Qazaqstanda kesteden kartına jasaıtyn sheberler men zertteýshiler bul ónerdiń jańa kásibı deńgeıge kóterilgenin aıtady. Maqala avtory sırek óner ıelerimen jáne olardyń tutynýshylarymen tanysyp qaıtty.
Oıý-órnek, keste dese, oıymyzǵa eń birinshi oralatyny – túskıiz. Biraq qazirgi zamanaýı ıntererde túskıizdiń ornyn basqa da beıneleý óneriniń týyndylary basyp jatyr. Alaıda bul oıý-órnektiń kónerip, kesteleý óneriniń artta qalǵanyn bildirmese kerek. Zeınelhan Muhamedjanulynyń qazaq halqynyń dástúrli kesteleý ónerimen aınalysqanyna 30 jyldan astam ýaqyt bolǵan. Ol er adam úshin biz ustap keste úırenýdiń ońaı bolmaǵanyn aıtady.
KESTEDEN KARTINA JASAÝ
– Joǵary oqý ornynda oqyp júrgenimde qany qyzý jas ustazdarym boldy. Olar beıneleý ónerine kelgen adam ulttyq qundylyqty zaman talabyna saı etip óz qoltańbasyn qaldyrý kerektigin qulaǵymyzǵa quıyp oqytty. Sol kezden únemi izdeniste júretinmin. Bir kesh kelinshegimniń keste tigip otyrǵanyn kórip, bir oı sanama sap etti. Nege kesteni kartınaǵa aınaldyrmasqa! Qyl qalamdy qarmaq biz, maıly boıaýdy túrli tústi jip almastyrdy. Biraq kesteni úırený ońaı bolmady. Qolymnyń ıkemi kelmeı biraz qınady, – deıdi ol.
Bir qarysqa jetpeıtin qarmaq bizben kestelegende, qazirgi zaman talaptaryna saı beıneleý óneriniń qaı túrimen de ıyq tiresip teń turatyndaı týyndy jasaýǵa bolatynyn moıyndattym. Zeınelhan Muhamedjanulynyń birqatar eńbekteri AQSh, Germanııa, Ońtústik Koreıa, Reseı men Mońǵolııa elderiniń jeke kollekııalarynda saqtalǵan. Onyń sózinshe, dúnıe júzine taralyp kele jatqan kesteni óner retinde tanystyrý ońaı bolmaǵan.Kóneden kele jatqan dástúrli ónerdi qazirgi zamanǵy kásibı deńgeıge shyǵarýdy arman etken sýretshi kesteniń áli de ashylmaǵan múmkindikteri kóp dep esepteıdi.
«KESTELEÝ ÓNERI TÓZIMDI TALAP ETEDI»
Al «Daryn» memlekettik jastar syılyǵynyń ıegeri, sýretshi Gúlnazym Ómirzaqqyzy Astana qalasyndaǵy Menedjment jáne bıznes kolledjiniń dızaın fakýltetinde biz keste ónerinen sabaq beredi.
Sýretshi Gúlnazym Ómirzaqqyzy óz sheberhanasynda.
– Jumystaryma qarap stýdentterim qatty qyzyǵady. Úırenýge talpynady. Biraq ary qaraı alyp ketýge kóp jastarymyzdyń shydamdylyǵy jetpeı jatady. Bul talanttyń syrtynda tózimdi qatty qajet etetin óner ǵoı. Biraq talantty da tózimdi, respýblıkalyq deńgeıde ótetin baıqaýlarda gran-prı alyp, jeńispen oralatyn stýdentterim de bar. Olardy maqtan tutamyn, – deıdi ol.Biz kesteni anasynan úırengen Gúlnazym Ómirzaqqyzy «ulttyq brend jat eldiń qolynda kete me» dep qaýiptenedi.– Ulttyq brend bolatyndaı qundylyqtarymyz basqa elderdiń enshisinde ketip jatqanyn kórip júrmiz. Endi kesteden aıyrylyp qalmaıyq dep barymdy salyp jumys jasaımyn. Ony zaman talabyna qaraı abstrakııa men oıý-órnekti ushtastyryp kartına etip kesteleımin. Keste óneri men úshin teńdesi joq keremet óner. Sondyqtan da qolym qalt etse ishki dúnıemdi kestege túsirýge tyrysamyn, — deıdi ol.OTBASYLYQ JOBABelgili ónertanýshylar «qazaq beıneleý óneriniń jańa aǵymyn qalyptastyrýshy» dep baǵalaǵan sýretshi Ómirzaq Rystanuly «dástúrli óner – jahandaný zamanynda ulttyq erekshelikti saqtap qalýdyń kepili» dep oılaıdy.– «Ata-babamyzdan qalǵan ónerdi qazirgi zamanǵa laıyqtap, qazaq beıneleý óneriniń jańa aǵymyn qalyptastyrý kerek» degen oıǵa keldim. Sondyqtan óz ónerimde qazaq oıý-órnekterin paıdalandym. Órnekterdi qaz qalpynda emes olardy klassıkalyq-realıstik ónerdiń salasyna kirgizip týyndylar jasadym.
Qylqalam sheberi Ómirzaq Rystanuly.
Ózim keste tige almaımyn ǵoı. Sondyqtan sýretin salyp berip, jubaıym kesteleı bastady. Buny ekeýimizdiń birikken shyǵarmamyz deýge de bolady. Al áıelim eki qyzyma úıretti. Osylaı otbasymyzben kestelep sýret salatyn boldyq, – deıdi ol. Ómirzaq Rystanuly keste ónerin meńgergen adamnyń azdyǵynan ónerdiń sharyqtap kete almaı turǵanyn aıtady.
– Ónerde árkimniń óz úni bolady. Óń tańdaýdaǵy stıl degen bar. Mysalǵa, bireýimiz jumsaq tústi unatsaq, ekinshimiz ashyq tústerdi jaqsy kóremiz. Syzý stıli, ony tigý stıli ár túrli. Bul ónermen aınalysatyn adam az bolǵandyqtan túrli stılmen kórine almaı jatyr. Sondyqtan da keste óneriniń damýy áli bıik deńgeıge kóterile qoıǵan joq. Memlekettiń qoldaýymen shákirt tárbıeleý isin qolǵa alatyn bolsaq, áli baǵyndyrar shyńymyz bıik, – deıdi sýretshi. Keste ónerine ózindik úlesin qosyp júrgen Rystanuly áýleti 10-ǵa jýyq jeke kórme uıymdastyrǵan. Sonymen birge otbasy kommerııalyq maqsatta halyqqa qol jetimdi baǵadaǵy sýretterdi jármeńkelerge shyǵaryp satyp turady.
«BEINELEÝ ÁN MEN BIDIŃ TASASYNDA QALDY»
Osy joldardyń avtory ónertanýshy jastardyń pikirin bilmek maqsatpen Qasteev atyndaǵy murajaıǵa barǵan edi. Dástúrli qol óneri kórkem óner deńgeıine kóterilýge talpynyp, shetelderge tanylyp jatsa da, qazaq jastarynyń ishinde bul ónerdi alǵash kórip turǵandar da kezdesti. Almaty ındýstrıaldyq kolledjiniń stýdenti Ertýǵan:– Kestemen salǵan sýretti alǵash kórip turmyn. Biz ben jipti osyndaı óner týyndysyna aınaldyrý degen múmkin emes sııaqty bop tańyrqap turmyn. Eger bul ónerdi memleket jaqsylap qoldasa, ulttyq brend bolaryna senimdimin, — deıdi.Al Aqmonshaq esimdi stýdent qyz qolóner jármeńkelerinen kestelengen sýretti kórgenin aıtady.– Qolóner jármeńkesinen osy kestelengen sýrettiń dápterdeı pishindegisin kórdim. Baǵasyn qyzyǵyp suraǵanymda 10-15 myń teńge aralyǵynda bolǵan. Al osyndaı úlken kólemdegi kásibı óner týyndysyn kórip turǵanym osy.
Ónertanýshy Gúlnár Jumanııazova.
Apa-ájelerimizdiń tigip júrgen túskıizdiń osyndaı ónerge aınalǵanyna qarap ań-tań bop turmyn, – dedi ol. Ónertanýshy Gúlnár Jumanııazova kestelengen sýret arqyly qazaq beıneleý óneriniń jańa aǵymy, jańa mektebi qalyptasty dep sanaıdy.
– Qazir negizi qazaq dástúrli qolóneriniń halyq ónerinen kórkem shyǵarmashylyq dárejege deıin kóteriletin ýaqyt jetti dep aıtsaq bolady. Sonyń ishinde kesteleý óneriniń ózindik jeke mektebi qalyptasty deýge tolyq negiz bar. Bizdiń Qasteev atyndaǵy murajaıǵa kelýshilerdiń ishinde «Kesteden kartına salǵan ba?» dep tań qalatyndar kóp bolady. Bul áli de bolsa keste ónerdiń nasıhatynyń azdyǵyn kórsetse kerek. Jalpy beıneleý óneri án-bı óneriniń tasasynda qalyp bara jatyr. Sondyqtan ónertanýshylar izdenýimiz kerek. Jas talanttar men jańa qalyptasyp jatqan mektepterdi kóre bilýimiz kerek, – dedi ónertanýshy.
