Qytaidan "şekarany kesıp ötıp", Qazaqstanda ekı aiǧa qamalǧan Şyŋjaŋ qazaqtary Qaster Mūsahanūly men Mūrager Älımūlyna "pana ızdeuşı tūlǧa" kuälıgı beru turaly şeşım qabyldanǧan. Būl turaly olardyŋ advokaty Bauyrjan Azanov habarlady. Bır top belsendı Qazaqstan basşylyǧynan şyŋjaŋdyq ekı qazaqqa bosqyn märtebesın berudı sūraidy.
"PANA IZDEUŞI TŪLǦALAR"
Advokat Bauyrjan Azanovtyŋ Azattyqqa aituynşa, Qytaida tuyp-ösken etnikalyq qazaqtar Qaster Mūsahanūly men Mūrager Älımūlyna "pana ızdeuşı tūlǧa" märtebesın beru turaly şeşımdı Şyǧys Qazaqstan oblystyq köşı-qon polisiiasy basqarmasy qabyldaǧan. Azanovtyŋ sözınşe, qytailyq ekı azamatqa kuälık taiau künderı berıluı tiıs.
Şyǧys Qazaqstan oblystyq köşı-qon polisiiasy basqarmasynan būl turaly aqparat alu mümkın bolmady.
30 jastaǧy Qaster Mūsahanūly men 25 jastaǧy Mūrager Älımūly qazannyŋ basynda Qytaidyŋ Şyŋjaŋ ölkesındegı Dörbıljıŋ aimaǧynan jolǧa şyǧyp, bırneşe künnen keiın Şyǧys Qazaqstan oblysynyŋ Zaisan, Şılıktı, Maŋyraq auyldarynyŋ tūsynan Qazaqstan aumaǧyna ötkenın, keiın jolai taksi jaldap, qazannyŋ 10-y künı Almatyǧa jetkenın aitqan.
Qazannyŋ 14-ı künı Almatydaǧy adam qūqyǧyn qorǧau biurosynda ötken baspasöz mäslihatynda Qaster Mūsahanūly Şyŋjaŋdaǧy "saiasi tärbieleu lagerınde qamauda otyrǧanyn", al Mūrager Älımūly Qytaida "qysym körgenın" mälımdegen. Olar Qazaqstan bilıgınen bosqyn märtebesın sūrap, Qytaida qalǧan tuystaryna araşa sūraǧan bolatyn.
- Qazaqstan bilıgı ar jaqta qalǧan ata-anamyzǧa, otbasymyzǧa araşa bolsa deimız. Ata-anamyzǧa qysym bola ma dep qorqamyz, - dep mälımdedı Qaster Mūsahanūly.
Şyŋjaŋ qazaqtary "amaly qalmaǧan soŋ zaŋdy būzyp, şekara keskenderın" aitqan.
Baspasöz mäslihatynan keiın ekeuın Qazaqstan ūlttyq qauıpsızdık komitetı (ŪQK) şekara qyzmetınıŋ ökılderı alyp ketıp, kelesı künı tergeu amaldary üşın Şyǧys Qazaqstan oblysyna jetkızgen.
Būǧan deiın ŪQK Qaster Mūsahanūly jylqy ūrlyǧyna bailanysty qylmystyq jauapkerşılıkten qaşyp, 2006 jyly mausymnyŋ 21-ı künı qazaq-qytai şekarasyn būzǧan dep habarlady. "Sol kezde ol Qytaiǧa qaitarylǧan" dep mälımdedı şekara qyzmetınıŋ baspasöz qyzmetı.
PREZİDENT TOQAEVQA HAT
Mūrager Älımūly men Qaster Mūsahanūlynyŋ taǧdyryna alaŋdaǧan bır top belsendı qazannyŋ 29-y künı Nūr-Sūltanda arnaiy baspasöz jiynyn ötkızdı. Olar Qazaqstan prezidentı Qasym-Jomart Toqaevqa, Ūlttyq qauıpsızdık komitetınıŋ töraǧasy Kärım Mäsımov pen Bas prokuror Ǧizat Nūrdäuletovten qazır qamauda otyrǧan Älımūly men Mūsahanūlyna bosqyn märtebesın berudı sūrap hat joldaityndaryn mälımdedı.
Qytai şekarasyn kesıp ötken Qaster Mūsahanūly men Mūrager Älımūly turaly baspasöz jiynyna qatysuşylar. Nūr-Sūltan, 29 qazan 2019 jyl.
"Ūlt bırlıgı" qoǧamdyq qorynyŋ töraǧasy Bauyrjan Şaqarbekūly şyŋjaŋdyq ekı qazaqtyŋ bosqyn märtebesın aluyna "negız bar" dep sanaidy. Şaqarbekūly Qazaqstannyŋ bosqyndar märtebesı jönındegı 1951 jyly qabyldanǧan halyqaralyq kelısım-şartqa 1998 jyly qosylǧanyn aitady.
- Sol zaŋda dıni senımıne, saiasi közqarasyna, ūlttyq erekşelıgıne bola tūrǧylyqty jerınde qysym körgen adam öz mekenınen basqa elge barsa, bosqyn retınde qaralady delıngen. Ekeuı (Mūsahanūly men Älımūlyn aitady – red.) Qytaidyŋ Şyŋjaŋ jūrtyna körsetken qysymyna şydamai qaşyp kelgen. Sondyqtan bız bosqyn märtebesın beru turaly zaŋdy eskere otyryp, osy ekı azamat Qazaqstan aumaǧynda qalsa jäne Qytaiǧa qaitpasa dep hat jazyp otyrmyz, - dedı qor töraǧasy.
Bırneşe belsendı qol qoiǧan hatta "būl ıske küllı qazaq jūrty alaŋdap otyr. Is tragediiamen aiaqtalsa, būdan halyq köŋılı de qaiau tartary belgılı. Sondyqtan ıstıŋ oŋ şeşıluıne yqpal etuıŋızdı sūraimyz" dep jazylǧan.
Qytaidan Qazaqstanǧa zaŋsyz ötken Mūrager Älımūlynyŋ tuysy Nūrgül Älımqyzy. Nūr-Sūltan, 29 qazan 2019 jyl.
Nūr-Sūltandaǧy baspasöz mäslihatyna Mūrager Älımūlynyŋ äpkesı Nūrgül Älımqyzy da qatysty. Ol ınısınıŋ Qytaida "qatty qysym körgenın" aitady.
- Mūragerdıŋ ekı ret türmege otyryp şyqqanyn bılemın. Bauyrym - üidıŋ kenjesı, jalǧyz ūl. Äke-şeşesın, äielı men bes jasar qyzyn tastap, tyǧyryqqa tırelgen soŋ osy jaqqa kömek sūrap kelıp otyr. Qatty qinalǧan. Qaşyp ketuge mäjbür bolǧan. Bauyryma azamattyq berıp, bosatsa degen tılegım bar, - dedı ol.
ŞYŊJAŊDAǦY QAZAQTAR
Almaty oblysynyŋ köşı-qon polisiiasy "pana ızdeuşı tūlǧa" kuälıgın būǧan deiın, 2018 jyldyŋ tamyzynda qazaq-qytai şekarasynan zaŋsyz öttı dep aiyptalǧan Qytaidyŋ Şyŋjaŋ aimaǧynan kelgen etnikalyq qazaq Sairagül Sauytbaiǧa bergen.
Sairagül Sauytbaidyŋ üstınen qozǧalǧan ıs boiynşa sot prosesı oǧan "pana ızdeuşı tūlǧa" kuälıgı berılgennen keiın de toqtamaǧan. Almaty oblystyq köşı-qon polisiiasy Sairagül Sauytbaiǧa bergen "pana ızdeuşı tūlǧa" märtebesınıŋ merzımın bırneşe ret ūzartqan. Sot Sauytbaidy alty aiǧa bas bostandyǧynan aiyruǧa ükım etıp, bıraq jazasyn "jeŋıldetetın erekşe jaǧdaiyna" bailanysty şartty jazaǧa almastyrǧan. Qazaqstannan bosqyn märtebesın ala almaǧan Sairagül Sauytbai biyl mausymda Şvesiiadan pana tapqan.
2017 jylǧy köktemnen bastap Qytaidyŋ Şyŋjaŋ aimaǧynda etnikalyq azşylyqtarǧa, sonyŋ ışınde qazaqtarǧa da qysym körsetılıp, el ışınde "saiasi lager" atalyp ketken jappai qamau oryndary paida bolǧany turaly habarlar tarai bastaǧan.
2018 jyly Bırıkken ūlttar ūiymy Şyŋjaŋda millionǧa juyq etnikalyq ūiǧyr men özge de türkıtıldı ūlt ökılderın Qytaidyŋ soltüstık-batysyndaǧy "saiasi tärbie lagerlerınde" ūstap otyrǧany turaly mälımdegen. Bastapqyda mūndai aqparatty terıstegen Pekin keiın ony "ekstremizmge qarsy şara" dep tüsındırgen jäne saiasi lagerlerdı "tıl üirenıp, käsıpke baulityn" ortalyqtar dep ataǧan.
Batys basylymdary Qytai qazaqtarynyŋ qūqyqtary üşın küresıp jatqandardyŋ belsendılıgıne qaramastan, Nūr-Sūltannyŋ soŋǧy kezderı Pekinmen jaqsy qarym-qatynas ornatuǧa küş salyp otyrǧanyn jazady.
"Azattyq" radiosy
Foto avtorlary Manas Qaiyrtaiūly, Äsem Mūhitova
