Qazaqstandaǧy sopylyq baǧyttaǧy türık jamaǧattarynyŋ damu äleuetı olarǧa tiıstı deŋgeide nazar audaru qajettıgı pısıp-jetılgenın aiǧaqtaidy.
Nūrşylar – bügıngı taŋda Türkiiada eŋ köp taralǧan jamaǧattardyŋ bırı. Dıni ūstanymdary sopylyq baǧyttaǧy islamǧa negızdelgen. Nūrşylar jamaǧaty özderın saiasattan alşaq dep tanytady. Olar öz maqsattaryn osy zamanda «tek imandy saqtau» dep tüsındıredı. Degenmen būl jamaǧat bır ǧana tūlǧanyŋ (S.Nūrsi) şyǧarmaşylyq eŋbekterın därıptep, onyŋ közqarastary men ideialaryn nasihattau arqyly öz senuşılerın kıtaptarmen aqparattyq tūrǧydan oqşaulaidy.
Qazaqstandaǧy nūrşylar tobynyŋ basym köpşılıgın jastar qūraidy. Aǧym müşelerı bolyp tabylatyn jastar qazırgı zamanǧy jaŋa aqparattar aǧymynan, zamanaui qūndylyqtardy sıŋıruden, zaiyrlylyq qaǧidattardy meŋgeruden şettetıledı. Būl öz kezegınde jamaǧat ideologiiasyn ūstanǧan jastardyŋ ziiatkerlık damuyna ärı Qazaqstandaǧy mūsylman azamattardyŋ ışkı bırlıgıne kerı äser etedı.
F.Gülen bastaǧan qoǧamdyq qozǧalys älemde jüz myŋdaǧan adamdy bırıktırıp otyr. Onyŋ qūrylymyna köptegen qorlar, kompaniialar, bılım beru oryndary, biznes korporasiialar, baspa üilerı kıredı. Almaty qalasyndaǧy Qazaq-Türık bılım beru qory (KATEV) osy jamaǧatqa tiesılı. Būl qor qazaq-türık liseilerın qarjylandyrady. Süleimen Demirel atyndaǧy universitet te osy aǧymnyŋ oqu orny bolyp tabylady.
Lisei oqytuşylary özderınıŋ dındarlyǧyn jasyryp ūstaidy. Iаǧni, bılım beru oryndarynda dıni bılım beru jūmystary jasyryn jürgızıledı. Sondai-aq qozǧalys dıni ūiym retınde eşbır elde tırkelmegendıkten olardyŋ qyzmetın memleket tarapynan tūraqty baqylauǧa alu özındık qiyndyqtar tudyrady.
Qazırgı taŋda Gülen qozǧalysy Türkiianyŋ özınde memlekettı basqaru tetıkterın qolǧa alǧan asa ülken saiasi-ekonomikalyq küşke ainaldy. Ūlttyq qauıpsızdıktı saqtau maqsatynda būl faktordyŋ tiıstı memlekettık organdar tarapynan eskerıluı maŋyzdy.
Sonymen qatar qadaǧalau şaralary ıske asyru arqyly el aumaǧyndaǧy qazaq-türık liseilerınıŋ saiasilanǧan dıni ideologiiany nasihattauşy ortalyqtarǧa ainalu mümkındıgınıŋ aldyn alu qajet.
«Yqylasşylar» jamaǧatynyŋ auditoriiasy ziialy qauymǧa, biznes ökılderıne baǧyttalǧan. Būl jamaǧat jetekşılerınıŋ özderınde jetkılıktı deŋgeide dıni bılım bolmaǧandyqtan Qazaqstan azamattaryna qandai da bır küştı ideologiialyq tūrǧydan yqpal etu mümkındıgı az. Qazırgı kezde būl jamaǧattyŋ Türkiianyŋ özınde äreket etu belsendılıgı tömendegen.
Degenmen, «yqylasşylar» jamaǧatynyŋ dıni közqarastary Qazaqstan mūsylmandarynyŋ tūtastyǧyna qauıp töŋdıredı. Öitkenı olardyŋ ruhani dünietanymy men saiasi közqarastary elımızdegı mūsylman halyqtary ūstanǧan dästürlı dıni közqarastardan erekşelenedı. Ūiym şetelden basqarylady, şeteldık qorlar tarapynan qarjylandyrylady, sondai-aq şeteldık emmisarlardan dıni därıster alady. Osyǧan orai būl ūiymnyŋ qyzmetın baqylauǧa aludyŋ da özındık maŋyzy bar.
Süleimenşıler jamaǧatynyŋ ökılderı Qazaqstanǧa 1995 jyldan bastap ene bastady. Olardyŋ pansionattary qaiyrymdylyq qorlar negızınde 1997 jyldan bastap Ädılet ministrlıgınde resmi tırkeudan ötken. Qazırgı taŋda süleimenşılerdıŋ Qazaqstan aumaǧyndaǧy 46 qaiyrymdylyq mekemesı «Alşaŋ Jıbek Joly» qaiyrymdylyq mekemeler qauymdastyǧyna bırıkken. QMDB men atalmyş qauymdastyq arasynda 2014 jyly 14 nauryzda yntymaqtastyq jönındegı memorandumǧa qol qoiyldy.
Degenmen Qazaqstan öŋırlerındegı dıni ahualdy zerdeleu jūmystary barysynda atalmyş memorandum şarttary barlyq oblystarda tolyǧymen oryndala bermeitını anyqtaldy. Jekelegen öŋırlerde ıs jüzınde qauymdastyq ökılderınıŋ QMDB-nyŋ jergılıktı mamandarymen sanaspaityny, jamaǧatşyldyq-jıkşıldık tūrǧylaryn belgılı bır därejede jüzege asyryp otyrǧany baiqalady.
Degenmen özındık ideologiiaǧa negızdelgen būl mekemeler qyzmetınde jamaǧatşyldyq psihologiia qalyptastyratyn jıkşıldık közqarastardyŋ bar ekenın joqqa şyǧaruǧa bolmaidy. Sondyqtan süleimenşıler pansionattary qyzmetın qadaǧalau jūmystary ary qarai jetıldıru jäne QR zaŋnamalaryn tolyqqandy oryndaudy qamtamasyz etu airyqşa maŋyzdy bolyp tabylady.
«Mänzıl» jamaǧaty türkılık naqşbandiia tariqatynyŋ tarmaǧy bolyp tabylady. Jamaǧattyŋ «Samarqand Toby» degen ataumen bırneşe media salalary jūmys jasaidy. Olardyŋ qataryna kıtap baspasy, telearnalar, radiostansiialar, jurnaldar, aqparattyq agenttıkter kıredı.
Romantikalyq-batyrlyq ideialarǧa negızdelgen būl ūiymnyŋ ideologiiasy jastarǧa öz äserın tigızıp, olardy ädıldık jolynda qūrban boluǧa daiyndaidy.
Qazaqstan aumaǧyna jamaǧattyŋ eŋ jaqyn ştaby Qyrǧyzstanda ornalasqan. Qyrǧystanda jamaǧat ökılderı özderınıŋ meşıtterınde, qoǧamdyq ūiymdarynda belsendı jūmys jürgızedı. Qazaqstanda būl jamaǧattyŋ jekelegen ökılderı Astana, Almaty, Şymkent jäne Türkıstan qalalarynda kezdesedı. Sondyqtan jamaǧattyŋ Qazaqstan aumaǧynda öz ideialaryn taratu mümkındıgı bar ekendıgı qadaǧalau nazaryna alynuy qajettıgın negızdeidı.
«Topbaşşylar» atymen belgılı bolǧan «Mahmud Hudai vakvy» jamaǧaty qaiyrymdylyq qorlar arqyly Qazaqstan Respublikasyndaǧy dıni bılım beretın mekemelerge (medreseler, dıni sauat aşu kurstary, İmamdar instituty) demeuşılık körsetu, qaiyrymdylyq şaralaryn ūiymdastyrumen ainalysady. Öz qyzmetterın jalǧastyru maqsatynda barynşa beibıtşıl, ymyraşyl joldy taŋdaidy. Oǧan bügınde olardyŋ QMDB-men yntymaqtastyq negızınde bırlese jūmys jasauy mysal bola alady.
Degenmen, jamaǧat Qazaqstanda demeuşılık jasaumen qatar dıni bılım beru mekemelerınde öz ökılderın därısker ūstaz retınde jıberıp, jamaǧatpen müddeles azamattardyŋ sanyn arttyrudy maqsat etedı. Osyǧan orai jamaǧattyŋ dıni ūstazdardy syrttan kırgızuın şektep, tek demeuşılık jūmystarmen ainalysuǧa mümkındık bergen jön.
«İsmail-aga» jamaǧaty nemese «Mahmudşylar» degen ataumen belgılı dıni aǧymnyŋ qataŋ ūstanymdary qoǧamda jiı synǧa ūşyrap, öz ılımderınıŋ keŋınen taraluyna kedergı bolyp otyr. Öitkenı jamaǧat jaŋadan qosylǧan adamdarǧa köptegen talaptardy qoiu arqyly olardy özderınen alşaqtatyp aluda. Sondyqtan jamaǧattyŋ zaiyrly qoǧamdaǧy ömırge beiımdılıgı tömen.
Öz dıni qaǧidattaryn barynşa qataŋ ūstanyp, kösemderınıŋ pätualary men ükımderın būljytpai oryndaityn jamaǧat ökılderı älemnıŋ är tükpırınde bır-bırımen bailanys ornatyp, jüielı jūmys jasaidy. Qazaqstan aumaǧynda älı keŋınen tarap küş alyp ülgermegenımen jamaǧat müşelerı Almaty jäne Soltüstık Qazaqstan oblystarynda kezdesedı.
Atalǧandardan tys Qazaqstan aumaǧynda islam baǧytyna negızdelgenımen ärtürlı maqsattarǧa qyzmet etetın basqa da bırqatar aǧymdardyŋ qyzmetı nemese yqpaly baiqaluda.
«Tabliǧi jamaǧat» ūiymynyŋ dıni ūstanymdary qoǧamnyŋ dıni közqarastar tūrǧysynan jıkteluıne özındık äser etedı. Onyŋ müşelerı men ızbasarlarynyŋ konstitusiialyq qūqyqtar men mındetterdı eskermeuı «Tabliǧi jamaǧattyŋ» destruktivtı sipatqa ie ekendıgın körsetedı.
Ūiym müşelerınıŋ dıni sauattylyǧynyŋ tömendıgınen olardyŋ būrys baǧyttaǧy radikaldy-ekstremistık aǧymdardyŋ qataryna qosylu qaupı arta tüspek. Ūiym ūstanymdarynda elımızdıŋ tarihi jäne mädeni ömırınde qalyptasqan dästürlı bolyp tabylatyn hanafi baǧytyndaǧy islamnyŋ qaǧidalaryna qaişy tūstar da kezdesedı.
Atalǧan dıni ūiymnyŋ Qazaqstan aumaǧyndaǧy qyzmetıne tyiym salynǧandyǧyna qaramastan ūiym müşelerı nasihatynyŋ el aumaǧynda jalǧasyn tauyp otyrǧandyǧy olardyŋ ıs-äreketınıŋ zardaptary jönındegı aqparattyq tüsındıru jūmystaryn jalǧastyru älı de özektı ekenın aiǧaqtaidy.
«Hizb-ut-Tahrir» ūiymynyŋ ūstanǧan baǧyty men maqsaty älem jūrtşylyǧyn alaŋdatyp, dınder arasynda ırıtkı saludy közdeitındıkten Taiau Şyǧystaǧy memleketter, sondai-aq, İordaniia, Päkıstan, Resei, Germaniia, Özbekstan, Täjıkstan, Qyrǧyzstan jäne t.b. elder atalmyş ūiymnyŋ öz elderı aumaǧynda qyzmet etuıne resmi türde tyiym saldy. Ūiym jūmysyna Qazaqstan aumaǧynda da sot şeşımımen tyiym salynǧany belgılı.
Atalmyş ūiymnyŋ ideologiiasy men ıs-äreketterı zaiyrly memlekettıŋ konstitusiialyq qūrylymyn būzuǧa, zaiyrly äleumettık-qoǧamdyq instituttardy joiuǧa baǧyttalǧan. Atalmyş ūiym jaqtastarynyŋ el aumaǧynda älı de kezdesetının eskere otyryp, atalmyş ūiymǧa tän ideologiiany nasihattauşy aqparattar legıne tosqauyldy küşeitken jön. Sondai-aq tūrǧyn halyq arasynda aqparattyq-tüsındıru jūmystaryn jüielı türde jüzege asyrudy jalǧastyru maŋyzdy.
«Mūsylman bauyrlar» qozǧalysynyŋ basty maqsaty – şariǧatqa negızdelgen islam memleketın qūru ekenı belgılı. Ūiym qyzmetıne 2005 jyldan bastap elımızde tyiym salynǧany belgılı.
«Mūsylman bauyrlar» ūiymy Qazaqstanda äreket etpegenımen, būl ūiymnyŋ közqarastary köptegen ekstremistık dep tanylǧan ūiymdardyŋ paida boluyna sebep bolǧandyǧyn eskeru qajet. Sonymen qatar atalmyş ūiymnyŋ dıni-saiasi közqarastary Egipet jäne Livan elderınen bılım alyp kelgen qazaqstandyq jastar arasynda taralu qaupı bar. Sondyqtan «Mūsylman bauyrlar» ūiymynyŋ ideologiialyq yqpalyn aldyn alu maqsatynda ǧalamtor resurstarynda jäne tūrǧyn halyq arasynda aqparattyq-tüsındıru jūmystary tūraqty türde jürgızılgenı jön.
Naqşbandiia sopylary jäne Qūrbanälı jamaǧaty Qazaqstan aumaǧynda belsendı äreket etetın qozǧalys bolyp tabylady. 2009 jyly tariqat jetekşısı qoqandyq İbrahim hazıret dünieden ötıp, ūstazdyq qyzmet qazaqstandyq Nasriddin Abduvoitovke öttı. Osy kezeŋde Qūrbanälı Ahmed öz jamaǧatymen Nasriddin basqarǧan jamaǧattan bölınıp şyqty.
Qazırgı uaqytta Qazaqstannyŋ oŋtüstık jäne batys öŋırlerınde Qūrbanälı Ahmed jamaǧatynyŋ keŋınen taralu ürdısı baiqalady. Degenmen öŋırlık dıni ahualdy zerdeleu jūmystary barysynda qazırgı qoǧamda Qūrbanälı Ahmed tūlǧasy men jamaǧatyna qatysty bırtektı pıkır qalyptaspaǧandyǧy aŋǧaryldy. Jamaǧat müşelerı meşıt jamaǧatynyŋ arasynda dıni negızdegı pıkır qaişylyqtaryn tudyruda. Sonymen qatar
Qazaqstan Respublikasynyŋ aumaǧynda tiym salynǧan "Taliban", " Özbekstan İslam qozǧalysy " , Täjıkstandaǧy " İslam " partiiasy, " Hizbut -Tahrir", " Mūsylman bauyrlary" t.b ekstremistık toptardyŋ barlyǧy sopylyq dıni-saiasi ideologiiasynan bastau alatynyn eskertemız.
Sol üşın joǧaryda atalǧan sopylyq tariqattardyŋ keibır qaişylyqty ıs-äreketterı Qazaqstandaǧy destruktivtı sopylyq jamaǧattar qyzmetın qadaǧalaudy küşeitu qajettıgın negızdeidı.
Osman nuri Topbaş
Mahmud Usta Osmanogly
Suleiman Hilmi Tunahan
Muhammed Raşid Erol
Muhammed Iýsuf Kandehlavi
Takiudin Nabahani
Hasan al Banna
Mulla Omar
Osman nuri Topbaş
Mahmud Usta Osmanogly
Suleiman Hilmi Tunahan
Muhammed Raşid Erol
Muhammed Iýsuf Kandehlavi
Takiudin Nabahani
Hasan al Banna
Mulla Omar
Tūrarbek Qūsaiynov
"Demos " QB töraǧasy
