Eŋbegı köbıne-köp jūrt nazarynan tys qalatyn mamandyq ielerı bar. Tarih üşın qūndy jädıgerlerdı bastapqy qalpyna keltırumen, ony konservasiialaumen şūǧyldanady. Körnektı memleket qairatkerı Özbekälı Jänıbekovtıŋ kezınde Almatydaǧy «Qazrestavrasiia» mekemesın qūruǧa mūryndyq bolǧanynyŋ özı osy mamandyqtyŋ qanşalyqty maŋyzdy ekendıgın aŋǧartsa kerek. Bügınde Qazaqstan Respublikasynyŋ Ūlttyq muzeiınde eŋbek etetın Tūrsynkül Jailaubaeva osyndai sirek kezdesetın qadırlı ıspen şūǧyldanady.
– Restavrator boludyŋ qiyndyǧy da, qyzyǧy da köp. Būl jūmyspen ainalysu üşın köp närsenı bılu kerek, üirenu kerek. Mysaly, jai ǧana jünnıŋ qandai kiımde nemese būiymda qoldanylatynyn, kestenıŋ tür-tüsın, tıgıstıŋ neşe türın bılu kerek. Tarihtan habaryŋ bolu kerek. Etnografiiany bılmeseŋ taǧy bolmaidy. Bızde är rudyŋ bas kiımınıŋ, kimeşegınıŋ erekşelıkterı bar. Jasyna qarai, kelınşek pen qariialardyŋ kimeşekterı ärtürlı bolǧan. Sonyŋ bärın bılmeseŋ, zerttemeseŋ, ony qalai jasaisyŋ?! – deidı Tūrsynkül apai.
Onyŋ aituynşa, HH ǧasyrdan ärıde tūtynylǧan kiımderdıŋ materialyn qazırgı dünielermen salystyruǧa mülde kelmeidı. Restavrasiiaǧa qajettı tabiǧi zattardy tabu qiynnyŋ-qiyny. Mäselen, Tūrsynkül apai Qazybek bi babamyzdyŋ şapanyn qalpyna keltıru üşın qajettı zerlı jıptı ızdep Būqaraǧa deiın barypty. Tūrsynkül apai Qazybek bidıŋ şapanyna deiın de talai mūralarymyzdyŋ qaita tırıluıne atsalysqan. Esık qorǧanynan tabylǧan «Altyn adamnyŋ» rekonstruksiiasyn jasaǧan bırneşe mamannyŋ bırı. Abylai hannyŋ qamqa şapanynda da, Mūraq hannyŋ bas kiımınde de qolynyŋ taby qalǧan. «Pazyryq qyzynyŋ kiımı», «Altai kösemınıŋ kiımı» syndy bıraz jūmystary Qazaqstannyŋ ǧana emes, Fransiianyŋ, Reseidıŋ, Chehiianyŋ körmelerıne qoiylǧan.
Şapandy Qarqaraly öŋırınıŋ Edıge degen auylynan Qazybek bidıŋ ūrpaǧy Altyn degen azamat äkelıptı. Äbden tozyǧy jetken, şamamen 20 paiyzdai jerı ǧana bütın bolypty. Alǧaşqy fotosuretıne qarap, oǧan bız de köz jetkızdık. Al qazır muzei qoryndaǧy būl dünienıŋ baǧasy «60 million teŋge» dep körsetılgen. Iаǧni, öte qūndy dünie.
– Bızde restavratorlardy tanymaq tügılı, restavrasiia degen ūǧymnyŋ özın tüsınbeitınder bar. Keibıreuler menı «jamauşy» deidı. Jaraidy, jamauşy bolsam bolaiyn dep jūmysymdy ıstei beremın. «Altyn adam» da, Qazybek bidıŋ şapany da – bızdıŋ qūndy jädıgerımız. «Būl bızdıŋ da Vinchimız» dep közımızdıŋ qaraşyǧyndai saqtauymyz kerek, – deidı T.Jailaubaeva.
Arnūr ASQAROV,
«Egemen Qazaqstan»
