Eńbegi kóbine-kóp jurt nazarynan tys qalatyn mamandyq ıeleri bar. Tarıh úshin qundy jádigerlerdi bastapqy qalpyna keltirýmen, ony konservaııalaýmen shuǵyldanady. Kórnekti memleket qaıratkeri Ózbekáli Jánibekovtiń kezinde Almatydaǵy «Qazrestavraııa» mekemesin qurýǵa muryndyq bolǵanynyń ózi osy mamandyqtyń qanshalyqty mańyzdy ekendigin ańǵartsa kerek. Búginde Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq mýzeıinde eńbek etetin Tursynkúl Jaılaýbaeva osyndaı sırek kezdesetin qadirli ispen shuǵyldanady.
– Restavrator bolýdyń qıyndyǵy da, qyzyǵy da kóp. Bul jumyspen aınalysý úshin kóp nárseni bilý kerek, úırený kerek. Mysaly, jaı ǵana júnniń qandaı kıimde nemese buıymda qoldanylatynyn, kesteniń túr-túsin, tigistiń neshe túrin bilý kerek. Tarıhtan habaryń bolý kerek. Etnografııany bilmeseń taǵy bolmaıdy. Bizde ár rýdyń bas kıiminiń, kımesheginiń erekshelikteri bar. Jasyna qaraı, kelinshek pen qarııalardyń kımeshekteri ártúrli bolǵan. Sonyń bárin bilmeseń, zerttemeseń, ony qalaı jasaısyń?! – deıdi Tursynkúl apaı.
Onyń aıtýynsha, HH ǵasyrdan áride tutynylǵan kıimderdiń materıalyn qazirgi dúnıelermen salystyrýǵa múlde kelmeıdi. Restavraııaǵa qajetti tabıǵı zattardy tabý qıynnyń-qıyny. Máselen, Tursynkúl apaı Qazybek bı babamyzdyń shapanyn qalpyna keltirý úshin qajetti zerli jipti izdep Buqaraǵa deıin barypty. Tursynkúl apaı Qazybek bıdiń shapanyna deıin de talaı muralarymyzdyń qaıta tirilýine atsalysqan. Esik qorǵanynan tabylǵan «Altyn adamnyń» rekonstrýkııasyn jasaǵan birneshe mamannyń biri. Abylaı hannyń qamqa shapanynda da, Muraq hannyń bas kıiminde de qolynyń taby qalǵan. «Pazyryq qyzynyń kıimi», «Altaı kóseminiń kıimi» syndy biraz jumystary Qazaqstannyń ǵana emes, Franııanyń, Reseıdiń, Chehııanyń kórmelerine qoıylǵan.
Shapandy Qarqaraly óńiriniń Edige degen aýylynan Qazybek bıdiń urpaǵy Altyn degen azamat ákelipti. Ábden tozyǵy jetken, shamamen 20 paıyzdaı jeri ǵana bútin bolypty. Alǵashqy fotosýretine qarap, oǵan biz de kóz jetkizdik. Al qazir mýzeı qoryndaǵy bul dúnıeniń baǵasy «60 mıllıon teńge» dep kórsetilgen. Iaǵnı, óte qundy dúnıe.
– Bizde restavratorlardy tanymaq túgili, restavraııa degen uǵymnyń ózin túsinbeıtinder bar. Keıbireýler meni «jamaýshy» deıdi. Jaraıdy, jamaýshy bolsam bolaıyn dep jumysymdy isteı beremin. «Altyn adam» da, Qazybek bıdiń shapany da – bizdiń qundy jádigerimiz. «Bul bizdiń da Vınchımiz» dep kózimizdiń qarashyǵyndaı saqtaýymyz kerek, – deıdi T.Jaılaýbaeva.
Arnur ASQAROV,
«Egemen Qazaqstan»
