋ qol-aiaǧyn bosatyp, olardy jönıne jıberedı. Sorlary äbden qainap, jalaŋaiaq jügırıp azap şekken, mo­iyndaryn şylbyr qiǧan alpys bi Aqtaş hanǧa kelıp, körgen qorlyqtaryn zarlap aityp beredı. Üş künnen soŋ bükıl düniesın tastap, Üşbökenbai degen jerge baryp panalaidy. Demek, şaiqaspai jatyp-aq batyrdyŋ aibarynan qatty qoryqqan Aqtaş hannyŋ halı müşkıl.
Jarlysy men jaqybai,
Er Şoraǧa eredı.
Aqtaştyŋ jerıne,
Şūbyryp jetıp keledı.
Tıgulı tūrǧan üiler bar,
Jaiylyp jatqan qoilar bar.
Eşkımnıŋ malmen ısı joq,
Işınde jalǧyz kısı joq.
Oljaǧa batyp aş-aryq,
İe boldy düniege.
Osylaişa, qalyŋ noǧaily mol paidaǧa keneledı. Osydan soŋ Şorany Qūlynşaq degen dosy ızdep kelıp, Aqtaşty odan ärı quu turaly ūsynys aitady. Ekı myŋ kısısı bar äskermen şyqqan Aqtaşqa qarsy noǧaidyŋ ekı jıgıtı lap qoiady.
Aq süŋgını qolǧa alyp,
Kelgen erler qozǧalyp.
Üstınde bar-dy erlerdıŋ,
Işınen kigen sauyty,
Qalmaqtan artyq zauyty.
Sonda soǧys salady,
Jūlqysyp erler qalady.
Künnıŋ közı körınbei,
Jerdıŋ jüzı şaŋ boldy.
Bır kün, bır tün soǧysta,
Qalmaqtyŋ bır myŋy öledı.
Ūşqan qūstai jüirık Taspakerımen Şora aldyndaǧy qalmaqty būtadaiyn körmei, japyra beredı. Qūlynşaq ekeuı dūşpandy ekı jaqtan qysyp, oirandap, qandaryn sudai tögedı. Qalmaqty jeŋıp, Aşybas şattyŋ boiymen Şora elıne kelse, äkesı qartaiypty. Atqa mınetın jaǧdaiy qalmapty. Anasy ūlyna kelın äkelu kerektıgın qūlaqqaǧys etedı. Söitse, Qazan qalasynyŋ hany Ädılşenıŋ qyzy Hanjannan hat kelgen eken.
Kelem degen er edı,
Aqsüiek tuǧan töre edı.
Özı qolai körmese,
Habar bersın özıme, – dep joldanǧan sälemnen-aq Şoranyŋ beinesı somdala tüsedı. Bır aptadai tynyqqan soŋ būrynnan söz bailasqan ǧaşyǧyna baruǧa batyr qamdanady. Būl joly da Şoraǧa serık bo­lyp Qūlynşaq ılesedı. Qaşannan kütıp jürgen Ädılşe han batyrlardy jaqsylap qarsy alady. At şaptyryp, altyn qabaq attyryp, on kündei oiyn-sauyq ūiymdastyrady.
Artyq tuǧan Er Şora,
Ataŋ Närık han edı.
Mynau tūrǧan Qazan da,
Ataŋ tuǧan qala edı.
Bereiın mıngen atymdy,
Basyma kigen täjımdı,
Ataŋnyŋ ūstap tūrsaişy,
Mynau qazyna mūrasyn.
Bereiın mūra men, – dedı,
İe bol, balam, sen, – dedı.
Alaida qaiyn atasy Ädılşenıŋ bergen qyryq tüie bailyǧynan jäne ūsynǧan bilıgınen de Şora bas tartady. Sän-saltanaty jarasyp tızılgen keruenmen attanǧan Hanjandy alyp Şora öz elınde ūlan-asyr toi jasaidy. Ata-anasynyŋ qasynda segız kündei demalyp, aunap-qunap jürgenınde taǧy da Qūlynşaqtan: «Köközennıŋ boiyna qalmaqtar kelıp qaldy», – degen habar jetedı. Köldeneŋ jatqan Qaratau men sol jerge taiau Maŋǧyr taularynyŋ qasyna jinalǧan qalyŋ toppen şaiqasuǧa Şora belın şart buady.
Jinaldyŋ, qalmaq, sen dedı,
Men bır noǧai degen el dedı.
Mekenımdı sūrasaŋ,
Üşqiian degen jer dedı.
Qaumalap tūrsaŋ sen zaŋǧar,
Jasqanbaimyn men dedı.
Şoranyŋ batyl sözderınen qalmaqtyŋ hany Mūsahannyŋ özı seskenedı. Sonysyn bıldırmeuge jäne kıdırtuge tyrysyp, «Baldyrǧandai jas jıgıt, sen, sonda qai noǧaisyŋ?» – dep qarsy saual tastaidy.
Noǧailynyŋ ışınde,
Asylym artyq arǧynmyn.
Bergı atamdy sūrasaŋ,
Kök narly tanamyn.
Izdegenım sūrasaŋ,
Qalmaqtyŋ baitaq elı edı.
Jerın alyp qalmaqtyŋ,
Noǧaiǧa qonys etem dep,
Men sol noǧaidyŋ erı edım,
Şora degen men edım.
Söitedı de, aqyryp ūran şaqyryp, ekı myŋ kısı qalmaqqa qarsy tūra ūmtylady. Tıpten en maidanda qalmaqtan şyqqan köp äskermen şaiqasqan kezde batyrlarǧa olardyŋ tūlparlary Taspaker men Qatuker de köp kömegın tigızedı. Jylqylardyŋ şa­bysynyŋ özı topyraqty suyryp, ainala şaŋ­datyp, jaudy adastyrady. Jiyrma kün­dei jaumen aiausyz soǧysyp, nätijesınde jeŋıske ie bolǧan ekı batyr biık taudyŋ basyna şyǧyp, demalmaqşy bolady.
– Menıŋ aruaǧym bar. Künşyǧystan saǧan bır aidahar jylan kelıp senı jūtam der, sonda qolyŋdy sermeme, qolyŋa qaru alma, eger qaru jūmsap, qolyŋdy sermeseŋ, onda menı körmeisıŋ, – dep sol jerde dosyna Şora syryn aşady da, özı jatyp qalady. Sol uaqytta künşyǧystan bır aidahar jylan ysqyryp qoia beredı. Jylan Qūlynşaqtyŋ qasyna kelıp auzyn aşyp jūtuǧa ainalady. Sonda Qūlynşaq belındegı almasty suyryp alyp, jylandy şabaiyn degende, jylan joq bolyp ketedı. Endı artyna ainalyp qarasa, Şora da joq, sonda jer oiylyp, Şorany jer jūtyp ketken eken. Üstıne mıner adam joq ekenın sezdırıp, tūlpar da ışın tartyp, jürmei tūryp alady.
Beldı buǧan kökberen,
Er qasynda ılulı.
Qoramsa salǧan kök jebe,
Qanjyǧaǧa bailanyp,
Jylandy taudyŋ basynda,
Şora batyr qalypty.
Jylaǧanmen paida joq,
Qūdaiǧa qylar aila joq.
Jerge tüsıp ketkesın,
Şyǧaryp alar şara joq.

Elın syrtqy jaulardan qorǧaǧan, bostandyq üşın janyn aiamaǧan batyrdy elı qatty joqtaidy. Köz jasyn tögıp Qūlynşaq qatty qaiǧyrady. Hanjan sūlu bolsa, batyrdyŋ qoramsaq pen qylyşyn sandyqqa salyp saqtaidy.
Batyryn ölımge qimaǧan, būl tek Täŋır­dıŋ būiryǧy dep moiyndaǧan halyqtyŋ sol kezeŋdegı tüsınıgın sol küiı qabyldamasqa bızdıŋ de amalymyz joq. «Azattyq jolynda, jaudy basyndyrmau maqsatynda dūş­pandarymen aianbai küresetın erlerımız el aman tūrǧanda qai däuırde de bola beredı» degen ūǧym ǧana sanaǧa sıŋıp, mäŋgı saltanat qūra bererı haq.